Bohdan Korzeniewski (1905 - 1992)

Urodził się 12 kwietnia 1905 w Siedlcach. Zmarł 5 września 1992 w Warszawie.

Ojciec, Józef Korzeniewski pochodził z drobnej szlachty kresowej, pracował jako urzędnik sądowy. Matka, Stanisława była nauczycielką, należała do Polskiej Partii Socjalistycznej. Babka ze strony matki pochodziła z rodziny słynnych osiemnastowiecznych aktorów - Truskolaskich, sama brała udział w Powstaniu Styczniowym.

Ukończył Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze w Siedlcach. W 1925 wstąpił na Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył w 1930. Jego praca magisterska pt.: "Drama w warszawskim Teatrze Narodowym podczas dyrekcji Ludwika Osińskiego (1814-1831)", napisana pod kierunkiem Józefa Ujejskiego została wydana w 1934 i uhonorowana nagrodą Kasy im. Józefa Mianowskiego. Należał do Akademickiego Związku Młodzieży Socjalistycznej, jednak po wojnie nie przyłączył się do działalności partyjnej. Lata 1933-1934 spędził we Francji na stypendium ufundowanym przez Fundusz Kultury Narodowej. Po powrocie został recenzentem teatralnym w nowopowstałym tygodniku "Pion", skupiającym elitę krytyków, takich jak Tymon Terlecki, Karol Irzykowski, Kazimierz Wyka. Wcześniej, już w latach dwudziestych, związany był ze "Skamandrem" i "Wiadomościami Literackimi" .

W 1934 Aleksander Zelwerowicz, ówczesny dyrektor PIST-u (Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej), zaproponował Korzeniewskiemu prowadzenie wykładów kursowych z historii teatru na wydziałach reżyserskim i aktorskim.
Pracował także w Bibliotece Narodowej, gdzie zorganizował dział teatraliów, dla którego pozyskał bogate archiwa Teatrów Miejskich w Warszawie. Zbiory te spłonęły w czasie Powstania Warszawskiego.

Podczas wojny pracował jako bibliotekarz w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego (po klęsce powstania, zgodnie z warunkami kapitulacji, ratuje zbiory biblioteczne). W 1940 został aresztowany i wywieziony do obozu Auschwitz-Birkenau, z którego na prośbę doc. Polikowskiego, po miesiącu został zwolniony. W 1941 Korzeniewski prowadzi działalność konspiracyjną, w ramach której kontynuował także wykłady w PIST. Współpracował z Biurem Informacji i Propagandy AK, był jednym z organizatorów Tajnej Rady Teatralnej, w skład której weszli Leon Schiller, Stefan Jaracz, Karol Adwentowicz, Dobiesław Damięcki, Andrzej Pronaszko, Jan Kreczmar, Jerzy Zawieyski.

Od 1940 roku obowiązuje ogłoszony przez ZASP zakaz występowania w jawnych teatrach i niemieckich filmach. Korzeniewski uczestniczył w trakcie okupacji, jak również po wojnie, w posiedzeniach sądowych ZASP-u, na których rozpatrywano sprawy aktorów, nie podporządkowujących się do zaleceń Związku.

Po zakończeniu wojny Bohdan Korzeniewski podejmuje pracę jako kierownik literacki w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi. W latach 1945-1946, wspólnie z Edmundem Wiercińskim zorganizował przy teatrze Scenę Poetycką – na której odbyła się jedna premiera - "Elektry" Jeana Girandoux w reżyserii Edmunda Wiercińskiego. Po niej nastąpiła likwidacja sceny przez cenzurę ze względu na pochlebną opinię o Powstaniu Warszawskim. Następnie jest reżyserem w Teatrze Polskim w Warszawie i kierownikiem artystycznym w Teatrze Narodowym (1952-1954). Gościnnie reżyseruje w teatrach poza Warszawą: w Starym Teatrze i Teatrze Słowackiego w Krakowie, w Teatrze Nowym w Łodzi oraz Teatrze Wybrzeże w Gdańsku.
Korzeniewski wrócił także do pracy naukowej. W 1947 na Uniwersytecie Warszawskim otrzymał promocję doktorską potwierdzoną przez prof. Juliana Krzyżanowskiego. Zajmował się nadal pracą pedagogiczną w PIST-cie, przekształconym w 1946 w Państwową Wyższą Szkołę Teatralną z siedzibą w Łodzi, a potem w Warszawie. Wykłada w Wyższej Szkole Aktorskiej w Łodzi, a następnie w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. W 1958 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1956-1975 jest dziekanem Wydziału Reżyserii tej uczelni.

Wykształcił ponad 100 reżyserów. Jego uczniami byli m.in.: Konrad Swinarski, Maciej Prus, Jerzy Grzegorzewski, Izabella Cywińska, Helmut Kajzar, Bogdan Hussakowski. Był niekwestionowanym autorytetem i legendą uczelni. Zyskał sławę świetnego wykładowcy, konkretnego, komunikatywnego, ale i złośliwego. Wymagał od studentów wszechstronnego wykształcenia humanistycznego, analitycznego myślenia i intelektualnej dyscypliny. Jedne z zajęć Korzeniewskiego z reżyserii dramatu nazywano "krwawymi poniedziałkami".

W latach 1955-1970 Korzeniewski przewodniczył Polskiemu Ośrodkowi Międzynarodowego Instytutu Teatralnego, a w okresie 1957-1969 był członkiem Komitetu Wykonawczego IT w Paryżu. Po śmierci Leona Schillera razem ze Zbigniewem Raszewskim objął naczelną redakcję kwartalnika "Pamiętnik Teatralny" (1955).

Korzeniewski był członkiem międzynarodowego komitetu redakcyjnego włoskiego pisma "Arena", pisał także hasła do wielkiego włoskiego wydania encyklopedycznego "Enciclopedia dello Spettacolo". Przez wiele lat (1955-1970) pełnił funkcję przewodniczącego Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI), a później był jego honorowym prezesem.

Dla wielu Korzeniewski był również autorytetem moralnym. Nigdy nie przeszedł na stronę komunistów, ale potrafił prowadzić z władzami pertraktacje i rozmowy, swoistą grę, która często okazywała się korzystna dla teatru. Łączył współczesny polski teatr z tradycją sceny przedwojennej.

W 1966 Państwowy Instytut Wydawniczy wydał tom recenzji Korzeniowskiego z lat 1935-1939 pod tytułem „Spory o teatr", a w 1973 tom esejów z różnych lat zatytułowany „O wolność dla pioruna w teatrze".
W drugim obiegu, niezależne wydawnictwo NOW opublikowało wspomnienia, a w nich również fragmenty, dotyczące obozowych doświadczeń (drukowanych wcześniej w paryskiej "Kulturze"). "Książki i ludzie" (1989) wydały tom, w którym znalazły się m.in. wspomnienia wojenne oraz pośmiertnie wydany zbiór głównie przedwojennych esejów "Drama i inne szkice" (1993).
Nakładem Wydawnictwa Literackiego w 1988 ukazał się wywiad - rzeka „Sława i infamia" przeprowadzony z Korzeniewskim przez Małgorzatę Szejnert. Wywiad dotyczył dramatycznych wyborów dokonywanych przez ludzi teatru w szczególnie trudnych okresach historii najnowszej - wojny, centralnego zarządzania kulturą, stanu wojennego.

Jako reżyser Korzeniewski debiutował w 1948 roku w Teatrze Kameralnym w Łodzi, wystawiając "Szkołę żon".
Sztuki wielu autorów realizował kilkakrotnie, w różnych wersjach, często we własnych tłumaczeniach jak np. "Don Juana" Moliera (premiera w 1950 w Teatrze Polskim zdjęta z afisza na polecenie KC PZPR), "Świętoszka", czy "Grzegorza Dyndałę".
Do „Szkoły żon" powracał jeszcze trzykrotnie (Teatr Śląski im. Wyspiańskiego w Katowicach 1948, Teatr Nowy w Łodzi 1956, Teatr Ziemi Mazowieckiej w Warszawie 1958).
Szczególny sukces odniósł przedstawieniem "Mąż i żona" ze scenografią Zenobiusza Strzeleckiego w Teatrze Kameralnym w Warszawie (1949).

W latach sześćdziesiątych interesował się dramatem elżbietańskim, wystawił "Troilusa" i "Makbeta" Szekspira. W 1971 w Starym Teatrze w Krakowie we własnym tłumaczeniu, adaptacji i reżyserii, ze scenografią Wojciecha Krakowskiego, zrealizował "Tragiczne dzieje doktora Faustusa" Christophera Marlowe'a.

Z jego przekładów korzystało wielu reżyserów m. in.: Erwin Axer, Jerzy Zegalski, Krystyna Meissner, Mieczysław Górkiewicz, Kazimierz Braun, Tadeusz Byrski, Maciej Prus, Romuald Szejd, Jerzy Krasowski, Izabella Cywińska, Krzysztof Pankiewicz, Jan Buchwald, Bogdan Ciosek, Andrzej Wajda, Jarosław Kiljan, Jacques Lassalle, czy Michał Kotański.

Chętnie reżyserował również w Teatrze Telewizji m. in.: „Don Juana, czyli Kamiennego Gościa" Molière'a (premiera 29 czerwca 1964), „Śluby panieńskie" Aleksandra Fredry (premiera 9 października 1972), „Męża i żonę" Aleksandra Fredry (premiera 23 kwietnia 1973) oraz „Pannę Julię" Augusta Strindberga (premiera 18 lutego 1980).

W Teatrze Polskiego Radia także zaznaczył swoją reżyserską obecność spektaklami: „Mąż i żona" Aleksandra Fredry (premiera 9 kwietnia 1959) i „Zemsta" Aleksandra Fredry (premiera 25 grudnia 1953). W 1996 Maciej Prus wyreżyserował spektakl telewizyjny „Kwiaty dla Ofelii" autorstwa Bohdana Korzeniewskiego.

Jest bohaterem filmu dokumentalnego w reżyserii Ewy Karmańskiej „Drzewa i ludzie. Wspomnienia Bohdana Korzeniewskiego" (1991)
Na 80-lecie urodzin Bohdana Korzeniewskiego (kwiecień 1985) ukazał się specjalny zeszyt "Pamiętnika Teatralnego" Teatralnego z ocenzurowanym artykułem jubilata z 1943 roku pt. „Teatr żołnierski".

Nagrody i odznaczenia:
1951 - Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za inscenizację i reżyserię przedstawienia "Grzech" Stefana Żeromskiego w Teatrze Polskim w Warszawie
1953 - Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za reżyserię "Zemsty" Aleksandra Fredry w Teatrze Narodowym w Warszawie
1953 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
1954 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1959 - Order Sztandaru Pracy II klasy
1962 - Katowice - II OFSRiR (Ogólnopolski Festiwal Sztuk Rosyjskich i Radzieckich) - I nagroda za adaptację i reżyserię przedstawienia "Sprawa" Aleksandra Suchowo-Kobylina w Teatrze Nowym w Łodzi oraz nagroda zespolowa za najlepsze przedstawienie Festiwalu i najlepszą inscenizację klasyki rosyjskiej
1965 - Nagroda ministra kultury i sztuki

Źródło: Teatr w Polsce 1918 -1939, Słownik współczesnego teatru, Culture.pl, E-teatr, FilmPolski



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
12 kwietnia 2021