Zawrotne i tragiczne koleje losu

Poeta, prozaik, dramatopisarz. Urodził się 17 lipca 1901 w Klimontowie koło Sandomierza, najprawdopodobniej rozstrzelany 17 września 1938 i pochowany w Butowie pod Moskwą.

Zawrotne (i tragiczne) koleje jego losu zamykają się w krótkim 37-letnim życiu. Jednakże zarówno w poezji, jak i w swojej aktywności Bruno Jasieński [własc. Wiktor Zysman; w dzieciństwie rodzice zmienili mu nazwisko na Jasieński, imię Bruno przybrał później] do dzisiaj jest jednym z najbardziej znanych twórców polskiego futuryzmu.

Urodził się 17 lipca 1901 roku w Klimontowie koło Sandomierza, w rodzinie małomiasteczkowego lekarza. Uczył się w gimnazjum w Warszawie, a potem - po wybuchu pierwszej wojny światowej - w Moskwie. W Rosji obserwował bacznie rewolucyjną awangardę literacką. Od roku 1918 przebywał w Krakowie, gdzie studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zetknął się wtedy ze starszymi od siebie futurystami: Tytusem Czyżewskim i Stanisławem Młodożeńcem. Założył z nimi futurystyczny klub "Katarynka", w którym od 1920 odbywały się wieczory poetyckie.

Z początkiem lat 20. Jasieński objawił się jako autor tekstów programowych (m.in. "Do narodu polskiego manifest w sprawie natychmiastowej futuryzacji życia"; "Manifest w sprawie poezji futurystycznej"; także współtwórca głośnej jednodniówki "Nuż w bżuhu"). Współpracował również z pismami awangardowymi ("Zwrotnica" i "Almanach Nowej Sztuki"), a po 1923 związał się z lewicą komunistyczną.
Na początek lat 20. przypada początkowy okres twórczości poetyckiej Jasieńskiego. Opublikowane w tomie "But w butonierce" (1921) teksty wyraźnie świadczyły o fascynacji rosyjskim egofuturyzmem, nurtem sentymentalno-dekadenckim oraz antytradycjonalizmem. Później ("Pieśń o głodzie", 1923; "Ziemia na lewo", wspólnie z Anatolem Sternem, 1924) sięgał do poezji Majakowskiego. Był rewolucjonistą i futurystą tak w treści, jak i języku. Jego metafory wyróżniały się ekscentrycznością, a obrazowanie charakteryzowała często hiperbola. Widać to było także w prozie (mikropowieść "Nogi Izoldy Morgan", 1923).

Tymczasem po szykanach ze strony cenzury i policji Jasieński wyjechał w 1925 do Francji, gdzie prowadził działalność kulturalną i teatralną. W tamtym okresie powstał wykorzystujący poetykę pieśni ludowej poemat "Słowo o Jakubie Szeli" (1926). W Paryżu Jasieński napisał również katastroficzną powieść "Palę Paryż" (1928). Po ogłoszeniu przekładu tekstu w "L'Humanité" został wydalony przez władze francuskie.

Od 1929 przebywał w Związku Radzieckim. Lata 30. to czas zaangażowania Jasieńskiego w kulturę i język rosyjski. Poeta przyjął obywatelstwo sowieckie, wstąpił do WKP(b) i został członkiem zarządu głównego Związku Pisarzy Radzieckich. Wszedł do kolegiów kilku gazet (takich jak "Kultura Mas" i "Literatura Międzynarodowa"). Bezustannie angażował się też w pracę polityczno-propagandową. Powstałe wówczas nowele, powieści czy reportaże Jasieńskiego zaliczane są już do literatury sowieckiej.

Pod koniec lat 30. oskarżony o "obcość ideologiczną", Jasieński do końca życia nie zaznał już wolności. Zesłany na Kołymę, padł ponoć ofiarą epidemii tyfusu - w starszych opracowaniach śmierć poety jest owiana tajemnicą.

Bruno Jasieński najprawdopodobniej został jednak rozstrzelany i pochowano go na zbiorowym cmentarzysku w masowej mogile w Butowie pod Moskwą. W swoim artykule Piotr Mitzner podaje, że Jasieński - wg akt NKWD - zginął 17 września 1938.

Pisma zebrane i niektóre wybory:

"Utwory poetyckie, manifesty, szkice". Opracował Edward Balcerzan. Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Biblioteka Narodowa, Seria I, nr 211, Wrocław 1972.
"But w butonierce i inne wiersze". Wybór, posłowie i objaśnienia Krzysztofa Jaworskiego. Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2006.

Niektóre opracowania o poecie:

Edward Balcerzan, "Styl i poetyka twórczości dwujęzycznej Bruno Jasieńskiego". Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1968.
"Anatol Stern, Bruno Jasieński". Wiedza Powszechna, Warszawa 1969.
Janina Dziarnowska, "Słowo o Brunonie Jasieńskim". Książka i Wiedza, Warszawa 1982.
Krzysztof Jaworski, "Bruno Jasieński w Paryżu (1925-1929)". Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2003.
Piotr Mitzner, "Bruno Jasieński. Śmierć futurysty", "Karta", 1993, nr 11 [tu informacja o okolicznościach i dacie śmierci poety].
Krzysztof Jaworski, "Dandys. Słowo o Brunonie Jasieńskim". Iskry, Warszawa 2009.

___

Marcin Wilk - grudzień 2007. Tekst opracowany do projektu internetowej "Antologii polskiej poezji od Średniowiecza do wieku XXI" wg koncepcji Piotra Matywieckiego.