Źródłem Grotowski, Kantor i Szajna

Widzowie szczelnie wypełnili rzeszowski Life House, gdzie odbywało się to trwające blisko dwie i pół godziny wydarzenie. Z twarzy łatwo było wyczytać, że doskonale rozumieją angielski tekst, uważnie śledzą akcję i dlatego żywo na nią reagują. Szczególny podziw budził kunszt aktorski, przez cały czas trwania spektaklu bardzo błyskotliwe i dynamiczne korzystanie ze środków wyrazu, praca ciałem i zmienność intonacji głosu. Nie tylko Thomasa Richardsa, również Antonina Chambona, Benoita Chevellea, Bradleya Higha, Jessici Losilla-Hebrail, Sary Montoya, Tary Ostiguy, a zwłaszcza fenomenalnego Guilhermea Kirchheima.

W swoim spektaklu Richards odwoływał się do Grotowskiego w technikach wykorzystania ciała i śpiewu o źródłach w kulturach pierwotnych. Czyniąc za Grotowskim widzów współuczestnikami zdarzenia korzystając z Dostojewskiego zaskoczył pomysłem próby dość skutecznego otwarcia w nich sekretnych przestrzeni niespełnień i skrytych marzeń. Na kanwie „Notatek z podziemia" i „Braci Karamazow" interesująco traktując motyw śmierci i rozważania o niej. Swobodnie przesuwając granicę komedii i groteski. Osiągając mistrzostwo w doborze technik sprzyjających szybkiej akcji. Wszystko to było podszyte myśleniem Dostojewskiego. O tym, co ponad kulturowo siedzi w nas niby zdefiniowane, lecz niespełnione.

Twórca przedstawienia i lider „Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards" w Pontederze Thomas Richards, bywa uważany za spadkobiercę ideowego Jerzego Grotowskiego, pochodzącego z Rzeszowa jednego z najwybitniejszych twórców teatru na świecie. W roku 1986 Grotowski uczynił Richardsa liderem swojej grupy w toskańskiej Pontederze, a uznając jego kluczową rolę w pracach „Workcenter of Jerzy Grotowski" w roku 1996 zmienił nazwę jej na „Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards". Po śmierci Grotowskiego w 1999 roku Richards objął kierownictwo „Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards" razem z Mario Biaginim stając się spadkobiercą Grotowskiego.

Podczas trzeciej edycji „Źródeł pamięci. Grotowski - Kantor - Szajna" Richards przedstawił swoja akcję sceniczną „Living room". Wtedy w Teatrze Przedmieście opowiadał, jak jako student zetknął się z metodą Grotowskiego na warsztatach Ryszarda Cieślaka, jednego z najlepszych uczniów i aktorów Mistrza. - Cieślak już na pierwszym spotkaniu w sali gdzie mieliśmy pracować pozasłaniał okna - wspominał. - Kazał nam w niej z sobą przez całą noc pozostać i robić różne ćwiczenia. Jeśli ktoś nie chciał, mógł wyjść, ale musiał to zrobić na zaraz początku. Połowa wyszła. Ja z innymi zostałem i nie pożałowaliśmy. Bo to co się działo było niesamowite. Robiliśmy różne improwizacje i całe pomieszczenie było przez cały czas jakby w ogniu. Zacząłem inaczej żyć w swoim ciele. To było tak, jak gdyby ono było miejscem, z którego można było widzieć innego człowieka, a inni ludzie mogli widzieć mnie i próbować dowiadywać się, kim jestem. A we mnie też budziło się takie samo pragnienie i pytanie odnośnie kogoś drugiego.

Po takim doświadczeniu Richards dostał się na warsztaty samego Grotowskiego, który wtedy związany był z kalifornijskim uniwersytetem w Irvine. Pracował z ludźmi z Bali, Tahiti, Chin i Meksyku. Nie byli aktorami, jedynie reprezentowali różne tradycje i praktyki performatywne. Celem Grotowskiego nie było wystawienie z nimi jakiegoś przedstawienia. Razem pracowali nad czymś, co można nazwać narzędziami performatywnymi, które pochodziły z reprezentowanych przez nich różnych tradycji. Grotowski szukał takich narzędzi, które sprawdzałyby się poza granicami danej kultury. Mogącymi oddziaływać skutecznie na kogoś pochodzącego z Francji jak z Meksyku. W roku 1985 Grotowski założył „Workcenter of Jerzy Grotowski" w Pontederze. W roku 1996 przekształcony w „Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards". Kilka lat wcześniej poświęcił się poszukiwaniom określanym „Sztuka jako wehikuł". Skupiały się na działaniach powiązanych z pradawnymi pieśniami, które pełnią funkcje rytualne i wywierają wpływ na ciała działających osób, umożliwiając zamianę energii witalnej na subtelną.

Spektakl „The Underground: A response to Dostoevsky" - „Podziemie. Odpowiedź Dostojewskiemu" poprzedziło w Teatrze Maska przedstawienie Leszka Mądzika „Lustro". W „Lustrze" Mądzik w charakterystyczny dla siebie sposób próbuje mrocznie, wrażliwie zanurzać widza w swoim świecie lęków naznaczonych tragedią losu. Taktownie, niemniej skutecznie zagląda do ludzkiego wnętrza, w sferę naszych emocji i przygląda się lękom. W przypadku „Luster" służy mu za narzędzie twórczość, a także te spełnienia i niespełnienia, które wypełniły krótkie życie Brunona Schulza. Mroczności i intymności doskonale sprzyjają scenografia i wykorzystanie oświetlenia. Emocjom znakomita muzyka Piotra Klimka. Aktorstwo Macieja Mazura, Krzysztofa Petkowicza, Szymona Zygmy, Sławomira Szondelmajera, Pauliny Staniaszek, Bartlomieja Ostapczuka, Jędrzeja Skajstera i Katarzyny Ośko sprowadza się do spowolnionego, wystudiowanego, pełnego finezji gestu i ruchu.
Na „Źródłach" pojawi się jeszcze Teatr Witkacego w Zakopanem z „Barabaszem" Lagerkvista i „Demonizmem Zakopiańskim", w realizacji Andrzeja Dziuka. Teatr Przedmieście w Rzeszowie zaprosi na premierowe „Ostatnie rozdanie" na kanwie Myśliwskiego, w reżyserii Anety Adamskiej. Teatr Maska na spektakl „Siostra siostrze" Honoraty Mierzejewskiej - Mikoszy, inspirowany nowelą Oksany Zabużko.

Grotowski i Szajna urodzili się i młodość przeżyli w Rzeszowie. Kantor w niedalekim Wielopolu Skrzyńskim. W szóstej edycji „Źródeł pamięci" jak w poprzednich położono nacisk szczególny na dostarczenie dowodów, że sztuka wielkiej trójki wciąż inspiruje ludzi teatru. Dlatego w programie oprócz spektakli przewidziano takie spotkania, jak z Richardsem, Mądzikiem i Dziukiem, promocję książki Święcickiego „Galicja w kliszach pamięci Kantora" i wyprawę do podrzeszowskiej Nienadówki, w której dziecięce lata spędził Grotowski. Tam w Zespole Szkół nr 1 słuchano prelekcji o jego życiu i twórczości dr Anny Jamrozek-Sowy z Uniwersytetu Rzeszowskiego i dr hab. Tadeusza Kornasia z UJ oraz obejrzano film „With Jerzy Grotowski. Nienadówka 1980" Jill Godmilow.

Pomysłodawczynią, autorką programu i dyrektorką artystyczną wszystkich edycji „Źródeł pamięci" - zdarzenia teatralnego, które z roku na rok rozwija się imponująco i staje się ważnym na polskiej mapie teatralnej jest Aneta Adamska, aktorka, reżyserka, dyrektorka i założycielka Teatru „Przedmieście", która realizuje spektakle po części oparte o swoje scenariusze. Ciężar organizacyjny spoczywa na Monice Szeli, dyrektorce Teatru Maska, którą z jej zespołem wspiera Urząd m. Rzeszowa. Podwaliny programowe „Źródeł pamięci" wydatnie pomagał stworzyć prof. Zbigniew Osiński, wybitny teatrolog i historyk teatru, twórca i dyrektor artystyczny i naukowy Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu w latach 1991-04, blisko związany z Grotowskim autor ważnych książek, jak „Grotowski i jego Laboratorium", „Grotowski wytycza trasy", „Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty" i bestsellerowej „Spotkania z Jerzym Grotowskim". Prof. Osiński uczestniczy od początku w „Źródłach" i wpływa istotnie na ich kształt i formułę.