Maja Komorowska (1937)

Urodziła się 23 grudnia 1937 w Warszawie.

Ukończyła Wydział Lalkarski krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej.

Zadebiutowała w 1960 roku w Teatrze Maski i Lalki "Groteska" w Krakowie, a po rocznym angażu przeniosła się do opolskiego Teatru 13 Rzędów założonego przez Jerzego Grotowskiego, a następnie do Teatru Laboratorium we Wrocławiu. Z Grotowskim pracowała do roku 1968, występowała m.in. w "Kordianie" Juliusza Słowackiego, "Oratorium robotniczym" i "Księciu niezłomnym" Calderona/Słowackiego. Na początku lat siedemdziesiątych została zaangażowana do Teatru Współczesnego w Warszawie (z którym związana jest do dziś) prowadzonego wówczas przez Erwina Axera. U Axera zagrała m.in. w "Lirze" Edwarda Bonda, "Święcie Borysa" Thomasa Bernharda, "Rzeczy listopadowej" Ernesta Brylla i "Kordianie" Słowackiego. Od 1982 roku wykłada na Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, a od roku 1991 jest jednym z jej profesorów. Działalność pedagogiczną skończyła w 2014 roku.

Na lata siedemdziesiąte przypada również debiut ekranowy Komorowskiej w niespełna półgodzinnym filmie Krzysztofa Zanussiego "Góry o zmierzchu". Wkrótce staje się Komorowska ulubioną aktorką tego reżysera, który obsadza ją w swych najlepszych obrazach: "Życiu rodzinnym", "Bilansie kwartalnym", "Spirali" i "Cwale". Komorowska za swoje kreacje w filmach Zanussiego jest wielokrotnie nagradzana zarówno na polskich jak i międzynarodowych festiwalach. Aktorka gra również u Andrzeja Wajdy ("Wesele", "Panny z Wilka"), Tadeusza Konwickiego (Jak daleko stąd, jak blisko, Lawa) czy Istvana Szabo ("Budapeszteńskie opowieści").

W latach osiemdziesiątych film bierze w karierze Komorowskiej górę nad teatrem - aktorka występuje wówczas na scenie zaledwie pięciokrotnie: w "Tryptyku" Maxa Frischa przeniesionym na scenę przez Erwina Axera oraz "Kurce wodnej" Witkiewicza, "Trzech siostrach" Czechowa i "Letycji i Lubczyku" Petera Shaffera w reżyserii Macieja Englerta. Za rolę w "Letycji i Lubczyku" otrzymuje główną nagrodę 30. Kaliskich Spotkań Teatralnych oraz Nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza. W 1988 roku gra w "Dekalogu I" Krzysztofa Kieślowskiego, a rok później w Lawie Tadeusza Konwickiego.

W kolejnej dekadzie pojawia się Komorowska na scenie o wiele częściej. Tworzy kilka ról wybitnych, dojrzałych, choćby w "Wizycie starszej pani" Friedricha Dürrenmatta w reżyserii Wojciecha Adamczyka, "Szczęśliwych dniach" Samuela Becketta w reżyserii Antoniego Libery, "U celu" Thomasa Bernharda w inscenizacji Erwina Axera oraz "Wymazywaniu" Krystiana Lupy. W 1995 roku za wcielenie się w rolę Idalii w filmie "Cwał" otrzymuje Złotą Kaczkę, nagrodę czytelników magazynu „Film", nagrodę dla najlepszej aktorski podczas festiwalu filmowego w Gdyni oraz nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Toronto.

Komorowska za sprawą swej charyzmatycznej osobowości i aktorskiej perfekcji szybko została uznana za artystkę wybitną i moralny autorytet środowiska aktorskiego.

"Nie ulega wątpliwości, że Maja Komorowska jest gwiazdą, ale jest to gwiazdorstwo szczególne, jedyne w swoim rodzaju. Najdalsze od ostentacji, rozkapryszenia aktorskiego, samozadowolenia. Jeśli można w tym przypadku mówić o gwieździe, to jest Maja Komorowska gwiazdą miłości i współodpowiedzialności. Kochającą swoje krajobrazy, swoich bliskich, swoich kolegów" - mówił o niej wybitny poeta i eseista, Artur Międzyrzecki.

Aktorka nadal współpracowała z Krystianem Lupą. Po kreacji Marii w "Wymazywaniu" na deskach warszawskiego Teatru Dramatycznego zagrała Irinę Arkadinę w "Niedokończonym utworze na aktora" według "Mewy" Czechowa (2004) i ekspresyjną Pilar w "Sztuce hiszpańskiej" Yasminy Rezy (2004), a potem Annę Meister w "Na szczytach panuje cisza" Thomasa Bernharda (2006). To kolejny jej Bernhard, do którego wydaje się być szczególnie predestynowana. Za tę rolę w 2008 roku aktorka otrzymała tytuł Najlepszej Aktorki na 14. Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi.

Jednocześnie z grą w filmach oraz w teatrze, aktorska występuje w Teatrze Telewizji. Dotąd stworzyła kilkadziesiąt kreacji aktorskich, m.in. w "Kochankach z Werony" (reż. Juliusz Burski, 1970), "Maskaradzie" (reż. Konstanty Ciciszwili, 1973), "Niemcach" (reż. Jan Świderski, 1974), "O mojej matce" (re.z Barbara Sałacka, 1976), "Dwoje na huśtawce" (reż. Krzysztof Kieślowski, 1976), "Podporach społeczeństwa" (reż. Andrzej Zakrzewski, 1977), "Zmierzchu długiego dnia" (reż. Andrzej Łapicki, 1978), "Zdążyć przed panem Bogiem" (reż. Andrzej Brzozowski, 1981), "Umarłym domu" (reż. Krystyna Bogusławska, 1987), "Wariatce z Chaillot" (reż. Wojciech Adamczyk, 1994), "Kwiatach dla Ofelii" (reż. Maciej Prus, 1996), "Ambassadorze" (reż. Erwin Axer, 1997), "Królowej i Szekspirze" (reż. Zbigniew Zapasiewicz, 2001), "Kwartecie" (reż. Zbigniew Zapasiewicz, 2002) i "Wyzwoleniu" (reż. Maciej Prus, 2007).

Wielkim popisem scenicznego kunsztu Komorowskiej była rola Sary Bernhardt w sztuce o ostatnich latach życia aktorki - "Mimo wszystko" Johna Murrella w reżyserii Waldemara Śmigasiewicza (Teatr Współczesny w Warszawie, 2007). Zagrała wielką gwiazdę przyzwyczajoną do składanych jej hołdów i jednocześnie kobietę inteligentną, ironiczną i świadomą kresu życia. Komorowska, unieruchomiona w fotelu, przejmująco pokazywała, jak Bernhardt mierzy się ze starością i nadchodzącą śmiercią.

W kolejnych latach występuje Komorowska ponownie w filmach Wajdy ("Wyrok na Franciszka Kłosa" – 2000, "Katyń" – 2007) i Zanussiego ("Skarby ukryte", z cyklu: "Opowieści weekendowe") Wcieliła się w rolę matki Kłosa w filmie opowiadającym historię granatowego policjanta - "Wyroku na Franciszka Kłosa" (2000) i matkę rotmistrza Andrzeja w "Katyniu" (2007). Zagrała również postać samotnej byłej primabaleriny Hanny Szendroy w polsko-węgierskiej produkcji "Ósmy dzień tygodnia" Judit Elek (2006). W 2009r. zagrała Maję w filmie Rafała Wieczyńskiego "Popiełuszko.Wolność jest w nas".

W 2008 roku powróciła na scenę Teatru Dramatycznego w odświeżonej wersji kultowego spektaklu "Szczęśliwe dni" , w którym stworzyła niezapomnianą rolę Winnie. Siła jej talentu nie słabnie- pisali po 15 latach od premiery krytycy.

Od połowy lat sześćdziesiątych rozpoczęła aktywność w Teatrze Polskiego Radia. Zadebiutowała rolą Śnieżki w słuchowisku autorstwa i w reż. Jerzego Bałłabana „Nowa Królewna Śnieżka" (premiera 25 stycznia 1965). W teatrze radiowym zagrała w ok. trzydziestu spektaklach u najważniejszych radiowych reżyserów m. in. Zbigniew Kopałko, Jan Bratkowski, Edward Płaczek, Helmut Kajzar, Henryk Rozen, Władysław Brejdygant, Maciej Wojtyszko czy Marcin Troński.

Zajmowała się także reżyserią. W Teatrze Telewizji wyreżyserowała spektakle „Przy stole" wg „Wesela" Antoniego Czechowa (premiera 28 stycznia 1987) i „Jubileusz" wg Marii Prussak (premiera 11 października 1990).

W teatrach dramatycznych właściwie nie reżyserowała ale powstało kilka spektakli na uczelni warszawskiej pod jej reżyserskimi auspicjami: „Teraz ja, czyli wariacje na temat" (premiera 17 lutego 1990), „Letnicy" Maksyma Gorkiego (premiera 11 kwietnia 1994), „Albośmy to jacy tacy..., czyli Niedokończone "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego" (premiera 16 marca 1998), „Opowieści Hollywoodu" Christophera Hamptona (premiera 16 stycznia 2006), „Panny z Wilka" Jarosława Iwaszkiewicza 31 lutego 2014) oraz „Szkice z Dostojewskiego" (premiera 12 lutego 2014).

Jest córką Leona hrabiego Komorowskiego z Kurmen h. Korczak i Ireny z Leitgeberów. Ma brata bliźniaka Piotra, który także jest aktorem oraz młodszą siostrę Magdalenę. Ojciec pracował, matka prowadziła dom. 19 grudnia 1959 roku wyszła za mąż za Jerzego Huberta Tyszkiewicza, również pochodzącego z rodziny hrabiowskiej. Ma syna Pawła (1963), dwie wnuczki i dwóch wnuków.

Oddzielną kartą w jej biografii była pomoc internowanym w czasie stanu wojennego (była członkiem Prymasowskiej Rady Pomocy Internowanym i Ich Rodzinom). Jest częstym gościem ośrodków polonijnych na całym świecie, w których występuje z wieczorami poetyckimi. Z tymi spektaklami jeździ także po całej Polsce.

Aktorka od lat bierze czynny udział w życiu społecznym i kulturalnym, np. wspierając budowę warszawskiego hospicjum onkologicznego, biorąc udział w Tygodniach Kultury Chrześcijańskiej.

W 1993 roku nakładem wydawnictwa Tenten ukazała się książka autorstwa Mai Komorowskiej zatytułowana "31 dni maja". Z kolei w 2004 roku powstała książka o aktorce – "Pejzaż. Rozmowy z Mają Komorowską" autorstwa Barbary Osterloff.

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
23 grudnia 2017