Aleksander Gąssowski (1910 - 1980)

Urodził się 7 czerwca 1910 w Petersburgu. Zmarł 22 maja 1980 w Warszawie.

Aleksander Gąssowski, także Aleksander Garczyński. Był synem Wacława Gąssowskigo i Olgi z Łarionowów (Rosjanki), mężem Heleny z Choynowskich. Współpracę z teatrem rozpoczął w 1930 w warszawskim teatrze dla dzieci Jaskółka. W 1932 zdał egzamin aktorski ZASP-u; od tego roku pracował w Polskim Radiu. Od kwietnia 1945 występował w Krakowie w Starym Teatrze m.in. jako Elohim ("Mąż doskonały"), ale już od 27 X tego toku objął stanowisko dyrektora Teatru Dramatycznego Województwa Gdańskiego z siedzibą w Sopocie (pełnił tę funkcję do końca sezonu 1945/46). Przez ponad dwadzieścia lat był dyrektorem różnych teatrów.

Od lutego 1947 do końca sezonu pełnił funkcję dyrektora i kierownika artystycznego Teatru Aktorów Województwa Gdańskiego w Gdyni, w sezonie 1947/48 Teatru im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim, 1948/49 Teatru Miejskiego w Bydgoszczy. Od 1 IX 1949 do 14 IV 1953 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Polskiego w Bielsku-Białej, od 1 V 1953 do 1 IX 1956 Teatru Polskiego w Poznaniu (tu reżyserował m.in. "Rozbójnika salonowego", 1955). W 1956-59 pracował jako reżyser w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie; reżyserował m.in. "Rozdroże miłości", "Achillesa i panny", "Żołnierza królowej Madagaskaru".

W 1959-66 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Popularnego (potem Teatru Ziemi Pomorskiej) w Grudziądzu. Jako kierownik scen odznaczał się talentem organizacyjnym; "miał ogromne wyczucie potrzeb chwili, ale nowatorem w dziedzinie teatru nie był. Stosował raczej wypróbowaną przedwojenną receptę na powodzenie u publiczności: dużo erotyki, dużo wesołości, trochę łez, nieco psychologii" ( Malwina Szczepkowska). "Potrafił zawsze nieomylnie wyczuć, czego chce od niego publiczność, tak okrutnie spragniona teatru żywego" (Bogdan Danowicz).

Położył duże zasługi w organizowaniu powojennego życia teatralnego. "Śmiało można głosić - pisał Jerzy Kreczmar - że to właśnie on rozbudził pełne życie teatralne na ziemiach, które niedawno należały do Rzeszy". W prowadzonych przez siebie zespołach występował jako aktor i reżyserował, m.in. "Niemców", "Eugenię Grandet", "Wilki w nocy". Od 1 I 1967 do przejścia na emeryturę (29 II 1972) należał do zespołu aktorskiego Teatru Polskiego w Warszawie.

Później występował jeszcze gościnnie, m.in. w 1978 w Teatrze Ateneum w Warszawie jako Gamracy Vigor ("Oni") i Małachowski ("Tryptyk listopadowy") oraz w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu jako Burmistrz ("Ptak").

Jubileusz trzydziestopięciolecia pracy teatralnej obchodził 24 IV 1965 w Grudziądzu (wyreżyserował "Wieczór wspomnień", w którym grał role Protasowa, Doktora Osińskiego i Marszałka we fragmentach: "Żywego trupa", "Ostrego dyżuru" i "Białej zarazy"); 28 IX 1975 zorganizował swoje czterdziestopięciolecie w Teatrze na Wyspie w Łazienkach. Następnego jubileuszu, wyznaczonego na 7 VI 1980, już nie dożył. Grał także m.in. takie role, jak: Hetman Czarniecki ("Najazd"), Murów ("Grzesznicy bez winy"), Tropaczow ("Łaskawy chleb"), Burmistrz ("Ptak"), Albert ("Szkarłatne róże"), Wacław ("Mąż i żona"), Anzelm ("Skąpiec"), Kapelan ("Damy i huzary"), Burczyński ("Grube ryby").

Występował również w Teatrze Telewizji, m.in. w spektaklach: „Notes" Zdzisława Skowrońskiego w reż. Jerzego Antczaka (1968), „Kollokacja" Józefa Korzeniowskiego w reż. Maryny Broniewskiej (1969) i „Epilog norymberski" Jerzego Antczaka (1969) oraz w przedstawieniu „Tristan 1946" według Marii Kuncewiczowej w reż. Janusza Majewskiego jako Stevens (1971) i „Fantazy" Juliusza Słowackiego w reż. Gustawa Holoubka jako Kajetan (1971), a także w epizodach w „Profesorze Skutarewskim" Leonida Leonowa w reż. Konstantego Ciciszwili (1971) i „Sprawie Evy Evard" według Andrzeja Struga w reż. Andrzeja Zakrzewskiego (1972).

Na ekranie zadebiutował w 1931 w filmie „Dziesięciu z Pawiaka" w reż. Ryszarda Ordyńskiego. Ponadto jako aktor uczestniczył w filmach: 1932 - "Księżna łowicka", 1945 - 2x2 = 4; 1951 - "Warszawska premiera", 1952 - "Młodość Chopina", 1954 - "Niedaleko Warszawy", 1955 - "Godziny nadziei", 1956 - "Nikodem Dyzma", 1960 - "Krzyżacy", 1968 - "Hrabina Cosel" (f.), "Planeta ziemia" (tv); 1969 - "Do przerwy 0:1", "Pan Wołodyjowski", 1970 - "Paragon, gola!", 1971 - "Epilog norymberski" (f.), "Nie lubię poniedziałku" (f.), "Pejzaż z bohaterem", 1973 - "Czarne chmury", "Kopernik" (f.), "Wielka miłość Balzaka", 1974 - "Gniazdo" (f.), "Nagrody i odznaczenia" (f.), "Potop", 1975 - "Noce i dnie", 1976 - "Kazimierz Wielki" (f.), "Trędowata", 1977 - "Bezkresne łąki" (f.), "Noce i dnie", 1978 - "Romans Teresy Hennert", 1979 - "Biały mazur".

W 1972 przeszedł na emeryturę, ale nadal występował gościnnie.

Nagrody i odznaczenia:
1960 - Jubileuszowa nagroda PWRN w Bydgoszczy i Prezydium MRN i PRN w Grudziądzu
1966 - Medal 900-lecia miasta Grudziądza
1965 - Zasłużony dla Warmii i Mazur
1965 - Krzyż Kawalerski OOP
- Medal 10-lecia PRL
- Zasłużony Działacz Kultury
- Złota Odznaka Zasłużonego Działacza Związku ZPKiSZ
- Złota Honorowa Odznaka Związku Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej
- Złoty Krzyż Zasługi

Źródła: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994, Wikipedia.

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
22 maja 2023