Aktorzy nie tylko żydowscy

Sztuka teatralna „Aktorzy żydowscy" w reżyserii Anny Smolar została zrealizowana przez zespół Teatru Żydowskiego. Premiera odbyła się 29 maja 2015 roku. Przedstawienie zostało udostępnione również w serwisie ninateka.pl. Jego rejestracja odbyła się w 2015 roku. Sztukę napisał Michał Buszewicz, który zdobył za nią Nagrodę dla Młodego Twórcy na 54. Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych – Festiwalu Nowego Teatru w 2015 roku.

 

Spektakl ma formę monologów, podczas których aktorzy zastanawiają się nad swoją tożsamością, nie tyle jako aktora, ile aktora, który gra w Teatrze Żydowskim. Identyfikowanie się z tą instytucją niesie ze sobą nie tylko wiekową tradycję kultury judaistycznej, naznaczoną tragedią Holocaustu, ale również stereotypowe traktowanie artystów w czasach dzisiejszych.

Głównym punktem scenografii jest wielki stół o nietypowym rozmiarze i kształcie. Mimo minimalistycznej formy został użyty na wiele sposobów. Początkowo wykorzystywany jest do prozaicznych czynności, które wykonuje każdy z nas w swoich domach, aktorzy przy nim siedzą, modlą się, rozmawiają, jedzą. Później staje się również formą sceny, na której aktorzy tańczą czy śpiewają, parodiują jeden z najbardziej znanych utworów kultury żydowskiej, „Skrzypka na dachu". Oprócz tego użyto wiele akcesoriów, na pierwszy rzut oka niepasujących, a które poprzez kontrast podkreślały znaczenia wypowiadanych słów. Aktorzy ubrani byli w eleganckie kostiumy. Zaskakującym rozwiązaniem było dobranie aktorkom kombinezonów przypominających balowe suknie, dzięki którym swobodnie mogły poruszać się po scenie. Kostiumy oraz scenografię stworzyła Anna Met.

Zarówno światło, jak i użycie mikrofonu miało zwrócić uwagę na osobę, która w danym momencie się wypowiada. Spektakl został nagrany w byłej i zniszczonej synagodze, co również koresponduje w szczególny sposób z tekstem sztuki. W czasie przedstawienia muzyka była grana na żywo przez Dominikę Korzeniecką. Nie zabrakło również wykonań wokalnych samych aktorów, z których słynie Teatr Żydowski, zarówno w języku polskim i angielskim, jak w jidysz.

W sztuce „Aktorzy żydowscy" każdy z aktorów zasługuje na wyróżnienie, stworzyli bowiem charyzmatyczne role, które się wzajemnie uzupełniały, ale się nie przyćmiewały. Każda postać została stworzona na podstawie biografii osoby, która ją odgrywała. Pomogło to stworzyć iluzję więzi pomiędzy aktorami a widzami. Poczucie kameralności potęgowało też włączenie publiki w spektakl już w pierwszej scenie, a także reagowanie na reakcje widzów. Warto zaznaczyć, że cała obsada została nagrodzona podczas 56. Kaliskich Spotkań Teatralnych w 2016 roku.

Anna Smolar jest reżyserką oraz tłumaczką o polsko-francuskich korzeniach. Za spektakl „Aktorzy żydowscy" została nagrodzona paszportem „Polityki" w 2016 roku. Innym docenionym spektaklem, wyreżyserowanym przez Annę Smolar, był „Dybuk" zrealizowany w Teatrze Polskim w Bydgoszczy, za który reżyserka otrzymała nagrodę m.in. na 22. Ogólnopolskim Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej. Autorka realizuje także spektakle dla dzieci.

W sztuce „Aktorzy żydowscy" reżyserka zdecydowała się na minimalizm w jej realizacji, co pozwoliło na skupienie się w pełni na słowach. Muzyka, scenografia, oświetlenie oraz kostiumy nie odwracały uwagi od słów wypowiadanych przez aktorów, jedynie podkreślając ich znaczenie.

Aktorzy w czasie trwania przedstawienia stawiają pytania na temat bycia artystą w instytucji żydowskiej. Jednak te pytania oraz pojawiające się na  scenie odpowiedzi na nie można z łatwością przenieść na szerszy grunt, pytając o tożsamość społeczności żydowskiej we współczesnej Polsce. W czasie monologów pojawia się wiele nawiązań do kultury żydowskiej, zarówno tradycji i zwyczajów, jak i dorobku artystycznego tej mniejszości narodowej. Znaleźć tu można również odniesienia do samego repertuaru teatru, przez co tekst sztuki może wydawać się hermetyczny, ale nawet bez specjalistycznej wiedzy widz jest w stanie je wychwycić.

Twórcy spektaklu nie przewidzieli, że zaledwie rok po premierze spektaklu siedziba Teatru zostanie wyburzona, a załoga teatru pożegna się z budynkiem, grając „Skrzypka na dachu" na pobliskim placu. Te wydarzenia sprawiają, że przekaz sztuki staje się jeszcze bardziej aktualny, przede wszystkim podkreślając, że Teatr Żydowski to nie tylko budynek.



Zofia Kwiatkowska
Dziennik Teatralny Warszawa
8 sierpnia 2020
Spektakle
Aktorzy żydowscy
Portrety
Anna Smolar