Nikt się nie odwraca

"Wszyscy byli odwróceni", izraelska powieść napisana przez Marka Hłaskę w 1963 roku, to historia ludzi doświadczonych przez II wojnę światową, zawieszonych pomiędzy traumatyczną przeszłością, a przyszłością, której wizja rozpościera się przed oczami ich wyobraźni.

Bohaterowie to więźniowie otaczającej rzeczywistości i samych siebie; rozczarowani i niezadowoleni ze swojego dotychczasowego życia, nieustannie poszukujący wolności, szczęścia, miłości, własnej tożsamości. Pragnienie zmiany, potrzeba oderwania się od duchów przeszłości, staje się motorem napędzającym ich działania. Te, prowadzą do stopniowej autodestrukcji, poczucia pozornej autonomii i spełnienia.

Inscenizacja w warszawskim Muzeum Historii Żydów Polskich, w reżyserii Michała Zadary, to próba przeniesienia losów sześciorga bohaterów, spotykających się w Izraelu lat 60, w eksperymentalną przestrzeń teatralną, łączącą scenograficzne elementy charakterystyczne dla twórczości artysty.

Dominującą ideą spektaklu stało się skonstruowanie postaci scenicznych, balansujących na granicy świata przedstawionego i rzeczywistości. Reżyser powierzył aktorom podwójną rolę, umożliwił im decydowanie i manipulowanie światem scenografii; nakładając na nich odpowiedzialność za techniczny przebieg teatralnej realizacji.

Fikcyjność postaci została zdominowana przez racjonalizację i zdystansowanie ich działań, co doprowadziło do pozbawienia ich autentyzmu i odejścia od wizji zawartej w powieści Hłaski. Bohaterowie usilnie starają się zapanować nad scenografią, która tak jak życie, wymyka się im spod kontroli.

W spektaklu Zadary prowizoryczna przestrzeń pozbawiona jest dosłownego podziału. Sceny rozgrywają się niemal symultanicznie, wypowiedzi wzajemnie się przenikają. Aktorzy skrupulatnie rozmieszczeni na swoich miejscach ani na chwilę nie schodzą z pola widzenia pozostałych, przez cały czas wzajemnie się obserwują, przyglądają, komentują. Bohaterowie chcą patrzeć na krzywdę innych, nie odwracają się plecami; ich obserwacja jest bierna, nie reagują, nie pomagają. Ich egoistyczną postawę dodatkowo wzmacnia sposób w jaki artykułują swoje wypowiedzi - krzyk, momentami graniczący z niezrozumieniem i przesadą, pozbawia ich jakiejkolwiek niewinności i zmysłu empatii, jednoznacznie określa ich nastawienie i charakter relacji z innymi.

Tłem scenicznej narracji stały się dźwięki winylowych płyt i malownicze wizualizacje, przywodzące na myśl spalone słońcem, nadmorskie miasteczko Eilat - miejsce akcji powieści, wyświetlane naprzemiennie z ogromnym napisem WSZYSCY BYLI ODWRÓCENI, który pada na nieruchome twarze aktorów, gdy resztę sceny zalewa ciemność.

Losy pary głównych bohaterów Izraela i Dov Ben Dova (Oskar Hamerski, Arkadiusz Brykalski), ich wrogów i przyjaciół, rodziny i najbliższych, w inscenizacji Zadary pozbawione zostały powagi i tragizmu. Opowieść o emigrantach poszukujących swojego miejsca na ziemi stała się nośnikiem reżyserskiej wizji odbiegającej od tej zawartej w opowiadaniu. Hłasko buduje obraz ludzkiego życia, w którym śmierć, przemoc, zdrada i zazdrość stają się nieodłącznymi towarzyszami miłości. Życia ludzi, których wypowiedzi zawierają w sobie całą niepewność i słabość, potrzebę bliskości i pomocy drugiego człowieka. Zagubienie fikcyjnych bohaterów udziela się aktorom, przez co realizacja niepozbawiona ciekawych rozwiązań reżyserskich, nie oddziałuje na emocje widzów, pozostawiając ich z pewnym niedosytem i rozczarowaniem.

Agnieszka Górnicka
Teatr dla Was
1 sierpnia 2013