Tańce izraelskie

Taniec w tradycji Izraela ma dwojaką funkcję. Z jednej strony, podobnie jak w krajach europejskich, jest manifestacją indywidualności poszczególnych tancerzy i rezultatem ich twórczości artystycznej, z drugiej zaś- jest wyrazem więzi religijnej i narodowej łączącej Izraelczyków.

O tym w jakim stopniu taniec obecny był w życiu starożytnych Izraelczyków, świadczyć może fakt, że już w Biblii i Talmudzie znajdujemy opisy tańców weselnych, za pomocą których goście mieli bawić młodych. Wśród Żydów zamieszkałych na terenach Jemenu od VI w.p.n.e. rozwinęły się głównie improwizowane tańce męskie, choć występowały tam także kobiece tańce weselne wykonywane podczas rytualnych ablucji(miqveh). Oba typy odbywały się przy akompaniamencie śpiewów i perkusji wykonanej z przedmiotów codziennego użytku. Tłumaczy się to żałobą po zburzeniu pierwszej świątyni w Jerozolimie, która nie pozwalała na wykonywanie muzyki. Po wypędzeniu Żydów z zamieszkałych przez nich terenów w 70 r.p.n.e., izraelska tradycja taneczna zaczęła rozwijać się w rozsianych po Europie diasporach, wzbogacając się o techniki ruchowe innych grup etnicznych. Niefortunna historia narodu izraelskiego, wieki tułaczki i konieczność życia wśród innych nacji, paradoksalnie wzbogaciły i urozmaiciły tradycyjne tańce,np. z Kurdystanu zaczerpnięto motywy tańca z koszem słodyczy i siodłem, z Salonik w Grecji przejęto ruch z ramionami wyciągniętymi na zewnątrz ciała i z użyciem kawałków potłuczonych kieliszków, a elementy tańca brzucha zaczerpnięte zostały z tańców marokańskich. W obrębie sekty żydowskiej, jaka powstała w XVIII wieku na terenach Polski, wykształcił się cały nowy repertuar taneczny. Hasydzi rozwinęli tańce ściśle związane z religią, przede wszystkim przeznaczone na zakończenie szabatu i świąt. Słowa wykonywanych pieśni czerpano głównie z Psalmów lub Świętej Księgi, a taniec miał je odzwierciedlać. Charakterystyczne elementy ich stylu to ręce wzniesione ku niebu, wypięta klatka piersiowa i rzędy tancerzy przeplatające się z solistami, słynącymi z akrobatycznej zwinności. Z Rumunii przejęto taniec w kręgu hora, który po fali imigracji Żydów na tereny państwa izraelskiego stał się symbolem nowego, energetycznego narodu. W XX wieku wraz z trzecią falą imigracji do Izraela przybyli profesjonalni tancerze, wśród nich Baruch Agadati, który w 1919 roku zorganizował pierwszy wieczór tańca modern. W swojej twórczości odwoływał się do tradycyjnych tańców żydowskich, a jego choreografia „Hora Agadati” stała się modelowym tańcem ludowym. Oprócz Agadatiego z Europy przybyła także Rina Nikova, która otworzyła pierwsze studio baletowe w Tel Avivie i założyła własny zespół „Balet Biblijny”, w którym oprócz technik baletowych stosowała improwizację. Inspiracje czerpała głównie z motywów biblijnych. Istotny wpływ na kierunek rozwoju tańców izraelskich miało wykształcenie się instytucji kibuców - spółdzielczych gospodarstw rolniczych, skupiających pracowników w jednym miejscu. Były one podstawą tworzącej się świadomości narodowej i zrodziły zapotrzebowanie na nowe tańce, które mogłyby nazywać własnym dziedzictwem kulturowym. W latach 30-tych i 40-tych XX wieku nasilił się ruch odnowy tradycyjnych tańców żydowskich związanych z cyklem wegetacyjnym. Gurit Kadman z Niemiec stworzyła pierwszy izraelski zespół tańców folkowych: Ha-Poel(Pracownicy). Jednak dopiero w latach 70-tych powstał pierwszy zespół złożony z członków kibucu. Jego założycielem był Yehudit Arnon, który współpracował między innymi z Matsem Ekiem. Po uzyskaniu niepodległości przez Izrael wzmógł się wpływ amerykańskiej i jemeńskiej kultury na taniec izraelski. Levi-Tanai założyła Jemeński Teatr Tańca Inbal, zaś Batsheva de Rotgschild - pierwszy zespół tańca modern z prawdziwego zdarzenia. Do współpracy zaprosił uczniów Marthy Graham, a część swoich studentów wysłał na studia do Ameryki. W latach 60-tych założył on kolejny zespół – Bat-Dor opierający się głównie na technikach baletowych. Choć opisane zespoły powoli traciły na znaczeniu, od lat 80-tych trwa nieustanny rozwój tańca współczesnego w Izraelu. Wykształciło się wielu niezależnych choreografów, m.in. Ruth Ziv-Eyal, Oshra Elkayam, Yaron Margolin oraz Ruth Eshel. XV Międzynarodowa Konferencja Tańca Współczesnego i Festiwal Sztuki Tanecznej w Bytomiu.

Magda Kupryjanowicz
Gazeta Festiwalowa
4 lipca 2008