Krystian Lupa (1943)

Urodził się 7 listopada 1943 w Jastrzębiu-Zdroju.

W Europie uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich reżyserów teatralnych.

Początkowo studiował na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W latach 1963-1969 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (Dyplom na Wydziale Grafiki, 1969), później przez dwa lata studiował reżyserię filmową w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej (PWSFTiTv) w Łodzi, a następnie reżyserię teatralną w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie w latach 1973-1977.

Po studiach związał się z dwoma teatrami: Teatrem im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze, gdzie z grupą młodych aktorów prowadził poszukiwania nowych form teatralnego wyrazu i ze Starym Teatrem w Krakowie, który od 1984 stał się najczęstszym miejscem jego pracy.

Okres jeleniogórski to spektakle autorskie: „Przezroczysty pokój" (1979), „Kolacja" (1980), oraz inscenizacje sztuk Stanisława Ignacego Witkiewicza (polskiego prekursora teatru absurdu): „Nadobnisie i koczkodany" (1978), „Pragmatyści" (1981), „Maciej Korbowa i Bellatrix" (1986). Przedstawienia te, nazwane w manifeście reżysera „Teatrem Ujawnienia", traktowały teatr jako jedną z możliwości poznania i przekroczenia granic ludzkiej osobowości. Syntezą tego kierunku poszukiwań stał się spektakl według powieści Alfreda Kubina „Po tamtej stronie" – 1985 („Die andere Seite") – „Miasto snu" w Starym Teatrze w Krakowie, który był rodzajem podróży w głąb jaźni.

Następne spektakle powstałe w Starym Teatrze stanowiły zwrot w problematyce – podjęcie problemów etycznych oraz zgłębienie sytuacji duchowej człowieka w okresie wielkiej kulturowej przemiany. Były to: „Marzyciele" (1988) Roberta Musila, „Bracia. Dialogi o miłości i zbrodni..." według Fiodora Dostojewskiego (PWST w Krakowie) (1988), „Bracia Karamazow" (1990) według Fiodora Dostojewskiego, „Szkice z Człowieka bez właściwości" (1990) według Roberta Musila (spektakl zrealizowany w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej), „Malte" (1991) według Rainera Marii Rilkego, „Kalkwerk" (1992) według Thomasa Bernharda i „Lunatycy. Esch czyli anarchia" (1995) według Hermanna Brocha.

„Kalkwerk" według powieści Thomasa Bernharda rozpoczął przygodę z twórczością tego pisarza („Immanuel Kant" w Teatrze Polskim we Wrocławiu – 1996 i „Rodzeństwo" w Starym Teatrze – 1996) – która stała się okazją zgłębienia irracjonalnych mechanizmów osobowości i eksperymentów na temat „medialnego aktorstwa".

Syntezą refleksji na temat duchowych przemian człowieka formacji europejsko-chrześcijańskiej stała się adaptacja III tomu „Lunatyków" Brocha – spektakl „Lunatycy. Huguenau, czyli rzeczowość" w Starym Teatrze w Krakowie (1998).

W następnych realizacjach („Powrót Odysa" Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie i „Prezydentki" Wernera Schwaba w Teatrze Polskim we Wrocławiu – oba w 1999) – podjęte zostały penetracje nieświadomych kreacji mitycznych. W adaptacji powieści-testamentu Thomasa Bernharda „Auslöschung – Wymazywanie", Teatr Dramatyczny w Warszawie (2001), została podjęta radykalna próba penetracji kulturowych zafałszowań, w tym również – a może przede wszystkim – zafałszowań kondycji twórczej. W 2009 rozpoczął pracę nad tryptykiem „Persona.Tryptyk". Pierwsza część (2009) – „Persona.Marilyn" poświęcona została Marilyn Monroe, druga – „Persona.Ciało Simone" – Simone Weil (2010).

Od 1983 jest pedagogiem (od 1993 w stopniu profesora) w krakowskiej Wyższej Szkole Teatralnej, w latach 1990-1996 pełnił funkcję dziekana Wydziału Reżyserii.

Nagrody i odznaczenia:
1977 - Srebrny Kluczyk za reżyserię i scenografię "Życia człowieka" w Teatrze im.Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze
1978 - Opole - IV Opolskie Konfrontacje Teatralne - nagroda za reżyserię i scenografię przedstawienia "Nadobnisie i koczkodany" Witkacego w Teatrze im.Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze
1979 - Odznaka Zasłużony dla Jeleniej Góry
1983 - Opole- IX OKT - nagroda za pracę nad dramatem Witkacego "Pragmatyści" w Teatrze im.Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze i "Bezimienne dzieło" w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
1983 - Kalisz - XXIII KST - wyróżnienie za pracę nad kształtem teatralnym "Pragmatystów" Witkacego w Teatrze im.Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze
1987 - Opole - XIII OKT - nagroda za kształt plastyczny przedstawienia "Maciej Korbowa i Bellatrix" Witkacego w Teatrze im.Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze
1988 - Warszawa - Nagroda im.Konrada Swinarskiego za reżyserię przedstawienia "Marzyciele" Roberta Musila w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
1991 - Kraków - Nagroda krakowskiej Filii Fundacji Kultury Polskiej za całokształt dokonań artystycznych
1992 - Warszawa - Nagroda im.Leona Schillera za wybitne osiągnięcia w dziedzinie reżyserii w roku 1991
1993 - Toruń - Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Kontakt" - II nagroda dla przedstawienia "Kalkwerk" ze Starego Teatru w Krakowie
1993 - Kraków - nagroda wojewody krakowskiego za osiągnięcia w dziedzinie reżyserii teatralnej i działalność pedagogiczną w krakowskiej PWST
1995 - Toruń - V Festiwal "Kontakt'95" - III nagroda dla spektaklu "Lunatycy"
1996 - Łódź - XIV PSDST - nagroda im.Krzysztofa Kieślowskiego za najlepszą inscenizację dla "Płatonowa"Antoniego Czechowa w PWST w Krakowie
1997 - Wrocław - Statuetka Fredry - nagroda Wrocławskiego Towarzystwa Przyjaciół Teatru i krytków za "teatralne wydarzenie roku 1996" dla "Immanuela Kanta" Bernaharda w Teatrze Polskim we Wrocławiu
1998 - Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie teatru
1998 - Nagroda miasta Krakowa za reżyserię przedstawień "Rodzeństwo" Thomasa Bernharda i "Sztuka" Yasminy Rezy w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
1999 - Paryż - Nagroda Krytyki Francuskiej dla "Lunatyków I" i "Lunatyków II" wg Hermana Brocha z Starego Teatru im. Heleny Modrzejwskiej w Krakowie, najlepszego spektaklu obcojęzycznego w sezonie 1998/99 we Francji
1999 - Opole - OKT - nagroda za reżyserię "Powrotu Odysa" Wyspiańskiego w Teatrze Dramatycznym w Warszawie
2000 - Wrocław - tytuł najlepszego spektaklu i Statuetka Fredry dla "Prezydentek" w Teatrze Polskim we Wrocławiu przyznane z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru
2000 - Warszawa - nagroda Sekcji Krytyków ITI za popularyzację polskiej kultury teatralnej za granicą
2000 - Kraków - Ludwik, nagroda krakowskiego środowiska teatralnego dla reżysera i spektaklu "Bracia Karamazow" Dostojewskiego w Starym Teatrze w Krakowie
2001 - Austriacki Krzyż Zasługi
2001 - Feliks Warszawski - nagroda dla najlepszego reżysera sezonu 2000/01 za reżyserię spektaklu "Wymazywanie" Thomasa Bernharda w Teatrze Dramatycznym w Warszawie
2002 - Order Sztuk Pięknych i Nauk Humanistycznych (Francja)
2002 - Warszawa - I Międzynarodowy Festiwal Festiwali "Spotkania" - Grand Prix Publiczności (jedyna nagroda festiwalu) dla przedstawiwenia "Mistrz i Małgorzata" Michaiła Bułhakowa w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
2002 - Statuetka Pegaza - nagroda programu TV "Pegaz" dla najlepszego reżysera teatralnego
2003 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
2003 - Kraków - Parada 2002 - nagroda w plebiscycie "Gazety Wyborczej-Kraków" w kategorii teatr, dla przedstawienia "Mistrz i Małgorzata" Michaiła Bułhakowa w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
2003 - Warszawa - Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych RP za wybitne zasługi dla promocji Polski w świecie w roku 2002
2003 - Belgrad - XXXVII MFT BITEF - Grand Prix dla przedstawienia "Wymazywanie" Bernharda w Teatrrze Dramatycznym w Warszawie, także nagroda publiczności
2004 - Kraków - Ludwik - nagroda krakowskiego środowiska teatralnego za reżyserię i za scenografię do "Kalkwerku" Bernharda w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie oraz Ludwik dla najlepszego przedstawienia
2004 - Łódź - X Festiwal Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych - Nagroda Publiczności dla najlepszego przedstawienia oraz nagroda Wielkiej Kapituły Loży Przyjaciół Teatru Powszechnego w Łodzi dla Wydarzenia Festiwalu: "Kalkwerk" Barnhardta (Stary T.)
2004 - Warszawa - "Kryształowe Zwierciadło" - nagroda miesięcznika "Zwierciadło" - "za to, że ocala prawdziwą Sztukę w świecie, (-) za niepoddawanie się artystycznym modom i koniunkturom."
2005 - Warszawa - niminacja do Feliksa Warszawskiego za najlepszą reżyserię - za przedstawienie "Niedokończony utwór na aktora..." w Teatrze Dramatycznym w Warszawie
2006 - Nagroda Ars Quaerendi za projekt "Adaptacja teatralna „Kuszenia cichej Weroniki" Roberta Musila"
2008 - Rzym - Europejska Nagroda Teatralna - nagroda za całokształt pracy
2008 - Kraków - I Międzynarodowy Festiwal Teatrów BOSKA KOMEDIA - Grand Prix dla przedstawienia "Factory 2" ze Starego Teatru w Krakowie
2009 - Kraków - Nagroda "Kulturalny Odlot" w kategorii "Artysta Roku"
2009 - Paszport "Polityki" za rok 2008 - Specjalna Nagroda Kreatora Kultury
2009 - Europejska Nagroda Teatralna (Premio Europa per il Teatro)
2009 - Moskwa - Złota Maska dla spektaklu "Mewa" z Teatru Aleksandryjskiego w Sankt Petersburgu
2010 - XVI Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej - indywidualna nagroda specjalna za przedstawienie "Persona. Marilyn" w Teatrze Dramatycznym w Warszawie
2010 - Kraków - Międzynarodowy Festiwal Teatralny BOSKA KOMEDIA - Nagroda Honorowa Jury za spektakl "Persona. Ciało Simone"
2011 - Wrocław - PLebiscyt Hity Dekady - kategoria "Teatralny i Literacki Hit Dekady" - VII miejsce
2012 - Kraków - Międzynarodowy Festiwal Teatralny BOSKA KOMEDIA - nagroda w kategorii najlepsza reżyseria za reżyserię przedstawienia "Poczekalnia.0" - "w uznaniu za niezwykle szczodre podejście do aktorów i obdarzenie ich wolnością niezbędną do prawdziwszego wejścia w role".



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
7 listopada 2018
Portrety
Krystian Lup