Mieczysława Ćwiklińska (1879 - 1972)

Urodziła się 1 stycznia 1879 w Lublinie. Zmarła 28 lipca 1972 w Warszawie.

Właściwie Mieczysława Trapszo, pseudonim Gryf, Lińska. Wykształcenie wokalne zdobyła w Paryżu u Jana Reszke. Na scenie teatralnej zadebiutowała 2 grudnia 1900 w roli Helenki w „Grubych rybach" Michała Bałuckiego w Teatrze Ludowym w Warszawie. Od tego czasu była członkiem zespołu operetki Warszawskich Teatrów Rządowych. 5 stycznia 1901 wystąpiła po raz pierwszy w Teatrze Nowości jako Kasia („Gwałtu, co się dzieje"). W latach 1907–1908 przebywała w Paryżu, gdzie kształciła głos u prof. Giulianiego. Od 1909 roku nagrywała dla Syreny Rekord. W czasie I wojny światowej występowała za granicą (Francja, Rosja). Do kraju powróciła w 1918. Od 1922 należała do zespołu Teatru Polskiego, później do Teatru Narodowego. W tym okresie była primadonną operetko­wą i ulubienicą Warszawy. W sezonie 1926/1927 wraz z Antonim Fertnerem utworzyła teatr komedii i farsy "Teatr Ćwiklińskiej i Fertnera" w Warszawie przy Nowym Świecie 63.

W filmie zadebiutowała w wieku 54 lat rolą Idalii w filmie „Jego ekscelencja subiekt" (1933). Wystąpiła w wielu polskich filmach, była uznawana za jedna z najwybitniejszych aktorek komediowych.

Wystąpiła m. in. w filmach: „Czy Lucyna to dziewczyna" (1934), „Wacuś" (1935), „Antek policmajster" (1935), „Trędowata" (1936), „Znachor" (1937), „Pani minister tańczy" (1937), „Wrzos" (1938), „Strachy" (1938), „Profesor Wilczur" (1938), „Granica" (1938), „Testament profesora Wilczura" (1939), „Kłamstwo Krystyny" (1939), „Doltór Murek" (1939) , „Biały Murzyn" (1939) i po wojnie w „Ulicy Granicznej" (1948).

Znana była głównie jako aktorka komediowa i charakterystyczna. Często grała role kobiet starszych, o zabarwieniu charakterystycznym. Tworzyła postaci zabawne, a nawet karykaturalne. W początkach drogi artystycznej Ćwiklińska występowała też w rolach operetkowych i operowych w Warszawie, Berlinie i Dreźnie.

W czasie okupacji niemieckiej pracowała w Warszawie jako kelnerka w kawiarniach "Cafe Bodo" i "U Aktorek". Była członkinią konspiracyjnej organizacji Muszkieterzy. Podczas Powstania Warszawskiego mieszkała w Leśnej Podkowie, po jego upadku pojechała do Zakopanego.

Po II wojnie światowej zamieszkała w Krakowie i zagrała tam m. in. Podstolinę w „Zemście" Aleksandra Fredry w reż. Teofila Trzcińskiego w Teatrze Miejskim im. Juliusza Słowackiego (22 marca 1945), Lulu w „Skizie" Gabrieli Zapolskiej w reż. Emila Chaberskiego w Teatrze Miejskim im. Juliusza Słowackiego (8 lipca 1945), Lady Katarzynę w „Życie kręci się w kółko" Williama Somerseta Maughama w reż. Kazimierza Rudzkiego w Starym Teatrze (27 kwietnia 1946), Szambelanową w „Panu Jowialskim Aleksandra Fredry w reż. Emila Chaberskiego w Teatrze Kameralnym TUR, Księżnę Karolinę w „Archipelagu" Lenoira Armanda Salacrou w reż. Krystyny Zelwerowicz w Starym Teatrze (29 maja 1948), Fiokłę Iwanówną w „Ożenku Mikołaja Gogola w reż. Bronisława Dąbrowskiego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (9 lipca 1949) i Panią Orgonową w „Damach i huzarach" Aleksandra Fredry w reż. Władysława Krzemińskiego w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (15 października 1949).

W międzyczasie zagrała gościnnie w teatrach poznańskich: w Teatrze Nowym - Lady Kitty Champion-Cheney w spektaklu „Życie kręci się w kółko" Williama Somerseta Maughama w reż. Włodzisława Ziembińskiego (20 września 1947) i Panią Żegocinę w „Panu Damazym" Józefa Blizińskiego w reż. Stanisława Płonki-Fiszera (17 listopada 1947) oraz w Teatrze Polskim Sybillę Birling w spektaklu „Pan inspektor przyszedł" Priestley'a Johna Boyntona w reż. Emila Chaberskiego (28 stycznia 1948).

Od 1950 roku aż do śmierci grała w Warszawie w Teatrze Polskim, Nowym i Klasycznym. W Teatrze Polskim zagrała m. in. Starą Chliostową w „Mądremu biada" Aleksandra Gribojedowa w reż. Bronisława Dąbrowskiego (3 czerwca 1951), Kasztelanową Gnojeńską w „Polacy nie gęsi" Ludwika Hieronima Morstina w reż. Janusza Warneckiego (29 marca 1953), Arsenę w „Mizantropie" Molière'a w reż. Janusza Warneckiego (21 lutego 1954), Annę Siemionowną w „Miesiącu na wsi" Iwana Turgieniewa w reż. Władysława Krzemińskiego (17 kwietnia 1955) i Julię Czerwieńską w „Domu kobiet" Zofii Nałkowskiej w reż. Marii Wiercińskiej (11 czerwca 1955).
W Teatrze Nowym Dulską w „Moralności pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej w reż. Ireny Babel (16 marca 1950), Panią Orgonową w „Damach i huzarach" Aleksandra Fredry w reż. Janusza Warneckiego (21 czerwca 1951), Filamintę w „Uczonych białogłowach" Moliere'a w reż. Ireny Grywińskiej (29 grudnia 1951).
Dwukrotnie zagrała w Teatrze Klasycznym: Babkę w spektaklu „Drzewa umierają stojąc" Alejandro Casony w reż. Natalii Szydłowskiej (1 grudnia 1958) i Szambelanową
W „Panu Jowialskim" Aleksandra Fredry w reż. Emila Chaberskiego (14 grudnia 1960).

Jej rola Babki w spektaklu „Drzewa umierają stojąc" zagrana po raz pierwszy 1 listopada 1958 Teatrze Klasycznym była jej ostatnią słynną rolą. Aktorka grała ją do kwietnia 1971 roku, występując w niej około 1500 razy. Spektakl ten został w 1968 przeniesiony przez Jerzego Gruzę do Teatru Telewizji.

Jest bohaterką dwóch filmów dokumentalnych: „Pani Miecia" (1969) zrealizowanego przez Daniela Bargiełowskiego (scenariusz i realizacja) oraz "Zdjąć kapelusz, Ćwikła idzie..." (1993) zrealizowanego według wspólnego scenariusza przez Tadeusza Pawłowicza i Zbigniewa Wawera.

Jej jubileusz siedemdziesięciolecia pracy aktorskiej miał miejsce 2 grudnia 1970 w Lublinie w Teatrze na scenie im. Osterwy.

W 1959 Jerzy Macierakowski i Wojciech Natanson napisali książkę „Mieczysława Ćwiklińska". W 1976 roku ukazała się książka Alicji Okońskiej i Andrzeja Grzybowskiego „Rozmowy z panią Miecią", która powstała na podstawie wspomnień Ćwiklińskiej oraz przeprowadzonych z nią rozmów. W 1988 Maria Bojarska napisała biografię aktorki „Mieczysława Ćwiklińska".

Mieczysława Ćwiklińska została patronką ulic w Krakowie, Łodzi, Warszawie, Rzeszowie i Katowicach.

W 1971 roku odbyła tournee po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie na zaproszenie amerykańskiej Polonii.

Pochodziła ze słynnego polskiego rodu teatralnego Trapszów. Była córką Marcelego Trapszy i Aleksandry Trapszo z Ficzkowskich. Była trzykrotnie zamężna. 7 lipca 1897, zaraz po ukończeniu pensji, wyszła za mąż za Zygmunta Bartkiewicza i przeniosła się do Łodzi. Po rozstaniu w 1899 powróciła do Warszawy i prowadziła dom mód. Powtórnie wyszła za mąż 15 czerwca 1919 w Warszawie za handlowca Henryka Madera, z którym rozwiodła się w 1928. Po raz trzeci wyszła za mąż w 1933 roku, za Mariana Steinsberga (Szteinsberga) – wydawcę i księgarza, z którym rozstała się w 1939.

Została pochowana w Alei Zasłużonych Cmentarza Powązkowskiego.

Nagrody i odznaczenia:
1937 - Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej"
1946 - Złoty Krzyż Zasługi (15 czerwca 1946, uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej na wniosek Ministerstwa Kultury i Sztuki „za wybitne zasługi w dziedzinie. Teatru i Sztuki na terenie całego kraju"
1949 - Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949, nadany przez Bolesława Bieruta)
1949 – Warszawa, Festiwal Sztuk Rosyjskich i Radzieckich - nagroda II stopnia za role Swatki w "Ożenku" M. Gogola w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
1950 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (25 kwietnia 1950, postanowieniem Bolesława Bieruta „w związku z jubileuszem 50-lecia pracy artystycznej za wybitne zasługi położone dla sceny polskiej")
1953 - Złoty Krzyż Zasługi (13 listopada 1953, „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie")
1955 - Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)
1955 - Nagroda Państwowa I stopnia w sekcji teatru za całość działalności aktorskiej
1955 - Państwowa Nagroda Artystyczna I stopnia
1959 - Order Sztandaru Pracy I klasy
1967 - Odznaka 1000-lecia
1967 - Złota Odznaka za zasługi dla m. Warszawy
1969 - Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski

Źródła: Wikipedia, E-teatr, FilmPolski



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
2 stycznia 2024