Nowa era Starego

Za nami pierwszy wspólny sezon Doroty Ignatjew i Jakuba Skrzywanka na czele Narodowego Starego Teatru im. H. Modrzejewskiej. To był czas nieustającej próby powoływania do życia marzeń o odważnej, otwartej i nowoczesnej instytucji kultury, w której bezpieczne miejsce dla siebie może znaleźć jak najwięcej osób. Był to również czas nieustającego dialogu z widownią i nawiązywania licznych relacji artystycznych w Polsce i za granicą. Narodowy Stary Teatr obiera wyraźny kurs: chcemy być miejscem otwartym, progresywnym i głęboko zakorzenionym w rzeczywistości społecznej.

Niepokój i dialog
Sezon 2024/2025 upłynął pod znakiem manifestów, niepokojów i dialogów – zarówno tematycznych, jak i formalnych. Dlatego otworzyliśmy sezon paradokumentem przyrodniczym Juliana Hetzela "Ziemia jest płaska", a zamknęliśmy wykładem performatywnym "Rewizja procesu Jezusa" Katarzyny Kozyry i Krysi Bednarek. Spektakle różniły się estetyką, językiem i strukturą, ale łączyła je wyrazista programowość i wspólna ambicja: uczynić teatr miejscem realnego, intensywnego kontaktu z rzeczywistością, nawet tą, która jest niewygodna ("Seks, hajs i głód, kronika rodzinna według Emila Zoli" Luka Percevala) lub konfrontuje nas z wypieranymi emocjami ("Sceny z życia małżeńskiego" Katarzyny Minkowskiej). Instytucja otworzyła się na nowe formaty, nowe głosy, a przede wszystkim inne tożsamości, proponując różnorodność jako wartość samą w sobie, co jak w soczewce skupiła "Nieustraszona miłość Eve Adams" Olgi Ciężkowskiej.

Przyszłość w przeszłości
W tym sezonie Stary Teatr przestał być „pomnikiem przeszłości" – stał się raczej sceną teraźniejszości oraz przyszłości, wspólnotowym forum i eksperymentalnym laboratorium. To właśnie różnorodność – form, tematów, perspektyw – okazała się jego najmocniejszym spoiwem. Narodowy Stary Teatr konsekwentnie tworzył przestrzeń refleksji nad tym, czym jest dziś prawda, pamięć, wspólnota czy wreszcie naród, wykorzystując do tego rozmaite środki teatralnych i pozateatralnych konwencji. Dzięki takim spektaklom jak "Straszny dwór" Anny Obszańskiej i "Zamach na Narodowy Stary Teatr. Narodziny narodu" Jakuba Skrzywanka mogliśmy zastanowić się nad narodowymi mitami i polityką pamięci po to, żeby na podstawie wyciągniętych wniosków zaproponować pozytywną alternatywę dla przyszłości.

Otwartość
Interpretując definicję teatru narodowego jako miejsca otwartego, o pełnej inkluzywności zapraszamy do nas osoby z grup zagrożonych wykluczeniem. A ponieważ wiemy, że otwartość nie istnieje bez dostępnej przestrzeni i oferty kulturalnej stale podnosimy jakość w tym zakresie, choćby poprzez spektakle z audiodeskrypcją czy spektakl rodzinny. Szczególnym wydarzeniem był Queerowy Bal – taneczna impreza w historycznej przestrzeni Sali Heleny Modrzejewskiej, która przywraca atmosferę dawnych balów teatralnych, była nie tylko świętem wspólnoty, ale też manifestem wolności i inkluzywności. Jednym z najważniejszych symbolicznych gestów sezonu było otwarcie Nowej Sceny, której patronką została Eve Adams – queerowa aktywistka i bohaterka jednego z premierowych spektakli. Patron lub patronka tej sceny będzie zmieniać się co sezon, nadając jej dynamiczny, otwarty i zaangażowany charakter.

Teatr w liczbach
409 pokazów zaprezentowanych w tym roku przez zespół Narodowego Starego Teatru zgromadziło razem 65 854 widzek i widzów, a średnia frekwencja 95,14 % to wymierny dowód na to, że nowe otwarcie spotkało się z szerokim odzewem publiczności. Natomiast w warsztatach w Muzeum Interaktywnym MICET, powstających wokół historycznych i współczesnych przedstawień NST wzięło udział aż 9310 osób.

Obok sceny, poza sceną
Obok premier, Narodowy Stary Teatr wraz z MICET rozwijał w tym sezonie także formaty pozarepertuarowe, które z roku na rok zyskują coraz większe znaczenie jako przestrzenie budowania relacji z widzami. Warsztaty, wystawy (stała i czasowe), programy pilotażowe, szkolenia, nawiązywanie współpracy i sieciowanie z instytucjami kultury i partnerami biznesowymi – to tylko część działań, jakimi może się pochwalić bogaty program realizowany przez MICET. Wśród nich ponownie pojawiło się uwielbiane przez uczestniczki i uczestników Silent Disco / Sober party. A w ramach projektu „Legendy Narodowego Starego Teatru" odbył się Tydzień z Jerzym Stuhrem oraz wystawa poświęcona kompozytorowi Stanisławowi Radwanowi – „Radwan. Wszystko brzmi", prezentująca różnorodne związki twórcy z historią sceny.
Sezon przyniósł także cykl debat „My, naród, Europa", organizowany wspólnie z partnerami – m.in. Bunkrem Sztuki i Spółdzielnią Ogniwo. Niezmiennie kontynuowany był Krakowski Salon Poezji, który pozostaje jedną z najtrwalszych i najbardziej rozpoznawalnych inicjatyw kulturalnych Krakowa.

Nagrody, wyjazdy, uznanie
Nowy kurs artystyczny przyniósł nie tylko zainteresowanie publiczności, ale również szereg prestiżowych nagród i zaproszeń na festiwale. Spektakl „Dzieje grzechu" w reżyserii Wojtka Rodaka zdobył Laur Konrada i Nagrodę Dziennikarzy na XXII Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Reżyserskiej Interpretacje w Katowicach. Zespół aktorski otrzymał aż trzy nagrody w konkursie „Klasyka Żywa", m.in. dla Karoliny Staniec i Karola Nepelskiego. Spektakl „Zamach na Narodowy Stary Teatr. Narodziny narodu" został uhonorowany Marką Radia Kraków.
Indywidualne sukcesy artystek i artystów Starego potwierdzają prestiż zespołu. Małgorzata Zawadzka i Roman Gancarczyk otrzymali Nagrody im. Stanisława Wyspiańskiego za role w spektaklu „Pewnego długiego dnia" Luka Percevala. Dorota Segda uhonorowana została Nagrodą Honorową Wyspiańskiego, a Dorota Pomykała, Krzysztof Globisz, Edward Linde–Lubaszenko, Radosław Krzyżowski, Krzysztof Zawadzki i Małgorzata Zawadzka – medalami Gloria Artis. Anna Dymna z kolei otrzymała Wielką Nagrodę Festiwalu „Dwa Teatry".

Spektakle Starego były obecne na najważniejszych polskich scenach i festiwalach. Pokazywano je m.in. w Warszawie (Festiwal IMKA, Warszawskie Spotkania Teatralne), Krakowie (Boska Komedia), Katowicach (Interpretacje), Słupsku (Scena Wolności), Kielcach, Radomiu, Lublinie, Tychach. Repertuar wyjazdowy obejmował „Genialną przyjaciółkę", „Pewnego długiego dnia", „Strasznie śmieszne na podstawie Okropnie smutne", „Solaris", „Dzieje grzechu" i „Kochana Wisełko, najdroższy Zbyszku" – prezentując spektrum formalne i tematyczne sezonu.

Teatr w eterze
Mamy za sobą także pierwszy sezon podcastu prowadzonego przez Łukasza Zaleskiego – reżysera, dramaturga i pedagoga teatru, absolwenta AST i edukatora związanego z MICET NST. We współpracy z Akademią Sztuk Teatralnych tworzy przestrzeń rozmów „za kulisami" – o spektaklach, procesach twórczych i istocie teatru – zarówno publicznego, jak i niezależnego. Pierwszy odcinek audycji PodcASTary, dotyczący „Zamachu na Narodowy Stary Teatr", przybliżył kulisy spektaklu Jakuba Skrzywanka w rozmowie z Dorotą Segdą i Janem Czaplińskim; następne zgłębiają m.in. rolę dramaturgów oraz przygotowanie do egzaminów aktorskich (hitowy odcinek „Jak się zdaje do szkoły teatralnej"), a niedawno ukazała się rozmowa o queerowym teatrze.
PodcASTary stają się więc nieformalną, ale pogłębioną refleksją nad tym, czym teatr jest i co może znaczyć dziś.

Międzynarodowy Stary Teatr
Wraz z nowym sezonem rozpoczęta została współpraca z Instytutem Adama Mickiewicza, której celem jest budowanie szeroko pojętej współpracy międzynarodowej Narodowego Starego Teatru. Dzięki tej inicjatywie odbyły się wizyty studyjne i castingi Françoisa Chaignauda – choreografa, tancerza i śpiewaka, który swoje prace prezentował w najważniejszych instytucjach i na najważniejszych festiwalach sztuk performatywnych w Europie, w tym roku na Festival d'Automne w Paryżu, a także Elsy Revcolevschi, która będzie pierwszą zagraniczną rezydentką w Narodowym Starym Teatrze. Efektem wizyt studyjnych będą konkretne przedstawienia. Kolejne dwie wizyty studyjne zaplanowane są jesienią 2025. Oprócz tego w lipcu odbędzie się pobyt badawczy, w ramach którego prace przygotowawcze do swojego spektaklu w Narodowym Starym Teatrze rozpoczyna singapurski reżyser Choy Ka Fai, od kilku lat tworzący antropologiczne, badawczo-performatywne projekty z pogranicza teatru, tańca i sztuki mediów, rozwijając refleksję na temat przyszłości ludzkiego ciała. Jego prace prezentowane są w Europie, Azji i Australii.

W ramach współpracy złożono wnioski z partnerami zagranicznymi do Instytutu Goethego na International Coproduction Fund (IKF) oraz na konkurs Kreatywna Europa – program Unii Europejskiej dla sektora kultury (wspólnie z teatrami w Niemczech, Litwie i Ukrainie). Sukcesem była także realizacja polskiej edycji cyklu Noc idei (wspólnie z Instytutami Francuskimi w Krakowie i Warszawie oraz Rumuńskim Instytutem Kultury) pod hasłem "Potęga działania", a także budowanie sieci relacji międzynarodowych, dzięki którym pozyskaliśmy koproducentów przyszłych spektakli narodowej sceny i umówiliśmy prezentacje przedstawień teatru za granicą, a także potwierdziliśmy współpracę z Philippem Quesnem, Gisèle Vienne i Romeem Castelluccim.

__
Premiery tego sezonu

„Ziemia jest płaska"
Reżyseria: Julian Hetzel
Dramaturgia i scenariusz: Miguel Angel Melgares
Pierwsza premiera sezonu, która od razu wyznaczyła jego ton – prowokacyjna i formalnie niejednoznaczna. Julian Hetzel w formie fikcyjnego dokumentu przyrodniczego dekonstruuje populistyczne narracje i pseudonaukowe mity, od teorii o płaskiej Ziemi po konspiracyjne lęki przed uchodźcami. Spektakl – będący zderzeniem teatru, muzyki i nowych mediów – obnaża mechanizmy manipulacji i polaryzacji, kwestionując pojęcie prawdy w epoce fake newsów.

„Nieustraszona miłość Eve Adams"
Reżyseria: Olga Ciężkowska
Scenariusz i dramaturgia: Martyna Wawrzyniak, Patrycja Kowańska oraz zespół aktorski
Historia Eve Kotchever – urodzonej w Mławie anarchistki, queerowej aktywistki, autorki zakazanej książki i ofiary Holocaustu – staje się punktem wyjścia do manifestu na rzecz prawa do własnego głosu, pamięci i tożsamości. Spektakl rekonstruuje życie Eve na podstawie archiwów i osobistych relacji, przywracając tej zapomnianej postaci należne miejsce w queerowej historii.

„Seks, hajs i głód, kronika rodzinna według Emila Zoli"
Scenariusz i reżyseria: Luk Perceval
Spektakl luźno inspirowany cyklem powieściowym Emila Zoli „Rougon-Macquart" to opowieść o społecznym przekazywaniu z pokolenia na pokolenie – biedy, przemocy, władzy, uzależnień i ambicji. To opowieść o dziedziczności – nie tylko biologicznej, ale też społecznej i ekonomicznej. Francuski realizm Zoli przeplata się z polskimi realiami późnego kapitalizmu. Zderzenie dokumentu, groteski i intymnego teatru tworzy współczesną kronikę rodzinnych mechanizmów i klasowych barier, których nie da się łatwo przekroczyć.

„Straszny dwór"
Reżyseria: Anna Obszańska
Na motywach libretta Jana Chęcińskiego do opery Stanisława Moniuszki
Opera narodowa zamieniona w horror narodowy. Spektakl Anny Obszańskiej to seans spirytystyczny, podczas którego budzą się duchy polskiej martyrologii. Portrety, symbole, rocznice – wszystko zaczyna straszyć i ożywać. Ten ironiczny, momentami groteskowy komentarz do polskiego patriotyzmu obnaża jego teatralność, fetyszyzację cierpienia i bezrefleksyjny heroizm. „Straszny dwór" to formalny eksperyment i ideowa rewizja zarazem.

„Zamach na Narodowy Stary Teatr. Narodziny Narodu"
Reżyseria: Jakub Skrzywanek
Dramaturgia: Jan Czapliński i Jakub Skrzywanek
Jedna z najgłośniejszych premier sezonu. Skrzywanek i Czapliński z chirurgiczną precyzją i społeczną wrażliwością demontują polskie mity narodowe i kwestionują status teatru jako bastionu „narodowej świętości". Twórcy tworzą wielowarstwową narrację, która splata historię z technologią – wykorzystując m.in. deepfake'i, by opowiedzieć o tym, jak pamięć staje się polem bitwy o moralną wyższość.
To spektakl bolesny i aktualny, który rozbraja narodową traumę jako mechanizm polityczny. Twórcy nie oferują ukojenia – raczej konfrontację i pytanie o to, co znaczy „być narodem" w czasach kryzysu zaufania do wspólnoty i instytucji.

„Sceny z życia małżeńskiego"
Reżyseria: Katarzyna Minkowska
Dramaturgia i adaptacja: Małgorzata Maciejewska
Katarzyna Minkowska reinterpretowała klasyczny dramat Bergmana w duchu współczesnych lęków i niepewności. To intymny portret pary, która mierzy się z rozpadem związku, ale też z oczekiwaniami kulturowymi i własnymi złudzeniami. Spektakl dotyka iluzji szczęścia jako towaru i demaskuje emocjonalną nierównowagę, która kształtuje współczesne relacje.

„Rewizja procesu Jezusa"
Reżyseria: Katarzyna Kozyra i Krysia Bednarek
Scenariusz i dramaturgia: Krysia Bednarek
Ostatnia premiera sezonu i debiut teatralny jednej z najważniejszych polskich artystek wizualnych. Spektakl oparty na wieloletnim projekcie „Szukając Jezusa" eksploruje syndrom jerozolimski, czyli utożsamianie się jednostki z postacią Jezusa. Kozyra i Bednarek łączą performans, wykład i instalację, by pytać o współczesne znaczenie ofiary, zbawienia i winy. To teatr radykalny, hybrydowy, graniczny – przekraczający konwencje gatunku i formy.

Nagrody w sezonie 2024/25
2024 – Małgorzata Zawadzka – Nagroda im. Stanisława Wyspiańskiego
Nagroda specjalna za rolę Mary Tyrone w spektaklu „Pewnego długiego dnia" w reżyserii Luka Percevala
2024 – Roman Gancarczyk – Nagroda im. Stanisława Wyspiańskiego
Nagroda specjalna za rolę Jamesa Tyrone'a w spektaklu „Pewnego długiego dnia" w reżyserii Luka Percevala
2024 – Dorota Segda – Nagroda im. Stanisława Wyspiańskiego
Nagroda honorowa za zasługi jako rektorki Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie
2024 – Dorota Pomykała – Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
2024 – Krzysztof Globisz – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
2024 – Edward Linde–Lubaszenko – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
2025 – Radosław Krzyżowski – Srebrny Medal „Zasłużony kulturze Gloria Artis"
2025 – Małgorzata Zawadzka – Brązowy Medal „Zasłużony kulturze Gloria Artis"
2025 – Krzysztof Zawadzki – Brązowy Medal „Zasłużony kulturze Gloria Artis"
2025 – Karolina Staniec
nagroda dodatkowa w konkursie „Klasyka Żywa" za rolę w spektaklu „Dzieje grzechu" w reżyserii Wojtka Rodaka
nagroda dodatkowa w konkursie „Klasyka Żywa" za rolę w spektaklu „Solaris" w reżyserii Waldemara Raźniaka
2025 – Karol Nepelski – nagroda dodatkowa w konkursie „Klasyka Żywa" za przestrzeń muzyczną w spektaklu „Solaris" w reżyserii Waldemara Raźniaka
2025 – Anna Dymna – Wielka Nagroda na Festiwalu „Dwa Teatry" 2025 przyznawana za wybitne osiągnięcia aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze Telewizji Polskiej
2024 – XXII Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej Interpretacje, Katowice,
Laur Konrada oraz Nagroda Dziennikarzy dla Wojtka Rodaka za spektakl „Dzieje grzechu"
2025 – Marka Radia Kraków dla spektaklu „Zamach na Narodowy Stary Teatr. Narodziny narodu" w reżyserii Jakuba Skrzywanka

Wyjazdy krajowe w sezonie 2024/25
6. Kielecki Międzynarodowy Festiwal Teatralny, Kielce,
„Genialna przyjaciółka", reż. Ewelina Marciniak, 2 października 2024
Teatr Mały Tychy
„Dzieje grzechu", reż. Wojtek Rodak, 25 i 26 października 2024 – premiera śląska
Teatr Powszechny Radom
I edycja Festiwalu Powszechny Obecny! Tu i Teraz!
„Pewnego długiego dnia", reż. Luk Perceval – 6 listopada 2024
Polska w IMCE 12. Niecodzienny Festiwal Teatralny, Warszawa
Ursynowskie Centrum Kultury Alternatywy
„Pewnego długiego dnia", reż. Luk Perceval – 8 i 9 listopada 2024
Polska w IMCE 12. Niecodzienny Festiwal Teatralny, Warszawa
Scena Kocjana
„Strasznie śmieszne na podstawie Okropnie smutne", reż. Ewa Kaim – 18 i 19 grudnia 2024
V Festiwal Teatralny Scena Wolności, Słupsk
„Pewnego długiego dnia", reż. Luk Perceval – 19 listopada 2024
XXII Ogólnopolski Festiwal Sztuki Reżyserskiej Interpretacje, Katowice
„Dzieje grzechu", reż. Wojtek Rodak – 21 listopada 2024
50. Tyskie Spotkania Teatralne
„Pewnego długiego dnia", reż. Luk Perceval – 23 listopada 2024, spektakl mistrzowski
17. edycja Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Boska Komedia, Kraków
„Dzieje grzechu", reż. Wojtek Rodak – 10 grudnia 2024
Galeria Szyb Wilson, Katowice
„Solaris", reż. Waldemar Raźniak – 14 grudnia 2024
Teatr Stary, Lublin
„Kochana Wisełko, najdroższy Zbyszku", reż. Mikołaj Grabowski – 10 maja 2025
(występy gościnne)
45. Warszawskie Spotkania Teatralne
„Dzieje grzechu", reż. Wojtek Rodak – 17 i 18 maja 2025

Agnieszka Ponikiewska
Stary Teatr w Krakowie
7 lipca 2025