Zofia Kucówna (1933)

W 1955 roku ukończyła Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. W tym samym roku debiutowała w krakowskim Teatrze Młodego Widza w widowisku Ballady i romanse według Adama Mickiewicza w reżyserii Haliny Gallowej. W Teatrze Młodego Widza występowała do 1957 roku, w latach 1957-1959 należała do zespołu Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie. W kolejnych latach grała na scenach warszawskich: w Teatrze Powszechnym (1959-1964, 1966-1968), Teatrze Ateneum (1964-1965, 1982-1986), Teatrze Narodowym (1968-1982) oraz w Teatrze Współczesnym (1986-2006). Jest wykładowcą Akademii Teatralnej w Warszawie, autorką wspominkowych książek Zatrzymać czas (1990), Zdarzenia potoczne (1993), Zapach szminki (2000) oraz zbioru felietonów Opowieści moje (2000) oraz książki Szara godzina (2012).

Jej pierwszym znaczącym sukcesem była rola Nory w Domu lalki Henryka Ibsena w reżyserii Jerzego Golińskiego (Teatr im. Osterwy w Lublinie, 1958). Dwa lata później uznanie przyniosła jej wzruszająco zagrana Grusza Wachnadze w Kaukaskim kredowym kole Bertolta Brechta w reżyserii Ireny Babel (Teatr Powszechny w Warszawie, 1960), a w 1961 roku tytułowa Eurydyka w sztuce Jeana Anouilha w reżyserii Jacka Szczęka - przekonująco pokazana dziewczyna, żywcem wyjęta z ówczesnych warszawskich kawiarni czy studenckich klubów. 

Kolejne ważne role teatralne Kucówny z lat 60. związane są z przedstawieniami Adama Hanuszkiewicza realizowanymi na deskach Teatru Powszechnego. Aktorka pokazała naiwną Pannę Młodą w Weselu Stanisława Wyspiańskiego (1963), pełną dramatycznego napięcia Sonię w Zbrodni i karze według Fiodora Dostojewskiego (1964), zagrała Kazimierę Wąsowską w Panu Wokulskim według Lalki Bolesława Prusa (1967) i Dianę w Fantazym Juliusza Słowackiego (1967).

Nieskrywanie w rolach własnego "ja", nadawanie granym postaciom, niezależnie od repertuaru, współczesnego rysu, sprawiło, że widzowie łatwo utożsamiali się z kreowanymi przez nią bohaterkami.

W następnych sezonach Kucówna grała w kolejnych przedstawieniach Hanuszkiewicza, tym razem na scenie Teatru Narodowego. Była Żoną w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego (1969) i tytułową świętą Joanną z utworu George'a Bernarda Shawa (1969). W interpretacji Kucówny Joanna pozostała przede wszystkim zwykłą dziewczyną, która równocześnie ma w sobie wiele heroizmu:

"W sylwetce Joanny stworzonej przez Kucównę dominuje prostota i żarliwość" - notował Andrzej Władysław Kral ("Teatr" 1969, nr 21)
Zagrała także m.in. Gertrudę w Hamlecie Szekspira, emanującą erotyzmem matkę duńskiego królewicza (1970), utrzymaną w komediowej konwencji Maszę w Trzech siostrach Antoniego Czechowa (1971) i Lady Makbet w Makbecie Szekspira (1972).

W 1973 roku stworzyła jedną ze swoich najciekawszych ról z tego okresu - wcieliła się w postać Berty w Wygnańcach Jamesa Joyce'a w reżyserii Andrzeja Łapickiego (Teatr Narodowy).

Rok później można ją było zobaczyć w Miesiącu na wsi Iwana Turgieniewa, przedstawieniu reżyserowanym przez Hanuszkiewicza w Teatrze Narodowym. Rola Natalii Pietrowny była kontynuacją kobiecych portretów, zapoczątkowanych przez Kucównę w Panu Wokulskim. Tym razem Kucówna pokazała osobę walczącą o osobistą wolność i prawo do uczuć.

Jedną z najważniejszych teatralnych "rozmów", jakie Kucówna odbyła z widzami, stał się monodram Maria Ireneusza Iredyńskiego w reżyserii Hanuszkiewicza przygotowany na scenie Narodowego (1975). Rozmowa była tym istotniejsza, że dotyczyła współczesnej rzeczywistości polskiej, a bohaterka monodramu należała do pokolenia Kucówny. W drugiej części przedstawienia aktorka pojawiała się na scenie w prywatnym ubraniu, a cały spektakl nabierał bardzo osobistego charakteru.

W kolejnych latach Kucówna zagrała w Teatrze Narodowym u Hanuszkiewcza m.in. Annę Wojnicew w Płatonowie Czechowa (1976) i odartą z patosu Fedrę w tragedii Jeana Racine'a (1977), ale sprawdziła się również w repertuarze komediowym. W 1980 roku wcieliła się w postać Elwiry, żony pechowego pisarza, we współczesnej komedii Seans Nöela Cowarda:

W spektaklach reżyserowanych przez Hanuszkiewicza, tym razem w Teatrze Ateneum, Kucówna zagrała jeszcze m.in. Zdawnialską w Synu marnotrawnym Stanisława Trembeckiego (1983) oraz Elwirę w Cydzie Pierre'a Corneille'a (1985). U Macieja Englerta na scenie Teatru Współczesnego była Fioną Foster w Jak się kochają w niższych sferach Alana Ayckbourna (1983) i Charlottą Schoen w Letycji i Lubczyku Petera Shaffera (1989), tworząc gwiazdorski duet z Mają Komorowską. W 1991 roku zagrała Starą w Krzesłach Eugene'a Ionesco w reżyserii Szczepana Szczykno (Teatr Dramatyczny w Warszawie). Partnerował jej w roli Starego Henryk Bista.

Na scenie warszawskiego Współczesnego grała także m.in. Martę Lipkową w Rozbitym dzbanie Heinricha Kleista (1992) i Myrtle Webb w Naszym mieście Thorntona Wildera (1998) - oba przedstawienia w reżyserii Englerta oraz Wdowę Drugą we Wdowach Sławomira Mrożka w reżyserii Erwina Axera (1992). Wystąpiła w spektaklach reżyserowanych przez Zbigniewa Zapasiewicza: była Panią Tooth we Wszystko w ogrodzie Edwarda Albee'go (1998) oraz Jean Horton w Kwartecie Ronalda Harwooda (2000). W 2001 roku wystąpiła w roli Matki w Bambini di Praga przedstawieniu Agnieszki Glińskiej według Bohumila Hrabala. Ostatnio można ją było oglądać jako Connie w spektaklu Masz być szczęśliwa Simona Burta zrealizowanym przez Jana Bratkowskiego w warszawskim Teatrze Ochoty (2006) oraz na deskach warszawskiego Teatru Komedia jako Panią de Rosemonde w Niebezpiecznych związkach Christophera Hamptona w reżyserii Bartłomieja Wyszomirskiego (2008).

Dorobek telewizyjny Kucówny to kilkadziesiąt ról w Teatrze Telewizji, z którym zaczęła współpracę w 1959 roku. Jedną z jej pierwszych ról na małym ekranie była Manduła we fragmentach Zawiszy Czarnego Słowackiego w reżyserii Hanuszkiewicza (1959). Potem wystąpiła w jego następnych przedstawieniach, m.in. w Białej Adolfa Rudnickiego w roli Flory (1960) oraz w monodramie Listy Heloizy wg Pierre'a Abelarda (1963), a także jako Zosia w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza (1966) oraz tytułowa Panna Julia z dramatu Augusta Strindberga (1971). Brała udział w poetyckich spektaklach Hanuszkiewicza - m.in. Kwiatach polskich Juliana Tuwima (1965) i Pochwalone niech będą ptaki Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (1967). Zagrała też m.in. Walę w Irkuckiej historii Aleksieja Arbuzowa w reżyserii Stanisława Wohla (1964), Lizzie w Ladacznicy z zasadami Jean-Paul Sartre'a w reżyserii Jana Bratkowskiego (1964), Ksantypę w Obronie Ksantypy Ludwika Hieronima Morstina w reżyserii Jerzego Gruzy (1969) i tytułową Balladynę w przedstawieniu przygotowanym przez Ewę i Czesława Petelskich (1970). Wzięła udział w poetyckim programie Listy śpiewające Agnieszki Osieckiej w reżyserii Olgi Lipińskiej (1966), była też prostytutką Zulą w Notesie Zdzisława Skowrońskiego w reżyserii Jerzego Antczaka (1968) - Hausbrandt pisał, że rola była doskonała

Powróciła do roli Kazimiery Wąsowskiej, tym razem w Telepatrzydle pana Prusa, widowisku Hanuszkiewicza z 1969 roku. Rok później grała Bronkę w czeroodcinkowym serialu teatralnym Ireny Bołtuć na podstawie Dziewcząt z Nowolipek Poli Gojawiczyńskiej. Niecodziennym przedsięwzięciem telewizyjnym stały się Opowieści mojej żony w reżyserii Hanuszkiewicza na podstawie krótkich opowiadań drukowanych w prasie przez Mirosława Żuławskiego (1972-1973). W tych rozpisanych na kilkanaście odcinków kameralnych historiach publiczność nie widziała postaci granej przez aktorkę, ale samą Kucównę, która raz jeszcze dała dowód, że potrafi poprzez kamerę nawiązać bezpośredni kontakt z odbiorcą.

Jej filmografia jest skromniejsza. Ma na swoim koncie kilkanaście ról filmowych i serialowych. Pierwszą z nich zagrała w obyczajowym filmie Leonarda Buczkowskiego Deszczowy lipiec (1957). Potem była jeszcze m.in. Bronką w tragedii miłosnej Wiano Jana Łomnickiego (1963), Teresą w telewizyjnym dramacie obyczajowym Bariery dźwięku Zbigniewa Kuźmińskiego (1968) i lekarką Marią w Spirali Krzysztofa Zanussiego (1978). Wystąpiła w tytułowej roli w Sabinie, psychologicznym filmie w reżyserii Kazimierza Tarnasa (1998). Oglądać ją można było także w nowych serialach: Egzaminie z życia (2005-2007) i Dwóch stronach medalu (2006-2007) i Domu nad rozlewiskiem (2009).

W ostatnich latach wystąpiła w produkcjach Teatru Polskiego Radia, m.in. w spektaklach: Anioł ognisty – rzecz o Słowackim (reż. Jarosław Kilian, 2012), Płonące miasto (reż. Katarzyna Michałkiewicz, 2012), Poprowadź mnie na drugą stronę (reż. Adam Bauman, 2012), Colas Breugnon (reż. Roman Dziewoński, 2012), Sejm niewieści (reż. Roman Dziewoński, 2014), Pacjent z parasolem (reż. Zdzisław Nardelli, 2014), Paszportowa żona (reż. Wiesław Opałek, 2015).

Pracowała również jako pedagog, wykładała wiersz na Wydziale Aktorskim Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie.
Wydała kilka książek biograficzno-wspomnieniowych: Zatrzymać czas (1990), Zdarzenia potoczne (1993), Zapach szminki (2000), Szara godzina (2012) oraz zbiór felietonów Opowieści moje (2000). Przez wiele lat angażowała się w działalność Związku Artystów Scen Polskich, zwłaszcza na rzecz Domu Aktora w Skolimowie.

W latach 1976–1989 była żoną Adama Hanuszkiewicza – aktora i reżysera.

Odznaczenia i nagrody:

1963 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za wybitne role w repertuarze współczesnym na antenie Polskiego Radia;
1964 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji oraz występy estradowe w kabarecie "Mix";
1964 - Nagroda za rolę Panny Młodej w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Powszechnym w Warszawie na 4. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1964 - Nagroda aktorska I stopnia za rolę Sonii w Zbrodni i karze według Fiodora Dostojewskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Powszechnym w Warszawie na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach;
1968 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za kreacje aktorskie w spektaklach Teatru Telewizji;
1968 - Złoty Ekran '67;
1969 - Złoty Ekran '68 - za kreacje aktorskie w spektaklach telewizyjnych - za rolę tytułową w Elektrze Eurypidesa w reżyserii Adama Hanuszkiewicza i rolę Dorli w Szewskiej pasji Filipa Hotza Maxa Frischa w reżyserii Nicoloffa Serge'a;
1970 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
1971 - Nagroda II stopnia za osiągnięcia aktorskie w teatrze i w Teatrze Telewizji przyznana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki;
1974 - Nagroda miasta stołecznego Warszawy;
1974 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za rolę w Opowieściach mojej żony Mirosława Żuławskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (razem z Adamem Hanuszkiewiczem i Mirosławem Żuławskim);
1975 - Medal 30-lecia PRL;
1975 - Nagroda za rolę Matki Boskiej Poczajowskiej w przedstawieniu Beniowski według Juliusza Słowackiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie na 1. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
1976 - Nagroda I stopnia za rolę tytułową w przedstawieniu Maria Ireneusza Iredyńskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie na 17. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
1977 - Odznaczona nagrodą "Za zasługi dla Warszawy";
1978 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;
1990 - Nagroda główna za rolę Charlotty Schoen w Letycji i Lubczyku Petera Shaffera w reżyserii Macieja Englerta w Teatrze Współczesnym w Warszawie na 30. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
1996 - Dyplom za najlepsze varsaviana - wyróżnienie za książkę "Zatrzymać czas";
1997 - Nagroda prywatna Jolanty Geras za całokształt pracy aktorskiej na Wrocławskich Spotkaniach Teatrów Jednego Aktora;
1998 - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski;
2008 – Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis.