Finał 2019

Tegoroczny finał Nagrody Literackiej Nike zdominowany został przez powieści - w gronie nominowanych były cztery. Ponadto na wygraną szanse miały dwa reportaże oraz jedna biografia. Jak co roku, każda z finałowych książek to nieco inne spojrzenie na literaturę, a co za tym idzie inne spojrzenie na rzeczywistość. Gala wręczenia Nagrody Nike odbyła się 6 października.

Szczepan Twardoch "Królestwo"

Szczepan Twardoch ukończył socjologię na Międzywydziałowych Indywidualnych Studiach Humanistycznych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Jako niezależny publicysta pisał w "Życiu", "Opcjach", "Frondzie", "Arcanach" i "Strzale". Był redaktorem działu literackiego dwumiesięcznika "Christianitas". Felietonista i współpracownik "Broni i Amunicji", współpracownik kwartalnika "44 / Czterdzieści Cztery", felietonista "Polityki". Jego powieść "Wieczny Grunwald" uhonorowano wyróżnieniem Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza i nominacją do Gwarancji Kultury. Za powieść "Morfina" pisarz otrzymał Paszport "Polityki" 2012, Śląski Wawrzyn Literacki 2013, Nagrodę Czytelników towarzyszącą Nagrodzie Literackiej Nike 2013 oraz nominację do Europejskiej Nagrody Literackiej Le Prix du Livre Européen. Pisarz zdobywał laury także za mniejsze formy. Jego opowiadanie "Obłęd rotmistrza von Egern", nominowane do Nagrody Nautilus 2003, zajęło w głosowaniu czwarte miejsce. "Rondo" zdobyło Nautilusa za najlepsze opowiadanie roku 2006. Za "Epifanię wikarego Trzaski" otrzymał zaś Srebrne Wyróżnienie Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego w 2008. Dwa lata później ukazał się francuski przekład jego powieści "Przemienienie" ("Transfiguration").W październiku 2016 roku ukazała się kolejna powieść Twardocha "Król". Popularność przyniosła mu wydana w 2012 r. "Morfina", która trafiła również do finału Nagrody Literackiej Nike. Wydana w 2014 r. kolejna książka - "Drach" - także dotarła do finału Nike i zdobyła m.in. niemiecką nagrodę Brücke Berlin 2016. W 2015 r. został uhonorowany Nagrodą Fundacji im. Kościelskich. Powieść "Królestwo" Twardocha, to kontynuacja wydanego w 2016 roku "Króla". Opowiada o sprawach poważnych: o możliwości asymilacji, o tym, co znaczyło być Żydem przed i w czasie II wojny światowej. Tym razem bohaterem pierwszoplanowym nie jest już Jakub - bokser i gangster - ale Ryfka. Twardoch pisze o getcie warszawskim i o Zagładzie. Bez znieczulenia pokazuje sytuację Żydów. -"Królestwo" wydaje mi się być raczej rewersem niż kontynuacją "Króla". To, co w "Królu" jest zwycięskie, tutaj jest przegrane. To, co jest potężne, tutaj jest słabe. Kwitnące miasto tutaj obrócone jest w perzyny - mówi Szczepan Twardoch.

Mariusz Szczygieł "Nie ma" - zwycięzca

Urodzony w 1966 roku Mariusz Szczygieł debiutował w wieku 16 lat w tygodniku "Na przełaj". Jest obok Hanny Krall najczęściej tłumaczonym żyjącym polskim reporterem. Jego książki zostały wydane w 21 krajach. Za "Gottland" zdobył Europejską Nagrodę Literacką 2009, a w Polsce Nike Czytelników. Zdobywca tytułu Dziennikarz Roku 2013 w konkursie Grand Press. Czechofil, autor kilku bestsellerowych książek o Czechach ("Gottland", "Zrób sobie raj", "Laska nebeska"). Autor monumentalnej, trzytomowej antologii polskiego reportażu XX wieku "100/XX". Odznaczony przez Prezydenta RP orderem Polonia Restituta. Jest autorem cotygodniowej rubryki "Szczygieł poluje na prawdę" w tygodniku reporterów "Duży Format" – dodatku do "Gazety Wyborczej". Jesienią 2018 ukazała się jego książka reporterska pt. "Nie ma", która przyniosła mu trzecią nominację do Nagrody Literackiej Nike.

Mariusz Szczygieł "Nie ma" Tom reportaży

"Nie ma" łączy temat śmierci, braku, żałoby. Szczygieł zadaje bohaterom osobiste pytania, czym sam się odsłania. Zachowuje jednocześnie równowagę. Ten sposób pisania - połączenie perspektywy osobistej z dyscypliną tekstu i reporterskim dystansem - sprawia, że całość jest przejmująca. - Zacząłem pisać tę książkę dziewięć lat po tym, jak zebrałem pierwszy materiał do tekstu o czeskiej poetce Violi Fischerovej, która musiała poradzić sobie ze śmiercią swojego męża i nie umiałem przez lata tego pisać. Wychodził mi jakiś taki "szczygłowaty" tom wychodził mi ciągle. Musiało przydarzyć mi się moje własne "nie ma". Wtedy zorientowałem się, że umiem to napisać - opowiada Mariusz Szczygieł.

Juliusz Strachota "Turysta polski w ZSRR"

Juliusz Strachota, rocznik 1979, studiował kulturoznawstwo na Uniwersytecie Warszawskim oraz fotografię w Szkole Filmowej w Łodzi. Jako prozaik debiutował na łamach "Czasu Kultury". Przeprowadził się w 2008 roku do krakowskiej Nowej Huty, gdzie był pomysłodawcą projektu Filia Nowa Huta. Swoje teksty publikował w takich tytułach jak: "Ha!art", "Lampa", Polityka czy Duży Format. Na łamach tego ostatniego w 2014 roku przyznał się publicznie do uzależnienia od leków przeciwlękowych, a mechanizm uzależnienia stał się głównym tematem powieści "Relaks amerykański", wydanej rok później. Wydana nakładem Korporacji Ha!art powieść "Turysta polski w ZSRR" przyniosła mu pierwszą nominację do Nagrody Literackiej Nike oraz Nagrody Literackiej Gdynia. W klubie abstynenta Strachota znalazł przewodnik po Związku Radzieckim. A po wyjściu ze szpitala psychiatrycznego ruszył do Baku. Jednak "Turysta polski w ZSRR" nie jest powieścią o podróży czy turystyce, a o nostalgii. Bohatera bardziej interesuje on sam niż miejsca, które odwiedza. Jeden z recenzentów książki opisał powieść jako poszukiwanie przećpanego czasu. "Turysta w ZSRR" dotyczy również wychodzenia z nałogu i ze spirali kłamstw. - Jest to książka, która stawia na piedestale ludzką nieporadność. Myślę, że to jest jej ogromna zaleta - mówi Juliusz Strachota.

Zyta Rudzka "Krótka wymiana ognia"

Zyta Rudzka, pisarka i dramatopisarka, z wykształcenia jest psychologiem. Debiutowała jako poetka wierszem "Ludzie". Laureatka między innymi Europejskiej Nagrody Radia Deutsche Welle, Nagrody im. Jarosława Iwaszkiewicza, Nagrody im. Stanisława Piętaka, Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej. Autorka takich powieści jak "Mykwa" i "Ślicznotka doktora Josefa". Obok prozy, w swoim dorobku ma kilka tekstów dramaturgicznych, które wystawiane były w Polsce i za granicą. Jej twórczość tłumaczona jest na kilka języków obcych. Po dwunastu latach przerwy, w 2018 roku powróciła do powieści, publikując "Krótką wymianę ognia". Książka otrzymała w tym roku Nagrodę Literacką Gdynia i znalazła się w finałowej siódemce Nagrody Literackiej Nike. Odtwarzaj Wideo: tvn24Zyta Rudzka "Krótka wymiana ognia" Zyta Rudzka napisała powieść o dziedziczeniu przeszłości, tajnej historii rodzinnej, ale także o skandalu starości, głodzie ciała. Jej zdania przypominają krótkie serie z karabinu, a sama powieść okazuje się dotyczyć wydostawania z przeszłości za pomocą języka, tracenia życia i pisania. Autorka opowiada dwutorowo: z jednej strony życie Romy - dziewczyny, która przyjechała ze wsi do Warszawy; z drugiej - mamy monologi matki. - Literatura jest ruchem oporu wobec śmierci, krzywdzie, obojętności świata. Jako człowiek często czuję się bezbronna, jako pisarka wiem, że nigdy nie złożę broni - podkreśla Zyta Rudzka.

Małgorzata Rejmer "Błoto słodsze niż miód"

Małgorzata Rejmer jest polską pisarką, reportażystką. Ukończyła kulturoznawstwo i jest doktorantką w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Debiutowała już jako trzynastolatka wierszami opublikowanymi w kwartalniku "Okolica Poetów". Jej pierwsze opowiadanie "Poczekalnia" ukazało się w antologii "20 lat pod lampą" pod redakcją Pawła Dunin-Wąsowicza. Do Paszportów "Polityki" w dziedzinie literatury została nominowana w grudniu 2013 roku. Jest także laureatką Gwarancji Kultury, którą otrzymała za książkę "Bukareszt. Kurz i krew". Odtwarzaj Wideo: tvn24Małgorzata Rejmer "Błoto słodsze niż miód" W październiku 2018 roku nakładem Wydawnictwa Czarne ukazała się książka "Błoto słodsze niż miód. Głosy komunistycznej Albanii". Opowiada w niej historię reżimu i jego upadku głosami swoich bohaterów. Niemal każda albańska historia przypomina "Proces" Kafki - wezwany, bo ktoś złożył donos, oskarżony, bo każdy jest winny. System komunistyczny Envera Hodży rozwinął instytucję winy zbiorowej - za błąd wuja, brata czy matki, płaciła cała rodzina. Opowieść Rejmer można czytać jako ostrzeżenie, ale także jako przypomnienie o sile ludzi, którzy to przetrwali. - Mam poczucie, że "Błoto słodsze niż miód" zaczynało się wielokrotnie wraz każdym kolejnym bohaterem, który dopowiadał mi obraz komunistycznej Albanii. Mimo, że minął rok od premiery książki, to te historie we mnie ciągle pracują. Ostatnio usłyszałam zdanie: znam historię mężczyzny, który trafił do więzienia, ponieważ dostał pocztówkę z zagranicy. Od razu pomyślałam, że chciałabym dowiedzieć się jak to się stało - opowiada Małgorzata Rejmer.

Marcin Kołodziejczyk "Prymityw. Epopeja narodowa"

Marcin Kołodziejczyk dał się poznać przede wszystkim jako autor książek reportażowych. Jako dziennikarz i reporter pracuje od 28 lat, a od 2000 roku związany jest z tygodnikiem "Polityka". Za reportaże otrzymał m.in. nagrody reportażystów Melchiory (m.in. Melchior 2015 w kategorii Inspiracja Roku), wyróżnienie Pióro Nadziei Amnesty International, I nagrodę polskiej edycji konkursu "Za różnorodnością, przeciw dyskryminacji". Był siedmiokrotnie nominowany do nagrody Grand Press w kategorii reportaż i publicystyka. Jest także dokumentalistą – zdobył Discovery Encouragement Award i dwukrotnie nagrodę festiwalu Planete Doc Review w kategorii prozy dokumentalnej. W kwietniu 2018 roku ukazała się jego debiutancka powieść "Prymityw. Epopeja narodowa", która znalazła się w siódemce finalistów Nagrody Literackiej Nike. Odtwarzaj Wideo: tvn24Marcin Kołodziejczyk "Prymityw. Epopeja narodowa" Prozatorski debiut Kołodziejczyka ma wiele wspólnego z jego książkami reporterskimi, tutaj również znajdziemy opowieści z prowincji. W krzywym zwierciadle sportretowana została druga dekada XXI wieku - czas, kiedy Polska staje się "Radomiem Europy", a w wyborach prezydenckich Bożydar Jałowy pokonuje Darzbora Memłę. Najważniejszym bohaterem książki jest język. "Prymityw" sprawdza się jako prześmiewcza wizja polskiej rzeczywistości, krainy absurdu. - Tak sobie myślę: co ja się będę silił z pisaniem książek historycznych, kostiumowych. Napiszę o teraźniejszości, o Polsce tu i teraz, o miejscach i ludziach, których znam. Niech się samo historyzuje. Jak u jakiegoś Stendhala - mówi Marcin Kołodziejczyk.

Aleksander Kaczorowski "Ota Pavel. Pod powierzchnią"

Aleksander Kaczorowski od lat pisze o o ważnych czeskich postaciach. Jest tłumaczem, eseistą i dziennikarzem. Pracował w "Gazecie Wyborczej". "Newsweeku Polska" czy "Forum". Wykłada w Instytucie Slawistyki Zachodniej i Południowej Uniwersytetu Warszawskiego. W swoim dorobku ma kilka autorskich książek, w tym o Vaclavie Havlu czy Bohumile Hrabalu, a także kilka kolejnych przekładów. Za książkę "Havel. Zemsta bezsilnych" otrzymał nominację do Nagrody Newsweeka im. Teresy Torańskiej w 2015 roku. Otrzymał również tytuł Ambasadora Nowej Europy, który przyznaje Europejskie Centrum Solidarności i Kolegium Europy Wschodniej. Rok później został laureatem nagrody Vaclava Buriana za wkład w dziedzinie kultury do dialogu środkowoeuropejskiego. W finałowej siódemce tegorocznej nagrody Literackiej Nike znalazła się jego książka "Ota Pavel. Pod Powierzchnią". Jest to biografia syna czeskiego Żyda. Ota Pavel, dotknięty traumą Holokaustu, po wojnie był ideowym komunistą, dziennikarzem sportowym, perfekcjonistą i pisarzem, którego dotknęła choroba psychiczna. Zachorował, bo zobaczył diabła na igrzyskach olimpijskich. Kaczorowski prezentuje przede wszystkim historię walki z własnym umysłem. - Mierzyłem się z jednym podstawowym problemem: czy można w ogóle napisać biografię bohatera, który w gruncie rzeczy nie miał życiorysu. Zabrało mi to 24 godziny i stwierdziłem, że spróbuję - opowiada Aleksander Kaczorowski.

Jury

W tym roku przewodniczący jury Marek Zaleski obradował razem z: Teresą Bogucka, Agatą Dowgird, Marylą Hopfinger, Dariuszem Kosińskim, Anną Nasiłowską, Antonim Pawlakiem, Pawłem Próchniakiem oraz Joanną Szczęsną.

- Marek Zaleski (przewodniczący)
Krytyk literacki i literaturoznawca, profesor zwyczajny w Instytucie Badań Literackich PAN. Laureat nagrody Fundacji im. Kościelskich (1990), Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii esej (2006), oraz nagrody im. Kazimierza Wyki (2009) . W latach 1987-2006 współredaktor "Res Publiki". Przewodniczący jury Nagrody Literackiej Nike, członek zarządu polskiego PEN-Clubu. Autor m. in. książek "Przygoda drugiej awangardy" (1984), "Mądremu biada?" (1990), "Formy pamięci" (1996), "Zamiast. O twórczości Czesława Miłosza" (2005), "Echa idylli" (2007).

- Teresa Bogucka
Socjolożka, pisarka, dziennikarka. W czasach PRL – opozycjonistka, współpracownica KOR. Opublikowała m.in. "Polaka po komunizmie", "Triumfujące profanum" oraz książkę wspomnieniową "Cienie w ogrodzie". Laureatka Nagrody Kisiela 2004 "za analizę postkomunistycznej mentalności".

- Agata Dowgird
Dyrektor VII LO im. Juliusza Słowackiego, nauczycielka języka polskiego, inicjatorka założenia Stowarzyszenia Uczniów, Rodziców i Nauczycieli "Inspiracja". Uhonorowana nagrodą prezydenta m.st. Warszawy Sapere Auso.

- Maryla Hopfinger
Literaturoznawca, filmoznawca, medioznawca, antropolog kultury, profesor zwyczajny w Instytucie Badań Literackich, Szkole Nauk Społecznych Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Wykładała w Collegium Civitas, SWPS, Warszawskiej Wyższej Szkole Humanistycznej. Bada współczesną komunikację literacką i audiowizualną, jej przemiany, właściwości i funkcje. Jest autorką wielu książek, o dużym znaczeniu dla rozumienia kultury współczesnej.

- Dariusz Kosiński
Profesor nadzwyczajny w Katedrze Dramatu Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz dyrektor programowy Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu. Zajmował się historią i teorią sztuki aktorskiej XIX wieku. Jest autorem i współautorem kilku publikacji popularyzatorskich oraz członkiem zespołu opracowującego standardy edukacji teatralnej i filmowej. Jest również członkiem Rady Naukowej Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie.

- Anna Nasiłowska
Poetka, pisarka, krytyczka literacka oraz historyk literatury współczesnej. Jest profesorem zwyczajnym Instytutu Badań Literackich PAN. Od 1990 współtworzy redakcje dwumiesięcznika "Teksty Drugie". W 2017 roku została prezesem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Za książkę "Konik i szabelka" nominowana była do Nagrody Literackiej Gdynia. Nasiłowska opisała w niej losy swojego dziadka - rotmistrza 3 Pułku Ułanów Henryka Skierkowskiego. W 2016 roku odznaczona Srebrnym Medalem "Zasłużony Kulturze - Gloria Artis".

- Antoni Pawlak
Poeta i publicysta. W 1972 roku został skazany na karę półtorarocznego więzienia w zawieszeniu na trzy lata za kolportaż opozycyjnych ulotek. Współpracował z redakcjami publikującymi w drugim obiegu. Brał udział w strajku Stoczni Gdańskiej, po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany. Przez całe lata 90. związany z tytułami codziennymi. W latach 2007-2017 był rzecznikiem prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza. W dorobku ma około 20 książek. W 1983 roku otrzymał Nagrodę im. Kościelskich. Odznaczony został Srebrnym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

- Paweł Próchniak
Historyk literatury, krytyk literacki, profesor nauk humanistycznych. Był dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej KUL, kierownikiem Katedry Literatury Modernizmu KUL. Obecnie jest szefem Katedry Literatury Współczesnej i Krytyki Literackiej Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie oraz zasiada w radzie naukowej serii wydawniczej "Tropiki" wydawnictwa Czarne. Jako krytyk współpracował m.in. z "Tygodnikiem Powszechnym". Zasiada w radzie Fundacji im. Zbigniewa Herberta i jest członkiem Polskiego PEN Clubu.

- Joanna Szczęsna
Dziennikarka, reporterka, pisarka i opozycjonistka w czasach PRL. Od 1976 roku związana z Komitetem Obrony Robotników. Zajmowała się dystrybucją prasy niezależnej, pisywała do Biuletynu Informacyjnego KSS "KOR". Współtworzyła Agencję Prasową Solidarności "AS" przy mazowieckim regionie Solidarności. Aresztowana w lipcu 1982 roku, na wolność wyszła w październiku tego samego roku, jednak w późniejszych latach zatrzymywana przez funkcjonariuszy państwowych i poddawana rewizjom. Z "Gazetą Wyborczą" związana od 1989 roku. Wspólnie z Anną Bikont napisała kilka książek, w tym: "Pamiątkowe rupiecie, przyjaciele i sny Wisławy Szymborskiej", "Limeryki, czyli O plugawości i promienistych szczytach nonsensu", "Epitafia, czyli Uroki roztaczane przez niektóre zwłoki". Autorki uhonorowano w 2007 roku Nagrodą Wielką Fundacji Kultury za książkę "Lawina i kamienie. Pisarze wobec komunizmu".

O nagrodzie

Nagroda Literacka Nike w tym roku przyznana została po raz 23. Jest to nagroda za najlepszą książkę roku, niezależnie od gatunku literackiego. Nagrody nie można podzielić, nie można jej też nie przyznać. Lista 20 nominowanych została ogłoszona w maju. Na początku września z dwudziestki jury wybrało siedmiu finalistów. Decyzję o wyborze laureata jury podejmuje w dniu wręczenia nagrody, zawsze w pierwszą niedzielę października. Zwycięzca otrzymuje 100 tys. zł i statuetkę. Organizatorami są Fundacja Nagrody Literackiej "Nike" i "Gazeta Wyborcza". Fundatorem - Fundacja Agory.

Dotychczasowi laureaci Nagrody Literackiej Nike:

2018 - Marcin Wicha za esej "Rzeczy, których nie wyrzuciłem"
2017 - Cezary Łazarewicz za reportaż "Żeby nie było śladów"
2016 - Bronka Nowicka za tom poezji "Nakarmić kamień"
2015 – Olga Tokarczuk za powieść "Księgi Jakubowe"
2014 – Karol Modzelewski za autobiografię "Zajeździmy kobyłę historii"
2013 – Joanna Bator za powieść "Ciemno, prawie noc"
2012 – Marek Bieńczyk za zbiór esejów "Książka twarzy"
2011 – Marian Pilot za powieść "Pióropusz"
2010 – Tadeusz Słobodzianek za dramat "Nasza klasa"
2009 – Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki za tom poetycki "Piosenka o zależnościach i uzależnieniach"
2008 – Olga Tokarczuk za powieść "Bieguni"
2007 – Wiesław Myśliwski za powieść "Traktat o łuskaniu fasoli"
2006 – Dorota Masłowska za powieść "Paw królowej"
2005 – Andrzej Stasiuk za powieść "Jadąc do Babadag"
2004 – Wojciech Kuczok za powieść "Gnój"
2003 – Jarosław Marek Rymkiewicz za tom poetycki "Zachód słońca w Milanówku"
2002 – Joanna Olczak-Ronikier za powieść "W ogrodzie pamięci"
2001 – Jerzy Pilch za powieść "Pod Mocnym Aniołem"
2000 – Tadeusz Różewicz za tom poetycki "Matka odchodzi"
1999 – Stanisław Barańczak za tom poetycki "Chirurgiczna precyzja"
1998 – Czesław Miłosz za zbiór "Piesek przydrożny"
1997 – Wiesław Myśliwski za powieść "Widnokrąg"

(-) (-)
tvn 24
7 października 2019