Witold Lutosławski (1913-1994)

Urodził się 25 stycznia 1913 w Warszawie. Zmarł 7 lutego 1994 w Warszawie.

Kompozytor i dyrygent. Urodzony 25 stycznia 1913 w Warszawie, zmarł 7 lutego 1994 w Warszawie. Naukę gry na fortepianie rozpoczął już jako sześcioletnie dziecko; był uczniem Heleny Hoffman, po 1924 Józefa Śmidowicza, a następnie Artura Taubego. W latach 1926-32 pobierał również lekcje gry na skrzypcach u Lidii Kmitowej. Od 1928 przez cztery lata uczęszczał na prywatne lekcje teorii i kompozycji do Witolda Maliszewskiego. Pod jego kierunkiem w 1930 skomponował swój pierwszy utwór wykonany publicznie dwa lata później w Konserwatorium Warszawskim - "Taniec Chimery" na fortepian. 

W 1932 zapisał się do tej uczelni muzycznej, gdzie kontynuował studia kompozytorskie w klasie Maliszewskiego oraz uczył się grać na fortepianie u Jerzego Lefelda (dyplom pianisty uzyskał w 1936, a kompozytora - za utwór "Requiem" na sopran, chór mieszany i orkiestrę - w 1937). W latach 1931-33 był również studentem Wydziału Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego. Za swój debiut kompozytorski uznał prawykonanie w 1938 "Wariacji symfonicznych" (1936-38).

Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną Lutosławskiego przerwała jednak II wojna światowa. Lata okupacji hitlerowskiej spędził w Warszawie. Zarabiał na życie m.in. jako pianista w kawiarniach "SiM" (Sztuka i Moda) oraz "U Aktorek" grając w duecie z Andrzejem Panufnikiem. Jedynym utworem zachowanym z tych czasów są "Wariacje na temat Paganiniego" na dwa fortepiany (1941).

Po wojnie Witold Lutosławski zamieszkał na stałe w Warszawie. W 1946 poślubił Marię Danutę Bogusławską (z domu Dygat). Zaangażował się w organizację Związku Kompozytorów Polskich. Ze stowarzyszeniem tym był czynnie związany do końca życia jako członek władz i współorganizator Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień". Nigdy nie związał się na stałe z żadną uczelnią muzyczną. Uczestniczył natomiast w wielu kursach kompozytorskich: w 1962 - w Berkshire Music Center w Tanglewood (Massachusetts), podczas których poznał m.in. Edgara Varese'a i Miltona Babbitta, w 1963 i 1964 - w Summer School of Music w Darlington (Anglia), w 1966 - w Kungliga Svenska Musikaliska Akademien w Sztokholmie, w 1966 - na uniwersytecie w Austin (Texas), a w 1968 - w Arhus (Dania). W latach 70-tych i 80-tych przyjmował jedynie sporadycznie zaproszenia na wykłady poświęcone własnej twórczości.

Od 1963 prawykonaniem swoich "Trzech poematów Henri Michaux" na chór i orkiestrę (1961-63) rozpoczął działalność dyrygencką. Aktywnie udzielał się w tej dziedzinie do końca życia. Jako dyrygent odbył wiele podróży artystycznych, m.in. do Francji (1964), Czechosłowacji (1965), Holandii (1969), Norwegii i Austrii (1969). Dyrygował Los Angeles Philharmonic Orchestra, San Francisco Symphony Orchestra, BBC Symphony Orchestra, London Sinfonietta, Orchestre de Paris i WOSPRiTv.

Twórczość Witolda Lutosławskiego spotkała się z licznymi dowodami uznania. Otrzymał on wiele nagród i odznaczeń, m.in. Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich (1959, 1973), Nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1962), Nagrodę Państwową I stopnia (1955, 1964, 1978), I nagrodę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1959, 1962, 1964, 1968), nagrody: im. Sergiusza Kusewickiego (1964, 1976, 1986), im. Gottfrieda von Herdera (1967), im. Léonie Sonninga (1967), im. Maurice'a Ravela (1971), im. Jeana Sibeliusa (1973), im. Ernsta von Siemensa (1983), im. Charlesa Grawemeyera (1985), królowej Zofii Hiszpańskiej (1985). W 1983 uhonorowano go Nagrodą Artystyczną Komitetu Kultury Niezależnej NSZZ "Solidarność", w 1985 został odznaczony złotym medalem Royal Philharmonic Society w Londynie, w 1992 złotym medalem i tytułem Muzyka Roku 1991 nadanym przez brytyjskie Incorporated Society of Musicians oraz medalem Stockholm Concert Hall Foundation, a w 1993 - "Polar Music Prize" i "Kyoto Prize" w dziedzinie sztuki. W 1994 nadano Lutosławskiemu najwyższe polskie odznaczenie: Order Orła Białego. Członkostwo honorowe przyznały mu liczne stowarzyszenia muzyczne, akademie artystyczne i naukowe, m.in. Międzynarodowe Towarzystwo Muzyki Współczesnej, Kungliga Svenska Musikaliska Akademien, Freie Akademie der Künste w Hamburgu, Deutsche Akademie der Künste w Berlinie, Akademie der Schönen Künste w Monachium, American Academy of Arts and Letters w Nowym Jorku, Royal Academy of Music w Londynie oraz Związek Kompozytorów Polskich. Wiele uniwersytetów przyznało Lutosławskiemu tytuł doktora honoris causa, m.in. uniwersytety: w Warszawie, Toruniu, Chicago, Lancaster, Glasgow, Cambridge, Durham, Uniwersytet Jagielloński i McGill University w Montrealu.

Od 1990 odbywa się w Warszawie Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Witolda Lutosławskiego, organizowany przez Filharmonię Narodową.

Witold Lutosławski to najwybitniejszy - obok Fryderyka Chopina i Karola Szymanowskiego - kompozytor polski wszystkich czasów. Jest klasykiem muzyki XX wieku, tak jak Bela Bartók, Siergiej Prokofiew czy Olivier Messiaen. Muzykolodzy wyróżniają w jego twórczości kilka okresów. Wczesne utwory, takie jak "Wariacje symfoniczne" (1938), "Symfonia nr 1" (1947) czy "Uwertura smyczkowa" (1949), zalicza się do nurtu neoklasycznego.

"Mała suita" (1950) i "Koncert na orkiestrę" (1954) są najwyraźniejszym przejawem zainteresowania Lutosławskiego polskim folklorem. "5 Pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny" (1957) rozpoczyna okres "dodekafoniczny", charakteryzujący się wykorzystywaniem - jak w "Muzyce żałobnej" (1958) - techniki serialnej.

Bardzo indywidualnym wyznacznikiem techniki kompozytorskiej Lutosławskiego w następnym okresie, rozpoczętym "Grami weneckimi" (1961), był aleatoryzm kontrolowany, oznaczający wprowadzenie elementu przypadku w strukturę rytmiczną, przy zachowaniu ścisłej organizacji wysokości dźwięków. Podsumowanie wieloletnich prób wypracowania swoistego modelu formalnego rozpoczyna się od "Symfonii nr 2" (1967) i "Livre pour orchestre" (1968). Polega on na następstwie dwóch faz rozwojowych, z których pierwsza ma charakter części wstępnej, w drugiej zaś następuje właściwe rozwinięcie głównej idei kompozycji. W utworze "Mi-Parti" (1976) pojawia się jeszcze jeden swoisty dla Lutosławskiego pomysł konstrukcyjny, polegający na wprowadzeniu kilku zazębiających się wątków dźwiękowych, które tworzą "łańcuchową" strukturę. Najwyraźniej ta zasada formalna występuje w trzech kompozycjach zatytułowanych "Łańcuch" i oznaczonych kolejnymi numerami.

Przy wszystkich jednak różnicach pomiędzy utworami różnych okresów twórczych i ciągłym rozwoju swojego języka, Witold Lutosławski pozostaje rzadkim w naszych czasach przypadkiem kompozytora o wyraźnie określonym, bardzo indywidualnym obliczu stylistycznym w całej swej twórczości. Nie należał do żadnej "szkoły" kompozytorskiej, nie poddawał się trendom czy modom, nie podtrzymywał tradycji, ani nie brał udziału w awangardowych rewolucjach. Był jednak zarazem i awangardzistą, i kontynuatorem tradycji. Wśród rozdroży estetycznych drugiej połowy XX wieku znalazł sobie własną drogę, którą konsekwentnie podążał, wiedziony nieomylnym smakiem artystycznym. Jego muzyka jest wzorcowym przykładem idealnego wyważenia proporcji pomiędzy formą i treścią, intelektem i emocją. Jej doskonałość zapewniła Lutosławskiemu stałe miejsce wśród największych twórców XX wieku.



(-)
culturepl
8 lutego 2024