Tadeusz Kantor (1915 - 1990)

Urodził się 6 kwietnia 1915 w Wielopolu Skrzyńskim. Zmarł 8 grudnia 1990 w Krakowie.

Twórca awangardowy, malarz, rysownik, teoretyk sztuki, scenograf i reżyser, autor happeningów, wybitny reformator teatru XX wieku, jedna z najważniejszych postaci życia artystycznego w Polsce.

W latach 1934 – 1939 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

W czasie okupacji założył Podziemny Teatr Niezależny, gdzie wystawił inscenizację Balladyny Juliusza Słowackiego (1943) i Powrotu Odysa Stanisława Wyspiańskiego (1944). Współtwórca Grupy Młodych Plastyków, skupiającej krakowskich artystów awangardowych.

W 1948 współorganizował I Wystawę Sztuki Nowoczesnej w Krakowie, na której pokazał obrazy metaforyczne. Od połowy lat 40. do połowy lat 70. projektował scenografię i kostiumy dla teatrów zawodowych. W latach 1950-1954 wycofał się z oficjalnego życia artystycznego, protestując przeciwko doktrynie socrealizmu.

W 1955, nawiązując do przedwojennego Teatru Artystów Cricot, założył wraz z Marią Jaremą i Kazimierzem Mikulskim Teatr Cricot 2. W 1957 wraz z innymi artystami reaktywował Grupę Krakowską. W ramach Teatru Cricot 2, opierając się na sztukach Stanisława Ignacego Witkiewicza, realizował w kolejnych spektaklach Teatr Autonomiczny (Mątwa, 1956), Teatr Informel (W małym dworku, 1961), Teatr Zerowy (Wariat i zakonnica, 1963), Teatr Happeningowy (Kurka wodna, 1967), Teatr Niemożliwy (Nadobnisie i koczkodany, 1973). Inspiracją dla twórczości malarskiej Kantora były najnowsze trendy sztuki światowej, z którymi miał okazję się spotkać podczas wielu podróży zagranicznych, między innymi do Paryża i Nowego Jorku.

Na bazie tych doświadczeń tworzył obrazy w nurcie informel, dadaizmu, czy wreszcie nawiązujące do sztuki konceptualnej. W początku lat 60. zrezygnował całkowicie z obrazowania rzeczywistości, realizując m.in. swoją autorską ideę ambalaży. Od roku 1965 realizował szereg akcji artystycznych i happeningów, współpracując z Galerią Foksal w Warszawie (m.in. Panoramiczny Happening Morski w 1967, Lekcja anatomii wedle Rembrandta, 1968).

W 1975 roku ogłosił manifest Teatru Śmierci, realizując legendarny spektakl "Umarła klasa". W latach 80. pokazał z Teatrem Cricot 2 kolejne słynne spektakle "Wielopole, Wielopole" (1980), "Niech sczezną artyści" (1985) i "Nigdy tu już nie powrócę" (1988). Wówczas też nastąpił istotny zwrot w jego twórczości malarskiej – powrót do obrazów figuratywnych.

Pod koniec życia stworzył min. in. wymowny cykl obrazów Dalej już nic, w których dokonał rozrachunku z własnym życiem i twórczością. W 1990 Kantor przygotował ostatni spektakl Dziś są moje urodziny, który pokazany został przez Teatr Cricot 2 już po śmierci artysty.

Od 1945 do 1961 żoną Tadeusza Kantora była Ewa Jurkiewicz, 10 kwietnia 1961 ożenił się z Marią Stangret. Zmarł nagle po skończeniu próby spektaklu "Dzisiaj są moje urodziny". Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Nagrody i wyróżnienia:
1954 – Złoty Krzyż Zasługi
1976 – nagroda honorowa za przedstawienie Umarłej klasy na 17. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu
1976 – Nagroda im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za Umarłą klasę
1977 – nagroda krytyki im. Norwida za Umarłą klasę
1978 – nagroda za najlepszy spektakl Umarłą klasę, Caracas
1978 – nagroda im. Rembrandta przyznawana przez międzynarodowe jury Fundacji im. Goethego w Bazylei za rzeczywisty wkład w kształtowanie obrazu sztuki naszej epoki
1980 – nagroda OBIE (USA) – nagroda krytyków nowojorskich, przyznawana za najlepszy spektakl grany na Broadwayu, a także off - i off - off -Broadway – za rok 1979 za wystawienie Umarłej klasy
1981 – nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za twórczość scenograficzną
1982 – dyplom Ministra Spraw Zagranicznych za upowszechnianie kultury polskiej za granicą
1983 – odznaka „Zasłużony dla województwa rzeszowskiego"
1985 – Legia Honorowa, Francja
1986 – nagroda "Targa Europea" nagroda przyznawana wybitnym przedstawicielom kultury i nauki w Europie, Włochy
1986 – nagroda krytyków nowojorskich za najlepszy spektakl na Brodwayu (reżyseria i gra aktorów)
1989 – Nagroda Sekcji Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego
1989 – Komandor Orderu Sztuki i Literatury, Francja
1990 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec za znaczący wpływ wywarty na współczesną sztukę w Europie i za zasługi w ożywieniu obrazu kulturalnego RFN
Rok 2015 został ogłoszony przez UNESCO Rokiem Tadeusza Kantora
2015 uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oddająca hołd dla twórczości Tadeusza Kantora

Źródła: Cricoteka, Wikipedia, e-teatr



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
8 kwietnia 2023
Portrety
Tadeusz Kantor