15 kultowych książek dla dzieci

Każdy z nas ma swoich ulubionych bohaterów literackich z czasów dzieciństwa. Wystarczy wspomnieć Muminki, Kubusia Puchatka, Misia Uszatka czy Anię z Zielonego Wzgórza. Gdyby spisać wszystkie te postacie, lista nie miałaby końca. Któż z nas nie patrzy z sentymentem na przygody Lisy i jej przyjaciół z Bullerbyn, pełną niespodziewanych zdarzeń drogę Koziołka Matołka do Pacanowa, czy też niekończące się eskapady w różne światy niechcącego dorosnąć Piotrusia Pana? Z okazji Międzynarodowego Dnia Książki dla Dzieci i rocznicy urodzin Hansa Christiana Andersena, przypominamy kultowe książki dla najmłodszych.

Książki dla dzieci to niezła zabawa, frajda i możliwość eksplorowania odległych krain, czasem tych nieistniejących. Każdy z sentymentem, a nie raz i łzą wzruszenia wspomina losy bohaterów z Doliny Muminków, Stumilowego Lasu czy też kosmiczne eskapady Małego Księcia.

Dzięki temu rozwija się nasza wyobraźnia, uczymy się, co jest złe, a co dobre oraz że zawsze warto liczyć na naszych przyjaciół, unikając wrogów i niebezpiecznych sytuacji. Świat nie jest czarno-biały, jak czasem chcieliby dorośli, a nawet najmroczniejszy charakter może stać się wiernym i serdecznym kompanem. Międzynarodowy Dzień Książki dla Dzieci to dobra okazja, by sobie o tym przypomnieć.

Święto nie bez powodu obchodzone jest 2 kwietnia. To dzień urodzin duńskiego baśniopisarza, ulubieńcu najmłodszych - Hansa Christiana Andersena. Zostało ustanowione w 1967 r. przez Międzynarodową Izbę do spraw Książek dla Młodych Ludzi.

Zapraszamy do lektury naszego zestawienia 15 kultowych książek dla dzieci.
1/15 Alan Aleksander Milne, "Kubuś Puchatek"
Bohaterami książki są zwierzęta-zabawki - przyjaciele Krzysia. Niektórzy uważają, że inspiracją do stworzenia tej postaci był jedyny syn pisarza o tym samym imieniu. Na jego pierwsze urodziny pisarz podarował mu pluszowego misia – pierwowzór Kubusia, któremu towarzyszą inne znane nam postacie: Prosiaczek, Królik, Mama Kangurzyca z Maleństwem oraz osioł Kłapouchy. A ich wszystkie fantastyczne przygody dzieją się w fikcyjnym Stumilowym Lesie.

Mało kto wie, ale Kubuś Puchatek to stworzenie już prawie wiekowe. Pierwsza część przygód o niedźwiadku o małym rozumku powstała w 1926 r. To wtedy pojawiła się pierwsza książka, do której ilustracje stworzył Ernest Shepard. Co ciekawe, ten Kubuś wygląda całkowicie inaczej niż ten, którego pamiętamy z telewizji. Książka cieszyła się dużym powodzeniem wśród czytelników. Została przetłumaczona na wiele języków. Pierwsze polskie tłumaczenie powstało w przededniu wybuchu II wojny światowej, a jego autorką była Irena Tuwim. Pod koniec lat 20. XX w. na rynku pojawiła się kontynuacja przygód puchatego bohatera – "Chatka Puchatka".

2/15 Grimm Jakub i Wilhelm, "Baśnie"
Każdy kojarzy baśnie takie jak: "Roszpunka", "Jaś i Małgosia", "O rybaku i złotej rybce", "Kopciuszek", "Czerwony Kapturek", "Baba Jaga", "Śpiąca królewna" i "Królewna Śnieżka". A za ich spisanie możemy być wdzięczni braciom Grimm, Wilhelmowi i Jakubowi.

"Baśnie" opracowali na podstawie wieloletnich badań podań, mitów i opowieści ludowych. Stały się one klasyką, którą przetłumaczono na wiele języków. Grimmowie chcieli w nich odtworzyć najstarszy wzorzec motywów baśniowych, nie unikając okrucieństwa i przemocy. W świecie tym panowało żelazne prawo moralne – dobro i przezorność zawsze zwyciężają niegodziwość.

Pierwszy tom opublikowano w 1812 r., a trzy lata później - drugi. Za życia Grimmów ukazało się aż siedem wydań "Baśni", niemal każde poszerzane o dodatkowe opowieści. Oryginał, znany pod nazwą "Rękopis Kasselski", został wpisany na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO i można go zobaczyć na wystawie w muzeum braci Grimm w Kassel.

Pierwsze polskie wydanie pt. "Baśnie dla dzieci i młodzieży", ukazało się w roku 1895. Niektóre jego wydania objęte były zapisem cenzury w PRL-u i podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

3/15 Hans Christian Andersen, "Baśnie"
Każdy z nas zna baśnie tego pana. "Brzydkie kaczątko", "Calineczka", "Dziewczynka z zapałkami", "Królowa Śniegu", "Księżniczka na ziarnku grochu" czy "Nowe szaty cesarza" - to tytuły, z którymi każdy z nas spotkał się nie raz.

Dla Andersena pisanie dla dzieci początkowo było zajęciem na chwilę. W krainę baśni wprowadziła go babcia. Historie zasłyszane od niej wykorzystał w swoich utworach. Pierwszy zbiór, "Baśnie opowiedziane dla dzieci", został wydany w 1835 r. Zachęcony powodzeniem pierwszej serii, wydawał kolejne aż do roku 1872. "Baśnie" zostały przetłumaczone na ponad 80 języków. Na język polski tłumaczyli je m.in. Jarosław Iwaszkiewicz czy Władysław Syrokomla.

Andersen wielokrotnie podkreślał, że jego baśnie to "pudełka" - dzieci podziwiają opakowanie, ale to dorośli mogą zajrzeć do środka. Nie spodobało mu się, że jego dzieła uznano za te tylko dla dzieci – czyli jako te bez głębszego sensu. Ironia losu, bo to właśnie one przyniosły mu sławę.

4/15 Antoine de Saint-Exupéry, "Mały Książę"
Książę opuszcza swoją asteroidę B 612 i wyrusza w podróż, podczas której spotka wiele postaci i która będzie obfitować w nowe doświadczenia. W jej wyniku rodzi się w nim przeświadczenie, że to, co miał do tej pory, a utracił, było w jego życiu najważniejsze.

Tak naprawdę to tylko pozornie jest lektura dla dzieci, która opowiada o dorastaniu do prawdziwej miłości, przyjaźni i odpowiedzialności za drugiego człowieka. Pod warstwą baśniowej i pełnej wieloznaczności fabuły, znajdują się wątki realistyczne i psychologiczne.

"Mały Książę" to klasyk światowej literatury. Powiastka filozoficzna dla dzieci została wydana w 1943. Została przetłumaczona na ponad 300 języków i dialektów, a sprzedano ponad 140 mln egzemplarzy. "Mały Książę" wzbudził wyjątkowe zainteresowanie polskich czytelników. To właśnie język polski był pierwszym językiem na świecie, na który przełożono książkę. Sprawdź cenę książki

5/15 Lewis Carroll, "Alicja w Krainie Czarów"
To była prawdziwa sensacja, doceniona zarówno przez dzieci, jak i dorosłych. Za życia autora sprzedało się ok. 180 tys. egzemplarzy. Wśród pierwszych czytelników - młody Oscar Wilde i królowa Wiktoria. Książka do dziś została przetłumaczona na 125 języków, włącznie z esperanto, łaciną czy farerskim.

"Alicję w Krainie Czarów" napisał matematyk Charles Lutwidge Dodgson, ukrywający się pod pseudonimem Lewis Carroll. Książka zachowuje absurdalną logikę snu, jest pełna satyrycznych aluzji do przyjaciół i wrogów pisarza, parodii szkolnych wierszyków oraz zawiera liczne odniesienia naukowe - lingwistyczne i matematyczne.

Historię Alicji po raz pierwszy opowiedział Carroll podczas wycieczki łodzią po Tamizie towarzyszącym mu trzem dziewczynkom. Jedna z nich, Alice, poprosiła go o jej spisanie. Dokładnie trzy lata później opowieść została opublikowana. Pierwsze wydanie książki liczyło 2 tys. egzemplarzy. Szybko powstało nowe. Parę lat później Dodgson spotkał inną Alicję, a rozmowa z nią o jej odbiciu w lustrze, doprowadziła do powstania kolejnej książki - "Alicji po drugiej stronie lustra". Sprawdź cenę książki
6/15 Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz, "120 Przygód Koziołka Matołka"
Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz, "120 Przygód Koziołka Matołka" East News

Ulubiona postać serialowej babci Kiepskiej - Koziołek Matołek, postać stworzona przez Kornela Makuszyńskiego i Mariana Walentynowicza w jednej z pierwszych w Polsce historyjek obrazkowych dla dzieci z 1932 r. To kanon polskiej literatury dziecięcej i prekursorskie dzieło dla polskiego komiksu.

Koziołek Matołek to postać wciąż niezwykle popularna, mimo że opisane i narysowane przygody tytułowego bohatera nie przystają już do współczesnej rzeczywistości. Fabuła książeczek sprowadza się do jego podróży po całym świecie w poszukiwaniu mitycznego Pacanowa - jedynego miejsca w świecie, gdzie podkuwają kozy. Przygody są oczywiście niezwykłe i absolutnie nieprawdopodobne, a koziołek jest sympatyczny i łatwowierny, śmieszny i niezgułowaty, niezdarny i dobrotliwie naiwny.

W sumie powstały cztery tomy przygód Koziołka. Obaj autorzy wrócili raz jeszcze do postaci w 1938 r. w ostatnim z trzech tomów przygód małpki Fiki-Miki, w której Matołek z racji swych dawnych osiągnięć i sławy jest już królem polskich kóz i ukazany jest jako rozważny władca. Sprawdź cenę książki

7/15 James Matthew Barrie, "Piotruś Pan"
Zaczęło się od sztuki teatralnej, którą później Barrie zaadaptował na powieść. Piotrusia Pana stworzył na potrzeby historii, które opowiadał synom swojej najbliższej przyjaciółki. Po jej śmierci, Barrie został jednym z ich prawnych opiekunów.

Głównym bohaterem jest Piotruś Pan, psotny chłopiec, który za wszelką cenę nie chce dorosnąć. Znakomity szermierz, spędza swe niekończące się dzieciństwo na wyspie Nibylandii, przewodząc grupie Zagubionych Chłopców. Posiada magiczne zdolności, potrafi latać, a do jego przyjaciół zalicza się wróżka Dzwoneczek. Głównym antagonistą Piotrusia jest grupa piratów pod dowództwem kapitana Haka.

Pojawiły się głosy, że inspiracją do stworzenia postaci Piotrusia był starszy brat Barrie'ego, David, który zmarł na skutek wypadku podczas jazdy na łyżwach. To zdarzenie mocno wstrząsnęło matką pisarza. Miała ona znaleźć pociechę w myśli, że "umierając jako chłopiec, pozostał chłopcem na zawsze". I tu miał się wszystko zacząć.

Powieść "Piotruś Pan" Szkota J.M. Barriego w Polsce znana jest także pod tytułami "Przygody Piotrusia Pana" oraz "Piotruś Pan i Wendy". Na język polski powieść po raz pierwszy przełożyła już w roku 1913 Zofia Rogoszówna. Tłumaczyli ją również Maciej Słomczyński oraz Michał Rusinek.

8/15 Margery Williams, "Aksamitny Królik, czyli jak zabawki stają się prawdziwe"
To jedna z najważniejszych książek światowej literatury dla dzieci. Wielu za młodu wsłuchiwało się w opowieść o przyjaźni Chłopca z Królikiem, i każdy oczekiwał odpowiedzi na pytanie: jak zabawki stają się prawdziwe? I czy to w ogóle możliwe?

"Aksamitny Królik" znajduje się w każdym zestawieniu najważniejszych książek dla dzieci, ale nie tylko. To opowieść uniwersalna. Nie tylko o miłości, ale również piękna i głęboka refleksja nad życiem i życiu po życiu. Stała się inspiracją dla innych autorów, była kilkakrotnie zekranizowana oraz wystawiana na deskach teatrów. Jest równie popularna jak "Mały Książę" czy "Kubuś Puchatek".

"Aksamitny Królik, czyli jak zabawki stają się prawdziwe" napisała Margery Williams. Pierwsze wydanie z ilustracjami Williama Nicholsona ukazało się w 1922 r. Pierwsze polskie tłumaczenie pojawiło się dopiero w 2009 r. wraz z audiobookiem z tekstem książki w interpretacji Piotra Fronczewskiego. Na podstawie powieści w 2008 r. Michael Landon Jr. nakręcił film "Aksamitny królik". Sprawdź cenę książki

9/15 Lyman Frank Baum, "Czarnoksiężnik z Krainy Oz"
Dorotka, którą wychowuje wujostwo, mieszka w Kansas. Na skutek niespodziewanych okoliczności jej domek ląduje w kraju Manczkinów. Dziewczynka za wszelką cenę stara się wrócić do bliskich na prerię. W tych staraniach towarzyszą jej Strach na Wróble, Blaszany Drwal, który kiedyś był człowiekiem i Tchórzliwy Lew. Jedyną deską ratunku okazuje się być Czarnoksiężnik Oz, który po chwili zwątpienia, wpada na pomysł, jak spełnić życzenie dziewczynki.

Powieść została wydana w Chicago w 1900 r. "Czarnoksiężnik z Krainy Oz" to pierwszy utwór fantasy w amerykańskiej literaturze dziecięcej, stał się istotnym elementem jej rozwoju. Książka była wielokrotnie ekranizowana i wystawiana na scenie. Pierwsza adaptacja sceniczna miała miejsce już w 1902 r. Najpopularniejszą ekranizacją jest musical w reżyserii Victora Fleminga z 1939 r. z Judy Garland w roli Dorotki.

Pierwsze polskie wydanie, zatytułowane "Czarnoksiężnik ze Szmaragdowego Grodu", ukazało się w 1962 r. Przekładu dokonała Stefania Wortman, a książkę zilustrował Adam Kilian. Sprawdź cenę książki
10/15 Astrid Lindgren, "Dzieci z Bullerbyn"
Astrid Lindgren, "Dzieci z Bullerbyn" Materiały prasowe

W kultowej już książce dziewczynka o imieniu Lisa opowiada o przygodach swoich i innych dzieci z osady Bullerbyn. A biorą w nich udział jej przyjaciele: Lasse, Bosse, Olle, Britta i Anna. Z pozoru nudna wioska dostarcza im wielu przygód - można łowić raki, spać w stogu siana, szukać skarbów, założyć spółdzielnię wiśniową oraz przesyłać wiadomości sznurkową pocztą.

Pierwowzorem Bullerbyn jest szwedzka osada Sevedstorp, w którym urodziła się Lindgren. Dziś jeszcze można oglądać położone obok siebie trzy domy w wiosce, gdzie rodzice przyszłej pisarki przeprowadzili się zaraz po jej narodzinach i gdzie ona sama spędziła dzieciństwo.

"Dzieci z Bullerbyn" powstały w 1947 r. Następne książki z tej serii to "Więcej o dzieciach z Bullerbyn" i "Wesoło jest w Bullerbyn". W Polsce książka pojawiła się w przekładzie Ireny Szuch-Wyszomirskiej w 1957 r. i zawiera wszystkie trzy w jednym tomie. Uzupełnieniem fabuły są trzy kolejne książki: "Boże Narodzenie w Bullerbyn", "Wiosna w Bullerbyn" i "Dzień Dziecka w Bullerbyn". Sprawdź cenę książki

11/15 Tove Jansson, "W Dolinie Muminków"
Tych postaci nie trzeba przedstawiać. Oto Muminki - fikcyjne istoty podobne do hipopotamów. Zamieszkują dolinę gdzieś w Finlandii, a ich świat jest pełen rozmaitych stworzeń – żyją w nim Paszczaki, Hatifnatowie i Mimble. Każde z nich ma swój punkt widzenia na świat, swój charakter i temperament. Jedną z kultowych postaci z książki jest Buka - potężna ciemno-purpurowa istota o bladych oczach. Wzbudza powszechny strach, choć tak naprawdę jest po prostu... smutna.

Najpierw ukazała się książka "Małe trolle i duża powódź". Została opublikowana w 1945 r., choć jej pierwsza wersja powstała już zimą 1939 r. O białych stworach i ich niezwykłych przygodach powstało dziewięć książek i 22 komiksy samej Tove oraz 52 komiksy jej brata, Larsa. Wszystkie odniosły sukces: zostały przełożone na ponad 30 języków, doczekały się też swojej wersji teatralnej, filmowej (w tym serial zrealizowany w polskim Studiu Małych Form Filmowych Se-ma-for), radiowej, telewizyjnej i komiksowej. W Tampere mieści się Muzeum "Dolina Muminków", a w Naantali - park rozrywki "Dolina Muminków". Sprawdź cenę książki
12/15 Lucy Maud Montgomery, "Ania z Zielonego Wzgórza"
Lucy Maud Montgomery, "Ania z Zielonego Wzgórza" Materiały prasowe

"Ania z Zielonego Wzgórza" to seria powieści młodzieżowych opowiadająca o losach Ani Shirley, osieroconej dziewczynki wychowanej w Avonlea przez rodzeństwo Marylę i Mateusza Cuthbertów. A inspiracją dla autorki był... artykuł w gazecie. Z informacji w nim zawartych, jednej z par, starających się o adopcję, przez pomyłkę oddano dziewczynkę zamiast chłopca. Mimo to zdecydowali się ją zatrzymać.

Powieść Montgomery zaczęła pisać wiosną 1905 r. Była wielokrotnie odrzucana przez wydawców. Została wydana dopiero w 1908 r. i niemal natychmiast stała się bestsellerem. Sam Mark Twain nazwał Anię najukochańszym dzieckiem literackim od czasów "Alicji w Krainie Czarów".

Popularność powieści sprawiła, że kilka miesięcy później autorka wydała napisaną już wcześniej drugą część przygód Ani. Ze swoją bohaterką związała się do końca życia, ostatnią powieść o niej wydając w 1939 r. W serii pojawiły się m.in. "Ania z Avonlea", "Ania na Uniwersytecie", "Ania z Szumiących Topoli", "Wymarzony dom Ani" czy "Ania z Wyspy Księcia Edwarda". W 2008 r. pisarka Budge Wilson wydała oficjalny prequel serii - "Droga do Zielonego Wzgórza", w którym opisała losy bohaterki przed jej przyjazdem na Zielone Wzgórze. Sprawdź cenę książki

13/15 Czesław Janczarski, "Miś uszatek. Wybór opowiadań"
Kultowa postać dla wielu pokoleń Polaków. Postać po raz pierwszy pojawiła się w opowiadaniach publikowanych w czasopiśmie dla najmłodszych "Miś". Imię Uszatkowi nadały dzieci w wyniku konkursu, a postać stworzyli pisarz Czesław Janczarski i ilustrator Zbigniew Rychlicki. Pierwsza książka o jego przygodach została wydana w 1960 r. W kolejnych latach ukazały się jeszcze cztery tomy. A to był dopiero początek popularności misia o klapniętym lewym uszku.

W 1962 powstał film pt. "Miś Uszatek". W latach 70. Se-ma-for rozpoczął produkcję serialu, który okazał się prawdziwym hitem. Imieniem Misia nazywano przedszkola, kluby, był bohaterem audycji radiowych i programów telewizyjnych, a książki tłumaczono na języki obce.

Miś Uszatek był popularny głównie wśród dzieci w wieku przedszkolnym – przypominał ulubioną pluszową zabawkę, jednocześnie będąc poważnym partnerem, kolegą z przedszkola. Na dodatek okazał się bohaterem na wskroś współczesnym, nie tylko w zachowaniu czy języku, ale i w ubiorze.

Wśród najlepszych przyjaciół Uszatka był roztrzepany i impulsywny Zajączek, spokojny i przyjacielski Prosiaczek, dziecinne i kompletnie nieodpowiedzialne Króliczki, Kot, piesek Kruczek, Ciocia Chrum-Chrum – opiekunka Prosiaczka, laleczki Alina, Róża, Kajtek czy złośliwa Sroczka.

14/15 Jean-Jacques Sempé i René Goscinny, "Mikołajek"
To seria książek napisana przez René Goscinny'ego i zilustrowana przez Jean-Jacques'a Sempé. Pierwsza historyjka została opublikowana w 1959 r. na łamach jednego z francuskich dzienników. Chociaż autorzy nie planowali kontynuacji, zdecydowali się stworzyć kolejne opowiadania. W ciągu sześciu lat stworzyli ich 221. Zostały one zebrane w wydanych w latach 60. pięciu książkach: "Mikołajek", "Rekreacje Mikołajka", "Mikołajek i inne chłopaki", "Wakacje Mikołajka" i "Mikołajek ma kłopoty". W ten sposób narodził się jeden z najpopularniejszych łobuziaków w historii literatury dziecięcej.

Kolejne opowiadania opublikowała już córka Goscinny'ego. Tak powstał kolejny tom przygód Mikołajka - "Nowe przygody Mikołajka", kolejny - w 2006 r. Trzeci tom z nieznanymi opowiadaniami o Mikołajku ukazał się w 2009 r. i zawiera 10 niepublikowanych dotąd historyjek, napisanych przed laty przez Goscinny'ego, o których istnieniu nie wiedział nawet Sempé i w związku z tym ilustracje do książki wykonał współcześnie.

Bohater został wykorzystany w polskiej książce "Mikołajek w szkole PRL" Maryny Miklaszewskiej i jej 10-letniego wówczas syna Mikołaja. Pierwsze wydanie książki wyszło w drugim obiegu, a w normalnym pojawiło się w 1991 r. W 2009 r. ukazał się film oparty na serii książek "Mikołajek" w reż. Laurenta Tirarda, a w 2014 r. odbyła się premiera drugiego filmu tego reżysera - "Wakacje Mikołajka". Sprawdź cenę książki

15/15 Aleksandra i Daniel Mizielińscy, "Mapy"
To fantastyczna przygoda dla najmłodszych. Mogą zwiedzić i poznać świat, nie ruszając się z domu. Zobaczą gejzery w Islandii, karawany na egipskiej pustyni i miasta Majów w Meksyku. W Anglii zagrają w krykieta, w Indiach poćwiczą jogę, a w Chinach - skosztują stuletnich jaj. W Australii zadziwi ich dziobak, w Finlandii - noc polarna, a na Madagaskarze - ogromny baobab. Odkryją najciekawsze zakątki świata i zachwycą się jego różnorodnością.

"Mapy" Aleksandry i Daniela Mizielińskich znalazły się w zestawieniu 100. najlepszych książek dla dzieci w historii literatury, opublikowanej na łamach "The Telegraph". Jury konkursu doceniło "uroczo przedziwny zestaw rysunków przedstawiających świat, połączony z faktami i liczbami".



Alan Rynkiewicz
Onet.Kultura
7 kwietnia 2021