Ester Rachel Kamińska (1870 - 1925)

Urodziła się 22 lutego lub 10 marca 1870 w Porozowie koło Wołkowyska. Zmarła 27 grudnia 1925 w Warszawie.

Córka miejscowego kantora. Z domu Halpern (Helpern, Hailpern), żona Abrahama Izaaka Kamińskiego.

Zaczęła pracować jako modystka. Na scenie zadebiutowała w 1888 w Warszawie. Sztuce teatralnej poświęciła się całkowicie po śmierci rodziców, od 1893 występując z trupą swego przyszłego męża Abrahama Izaaka Kamińskiego, grając głównie w operetkach.

W 1900 wraz z mężem założyła wędrowny teatr, a w 1913 stały teatr w Warszawie przy ul. Oboźnej 1/3, w którym grano ambitny repertuar światowy. Środki na teatr zdobyła odbywając w latach 1910 i 1913 tournée po Stanach Zjednoczonych. Od 1914 podróżowała po Europie występując na deskach teatrów w Petersburgu, Kijowie, Odessie i Paryżu. Grała w jidysz, po polsku i rosyjsku. Styl jej gry porównywano do stylu Eleonory Duse.

Prawdziwa sława przyszła dopiero po kilku latach, kiedy Kamińska podjęła repertuar poważny - wiązało się to z warszawską prapremierą „Di Gołdene Kejt" I. L. Pereca i tournée po Rosji (1908-1909).

Nie bez znaczenia było dobre przyjęcie artystki przez kręgi bogatych, zasymilowanych Żydów w Moskwie i Petersburgu.

Zasłynęła jako odtwórczyni ról w sztukach Jakuba Gordina (zwłaszcza Mirełe Eros), ale także w Norze Henryka Ibsena i Damie Kameliowej Aleksandra Dumasa. To jej osobie - będącej filarem "Trupy Wileńskiej" - przypisywano zasługę wylansowania na scenie żydowskiej klasyki europejskiej: Szekspira, Czechowa i Shawa.

Po występach w Sankt Petersburgu tamtejsi krytycy teatralni nie szczędzili jej pochwał porównując ją do największych dam teatru. Występowała też m.in. w Odessie, Kijowie, Londynie czy Paryżu.

Z owacjami witano ją też w mniejszych miastach. Do legendy przeszła historia, o tym jak w Lublinie młodzi wielbiciele jej talentu sami zaprzęgli się do dorożki zamiast koni, by przewieźć artystkę spod dworca kolejowego do hotelu "Europa".

Występowała także w filmie. Zadebiutowała jako Szajndełe w „Mirełe Efros" (1912) w reż. Andrzeja Marka. Zagrała także w „Nieznajomym" (Der Unbekanter 1913) w reż. H. Fiszera, w „Macosze" (Di Sztifmuter 1914) w reż. Abrahama Izaaka Kamińskiego i w „Ślubowaniu" (Tkijes kaf 1924) w reż. Zygmunta Turkowa.

W czasie I wojny światowej występowała wraz z córką Idą i Zygmuntem Turkowem na okupowanych przez Niemców terenach Cesarstwa Rosyjskiego. Do Polski powrócili w 1921.

Grała m.in. role młodych dziewcząt i kobiet w sztukach pisarzy żydowskich, m.in. tytułową w „Sierota Chasia" Jakuba Gordina i Lei w „Siostrach Icchoka" Lejba Pereca, a także Amalię w „Zbójcach" Friedricha Schillera i Norę w „Domu lalki" Henrika Ibsena.

Z Abrahamem Izaakiem Kamińskim miała troje dzieci: Rachelę Kamińską i Idę Kamińską – aktorki i Józefa Kamińskiego – kompozytora. Była babką aktorki Ruth Turkow. Siostrzenicą Estery Kamińskiej była też aktorka Dina Halpern.

Córka Ida Kamińska była pierwszą aktorką z ówczesnych krajów socjalistycznych nominowaną do Oscara. Nominację za najlepszą rolę kobiecą otrzymała w 1967 r. za rolę sklepikarki w czechosłowackim filmie "Sklep przy głównej ulicy" w reżyserii Jana Kadara i Elara Kolosa.

Jest pochowana w alei głównej cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej w Warszawie. Autorem jej nagrobka jest Feliks Rubinlicht. Na nagrobku umieszczona jest płaskorzeźba przedstawiająca: lwa, tygrysa, jelenia i orła, odnosząca się do tekstu z żydowskiej księgi "Pirke Avot": "Bądź silny jak tygrys, lekki jak orzeł, rączy jak lew, aby wypełnić wolę Twojego Ojca w niebie".

W 1955 jej imię nadano Teatrowi Żydowskiemu w Warszawie, którego współpatronką jest Ida Kamińska.

Źródła: Culture.pl, Wikipedia, PAP, E-teatr



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
10 marca 2023