Jan Englert - laureatem

Decyzją jury laureatem 24. edycji Nagrody im. C.K. Norwida, przyznawanej przez Samorząd Województwa Mazowieckiego został Jan Englert. Członków kapituły do wydania takiego werdyktu z pewnością przekonał bogaty dorobek artystyczny.

Jan Englert jest jednym z najwybitniejszych polskich aktorów, uznanych reżyserów i pedagogów, profesorem Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie.

Zagrał ponad 450 ról teatralnych, filmowych i telewizyjnych. Wystąpił w przedstawieniach wyreżyserowanych przez m.in. Erwina Axera, Jerzego Kreczmara, Kazimierza Dejmka, Andrzeja Łapickiego, Jerzego Grzegorzewskiego, Macieja Prusa, Jerzego Jarockiego i Macieja Wojtyszki. Sam wyreżyserował więcej niż 30 spektakli teatralnych i 35 spektakli Teatru Telewizji. Jest laureatem przeszło 50 nagród i wyróżnień.

Praca zawodowa

Ukończył warszawską Państwową Wyższą Szkołę Teatralną im. Aleksandra Zelwerowicza w 1964 r. W tym samy roku zadebiutował na deskach Teatru Polskiego (1964–1969, 1981–1994). Grał także w warszawskim teatrze Współczesnym (1969–1981), a od 1997 r. należy do zespołu Teatru Narodowego . Od 2003 r. był dyrektorem artystycznym, a następnie zastępca dyrektora ds. artystycznych tego teatru.

Jest profesorem warszawskiej Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza (dawniej Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna). Pełnił w niej funkcję dziekana wydziału aktorskiego (1981–1987) i rektora (1987–1993, 1996–2002). Za jego kadencji odbudowano Teatr Szkolny Collegium Nobilium i powołano Międzynarodowy Festiwal Szkół Teatralnych.

Kariera aktorska

Jan Englert znany jest szerokiej publiczności z niezapomnianych ról filmowych i serialowych. Można go zobaczyć w takich produkcjach jak: Kanał (1956), Katyń (2007), Tatarak (2009) Andrzeja Wajdy, Sól ziemi czarnej (1969), Perła w koronie (1971) Kazimierza Kutza, Magnat (1986) Filipa Bajona. Za rolę Tadeusza Jastera w Skrzyżowaniu Dominiki Montean-Pańków (2025) otrzymał nagrodę dla Najlepszego Aktora Konkursu Polskich Filmów Fabularnych 18. edycji Mastercard OFF CAMERA w Krakowie.

Zagrał również role w serialach: Janusza Morgensterna – Kolumbowie (Zygmunt); Polskie drogi (Jerzy, członek AK); Jerzego Antczaka – Noce i dnie (Marcin Śniadowski); Ryszarda Bera – Lalka (Mraczewski); Jana Łomnickiego – Dom (Rajmund Wrotek) oraz w serialu Czas honoru (Rotmistrz Czesław Konarski).

Role filmowe przyniosły mu wiele nagród, m.in. Złotą Maskę dla najpopularniejszego aktora (1971), Super Wiktora (1999), czy nagrody „Ikona Polskiego Kina" na 7. Kołobrzeskim Festiwalu Filmowym „Suspense Film Festival" (2018).

W Teatrze Polskim wcielił się m.in. w: tytułową rolę w Ryszardzie III Shakespeare'a w reżyserii Macieja Prusa (Grand Prix Kaliskich Spotkań Teatralnych, Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, 1994). Za trzy role: Nieuda w Letnim dniu, Morisa w Kontrakcie oraz Bartodzieja w Portrecie Mrożka w reżyserii Kazimierza Dejmka otrzymał nagrody na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu. Doceniony również za kreacje Gustawa w Ślubach panieńskich Fredry w reżyserii Andrzeja Łapickiego (nagroda na Opolskich Konfrontacjach Teatralnych, 1985) i Marka Antoniusza w Juliuszu Cezarze Shakespeare'a w reżyserii Macieja Prusa (na Festiwalu Szekspirowskim w Gdańsku, 1997).

Doceniony m.in. za rolę Paola w przedstawieniu T.E.O.R.E.M.A.T wg Pasoliniego w reżyserii Grzegorza Jarzyny w TR Warszawa (Wielka Nagroda Aktorska w 5. Ogólnopolskim Konkursie na Teatralną Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Europejskiej, 2010). Jest też laureatem Wielkiej Nagrody Festiwalu za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze Telewizji Polskiej (2019).

Kariera reżyserska

Jan Englert jest też świetnym reżyserem, który szczególnie odnajduje się w Teatrze Telewizji. Zrealizował tam m.in. – wielokrotnie nagradzane na Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry" – spektakle: Juliusz Cezar Shakespeare'a (Grand Prix za reżyserię, 2005), Mąż i żona Fredry (nagroda za najlepszą reżyserię, 2016), Śluby panieńskie Fredry (nagroda za twórczą realizację telewizyjną teatralnego przedstawienia, 2017), W małym dworku Witkacego (nagroda za najlepszą rolę męską – Diapanazego Nibka, 2021). Za zrealizowanie na deskach Teatru Narodowego spektaklu Udręki życia Hanocha Levina odebrał w 2012 r. statuetkę Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida.

Całokształt twórczości

Jego twórczość uhonorowana została nagrodą ministra kultury i sztuki II stopnia za wybitne kreacje aktorskie (1989), Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za osiągnięcia aktorskie i reżyserskie oraz konsekwentne budowanie modelu Teatru Narodowego (2008), Nagrodą im. Zygmunta Hübnera „Człowiek Teatru 2015" (2015). Wyróżniony Nagrodą Specjalną miesięcznika „Teatr" za nadanie wyjątkowego kształtu obchodom 250. rocznicy powstania sceny narodowej w Polsce.

Zdobył nagrodę „Vox populi" – tytuł mistrza mowy polskiej w 4. Konkursie „Mistrz Mowy Polskiej" (2004).

Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1977), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1988), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2001) i Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2005).

Aleksandra Przeździecka-Kujałowicz
Mazowiecki Instytut Kultury
17 lipca 2025