Opowieść paraboliczna

Spektakl wyprodukowany przez TR Warszawa i Muzeum POLIN w ramach projektu teatralnego towarzyszącego programowi „Obcy w domu. Wokół Marca '68".

Przedstawienie דוד נוסע לישראל („Dawid jedzie do Izraela") Jędrzeja Piaskowskiego i Huberta Sulimy to teatralna fantazja odnosząca się do wielowiekowej historii i kultury Żydów w Polsce.

Spektakl rozpoczyna się od próby rekonstrukcji realiów Marca 1968 roku. Trwa antysemicka nagonka. Polscy rodzice wychowujący adoptowanego chłopca decydują się przywrócić mu dotąd ukrywaną żydowską tożsamość. Ich zmagania z obowiązującymi narracjami i stereotypami dotyczącymi relacji polsko-żydowskich prowadzą ostatecznie do niezwykłego rozwiązania.

W trakcie pracy nad spektaklem twórcy, wychodząc od obchodów 50. rocznicy wydarzeń Marca '68, próbowali zbadać z różnych punktów widzenia dzisiejszy, szeroko rozumiany dyskurs polsko-żydowski i przyjrzeć się używanym w nim retorykom, dominującym narracjom i figurom. Osią tematyczną spektaklu jest zbiór opowieści i narracji wyrosłych wokół kulturowej figury Żyda, obecny w pamięci zbiorowej, zarówno historycznej jak i współczesnej. Nakładające się plany czasowe tworzą baśniową, groteskową rzeczywistość polsko-żydowskiego uniwersum, w którym „typowa" polska rodzina z okresu PRL-u spotyka się z postaciami historycznymi, m.in. z Władysławem Gomułką, żoną Kazimierza Wielkiego Aldoną Giedyminówną  czy nawet z Maryją z Nazaretu. Jednocześnie spektakl ma formę parabolicznej opowieści skonstruowanej w reakcji na zajścia polityczne, podobną do zabiegu, który wykorzystał Andrzej Szczypiorski w swojej słynnej "marcowej" powieści pt. „Msza za miasto Arras".

Twórcy o spektaklu: Zależy nam na próbie zbudowania perspektywy łączącej, która choć na chwilę wymykałaby się dotychczasowym narracjom. Naszym zdaniem charakter dyskusji na „tematy polsko-żydowskie" najczęściej – także nieświadomie – generuje wyłącznie podziały i utrwala w zbiorowej świadomości figurę Obcego-Żyda. Dlatego celowo podważamy klisze obecne w tych dyskursach, a także odżegnujemy się od wspólnego dla obu narodów kultu pamięci, narodowego cierpienia i poprawności politycznej. Chcemy, aby nasz spektakl odgórnie zakwalifikowany jako wypowiedź na „tematy żydowskie" wymykał się tej klasyfikacji i z premedytacją dotykał także „tematów polskich": m.in. polskiego patriotyzmu, tożsamości narodowej czy chociażby upamiętnienia setnej rocznicy odzyskania niepodległości.

 

OBCY W DOMU. WOKÓŁ MARCA '68
Od marca do września 2018 roku Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN realizuje program „Obcy w domu. Wokół Marca '68", który przywraca pamięć o przyczynach, przebiegu i skutkach antysemickiej kampanii sprzed 50 lat. Jego centralnym punktem jest wystawa czasowa, którą do końca sierpnia 2018 r. obejrzało już 100 000 zwiedzających. Cały program ma skłonić do refleksji, czym grozi bierność w sytuacjach dyskryminacji, ksenofobii i naruszania praw człowieka. W jego ramach Muzeum POLIN wspólnie z TR Warszawa zaprosiły młodych twórców sztuk teatralnych do konkursu na projekt spektaklu inspirowanego żydowskim doświadczeniem Marca '68. W lipcu i październiku 2017 roku odbyły się dwa pierwsze etapy konkursu, w wyniku którego wyłoniono pięć projektów, zaprezentowanych w październiku 2017 roku w formie pokazów warsztatowych. W marcu 2018 roku, w ramach warszawskich wydarzeń rocznicowych „Obcy w domu. Wokół Marca '68", publiczność obejrzała trzy wybrane finałowe prace – SECOND-HAND '68 Patrycji Kowańskiej, CZTERY TYGODNIE Aleksandry Jakubczak i Krzysztofa Szekalskiego oraz JUDEN R(AUS) ARRAS Jędrzeja Piaskowskiego i Huberta Sulimy. Zwycięskim projektem konkursu jest JUDEN R(AUS) ARRAS. Premiera spektaklu Jędrzeja Piaskowskiego i Huberta Sulimy, pod nowym tytułem Dawid jedzie do Izraela, odbędzie się we wrześniu 2018 roku w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Po premierze spektakl będzie grany w TR Warszawa i Muzeum POLIN.

Kuratorzy projektu teatralnego „Obcy w domu. Wokół Marca '68": Karolina Sakowicz (Muzeum POLIN), Roman Pawłowski (TR Warszawa) współpraca kuratorska: Paweł Kulka (TR Warszawa) koordynatorka projektu: Iwona Oleszczuk (Muzeum POLIN) producentki: Katarzyna Białach, Marta Bielska, Magda Igielska, Natalia Starowieyska (TR Warszawa), Iwona Oleszczuk, Ewa Opawska (Muzeum POLIN).

WYSTAWA CZASOWA w Muzeum POLIN – do 24 września
Wystawa „Obcy w domu. Wokół Marca '68" ma charakter historycznej opowieści. Pokazuje najważniejsze wydarzenia społeczno-polityczne lat 60. ubiegłego wieku, wyjaśniając przyczyny i przebieg kampanii antysemickiej, której kulminacją było wyrzucenie z kraju ok. 13 tysięcy Polaków pochodzenia żydowskiego. Tytuł ekspozycji odnosi do poczucia bezpieczeństwa i przynależności związanych z domem, a także do szoku, gdy to poczucie zostaje człowiekowi odebrane. Ta wielowątkowa opowieść o wydarzeniach jednego z kluczowych polskich miesięcy ostatnich 70 lat nie zawęża się do historycznej narracji o buntach studenckich, walce o demokratyzację ustroju Polski Ludowej czy wygnaniu z Polski resztek Żydów, którzy zbudowali tu nowe życie po ocaleniu z Zagłady. Zbudowana na stelażu rzetelnie przedstawionej historii polskiego Marca '68, Obcy w domu to wystawa o uniwersalnym lęku egzystencjalnym związanym z utratą poczucia bezpieczeństwa. Jest to opowieść o stygmatyzacji, wykorzenieniu i uchodźstwie, których po Marcu doświadczyło około 13 tysięcy polskich Żydów wygnanych
z ojczyzny, wyrzuconych z własnego domu  – w publikacji towarzyszącej wystawie napisały jej kuratorki, Justyna Koszarska-Szulc (Muzeum POLIN) i Natalia Romik (Kolektyw SENNA). Wystawę można oglądać do 24 września w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

BIOGRAMY TWÓRCÓW
Jędrzej Piaskowski – studiował reżyserię na Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie i Muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim. Jako asystent reżysera współpracował z Michałem Borczuchem („Apokalipsa", Nowy Teatr w Warszawie) i Mają Kleczewską („Dybuk", Teatr Żydowski w Warszawie). Spektaklem „Versus" na podstawie dramatu Rodriga Garcii zrealizowanym w Teatrze Nowym w Poznaniu, na V Forum Młodej Reżyserii w Krakowie zdobył grand prix nagrodę główną Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, oraz otrzymał zaproszenie do debiutu w TR Warszawa od Grzegorza Jarzyny. Później wyreżyserował m.in. „Leara" wg Williama Szekspira w Teatrze Nowym w Poznaniu i „Raj.Tutorial" inspirowany powieścią „Middlesex" Jeffrey'a Eugenidesa w Teatrze Dramatycznym im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu. Jego spektakl „Puppenhaus. Kuracja" na podstawie tekstu Magdy Fertacz zrealizowany w sezonie 2016/17 w ramach programu Debiut w TR znalazł się w rankingu „Najlepszy, najlepsza, najlepsi" miesięcznika „Teatr" i został uznany za jedno z najciekawszych wydarzeń teatralnych sezonu. Następnie w Teatrze Żydowskim w Warszawie wyreżyserował „Wierę Gran" na podstawie tekstu Weroniki Murek.

W podsumowaniu roku 2017 Dwutygodnika Jędrzej Piaskowski został doceniony za oryginalność, odwagę i konsekwencję w poszukiwaniu własnego języka teatralnego. W 2018 roku jego projekt „Juden (R)aus Arras" realizowany wspólnie z dramaturgiem Hubertem Sulimą wygrał konkurs na spektakl teatralny „Obcy w domu. Wokół Marca '68" realizowany przez TR Warszawa i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN i wejdzie do repertuaru obu instytucji. W tym samym roku Piaskowski w teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie wyreżyserował także świetnie przyjęte przez krytykę „Trzy siostry" Antona Czechowa, a jego „Puppenhaus" zdobył grand prix na 13. edycji Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@port w Gdyni.

Hubert Sulima – absolwent Wydziału Reżyserii Dramatu Akademii Sztuk Teatralnych im. S. Wyspiańskiego w Krakowie, gdzie w trakcie nauki asystował Krystianowi Lupie. Wcześniej studiował prawo na Uniwersytecie Wrocławskim. Jako dramaturg, autor lub współautor scenariusza pracował m.in. w Teatrze Nowym w Poznaniu („Sen Srebrny Salomei" reż. T. Cymerman), Teatrze Dramatycznym im. J. Szaniawskiego w Wałbrzychu („Raj. Tutorial" reż. J. Piaskowski), Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie („Z biegiem lat, z biegiem dni [gdzie jest Pepi]" reż. A. Glińska), Teatrze im. J. Osterwy w Lublinie („Trzy siostry" reż. J. Piaskowski) oraz przy „Jakoś to będzie. Spektaklu o robotach" w reżyserii J. Hussakowskiego pokazywanego na Festiwalu Teatralnym „Boska Komedia" w Krakowie. W 2018 roku projekt „Juden (R)aus Arras", do którego stworzył dramaturgię, wygrał konkurs na spektakl teatralny „Obcy w domu. Wokół Marca '68", realizowany przez TR Warszawa i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Niedawno zakwalifikował się do międzynarodowego programu dramaturgicznego „Niepodlegli 18-18", dzięki któremu będzie się zajmował poszukiwaniem nowych form dramatu. Oprócz tego bada nową sztuką ludową oraz twórczy potencjał porażek. Pochodzi z Bielawy w Górach Sowich.

Premiera spektaklu teatralnego w reżyserii Jędrzeja Piaskowskiego „Dawid jedzie do Izraela" 8 września 2018, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Kaja Stępkowska
Materiał Teatru
5 września 2018