20 lat Malty. Jak ewoluował poznański festiwal

Na pierwszej Malcie w 1991 r. wystąpiło zaledwie sześć zespołów, widzowie obejrzeli tylko sześć spektakli. Rok później było podobnie. Ale nie tylko prosta statystyka w albumie "Energetyczne nakłucie. 20 lat festiwalu Malta" podsumowuje dwie dekady poznańskiego festiwalu. 

- Muszę przyznać, że Malta zaczęła się trochę przypadkowo - wspomina w książce dyrektor festiwalu Michał Merczyński. I opowiada: - To było związane z polityką kulturalną miasta po oddaniu Toru Regatowego Malta. Jan Kaczmarek, ówczesny wiceprezydent odpowiedzialny za kulturę, przyszedł do Teatru Polskiego z pomysłem, żeby ożywić ten teren, prezentując spektakle poznańskich teatrów repertuarowych. Zaproponowałem, że może zamiast przenosić spektakle zrealizowane na tradycyjnej scenie, moglibyśmy prezentować takie, które zostały przygotowane specjalnie na plener.

Tak właśnie została "poczęta" Malta. Był rok 1991. Pierwsza edycja odbyła się między 11 a 16 czerwca. Widzowie obejrzeli sześć przedstawień: trzy polskie, dwa włoskie i jeden hiszpański. Nad Jeziorem Maltańskim swoje spektakle pokazały dwa zespoły - w tym włoski Teatro Nucleo, którego "Quijote" jako absolutne zjawisko do dziś wspominają wszyscy, którzy mieli okazję go zobaczyć. 

Już rok później na Malcie pojawiła się pierwsza poznańska premiera: głośny "Giordano" Teatru Biuro Podróży. Z pamiętną rolą Andrzeja Rzepeckiego (aktor zginął w wypadku samochodowym trzy lata później). Paweł Szkotak, twórca Biura Podróży, w albumie tak wspomina tę Maltę: - To był nasz pierwszy spektakl plenerowy (...). W pewnym momencie przestraszyliśmy się, że nie zdążymy, że nie damy rady. Wtedy zadziałał nacisk Michała Merczyńskiego, który stwierdził, że nie ma takiej możliwości. Postawił nas pod ścianą i nie słuchał żadnych argumentów. Bardzo nam tym pomógł. Właściwie zamieszkaliśmy w "Maskach" (...). Mieliśmy po dwadzieścia parę lat i wszystkiego uczyliśmy się w przyspieszonym tempie, bo wszystko robiliśmy sami: od a do z. Byliśmy strasznie biedni, nie mieliśmy nic. Kostiumy zrobiliśmy ze starych worków po ziemniakach.

Swoje Malty wspominają także na kolejnych stronach Adam Ziajski, założyciel Teatru Strefa Ciszy oraz Wojciech Wiński i Marcin Liber - twórcy Teatru Usta Usta, który w tym roku świętuje 10-lecie. - Malta zmieniała nas - mówi Wiński. - Sam fakt, że moje propozycje (które mogły się wydawać nieco karkołomne i enigmatyczne) zostały dość entuzjastycznie przyjęte i - co najważniejsze - także zrealizowane, uznaję za prawdziwy fenomen - przyznaje. 

O projektach, które Teatr Usta Usta pokazywał na Malcie, rzeczywiście było głośno. Widzowie i krytycy do dziś wspominają m.in. "Drivera" - pierwszy polski car-play, spektakl, który dzieje się w jadącym przez miasto samochodzie i "Alicja 0-700" - pierwszy polski spektakl zrealizowany przez telefon. 

Podobnie było z realizacjami Teatru Strefa Ciszy: "Wodewil miejski", "Judasze" "36,6", "Koktajl z martwą naturą w tle" i wiele innych - stanowią ważny fragment historii festiwalu.

Wszystkim poznańskim teatrom, które na Malcie rozwinęły skrzydła, poświęcony został osobny rozdział w jubileuszowym wydawnictwie. Profesor Juliusz Tyszka przypomina krótko historię poznańskich teatrów alternatywnych - z legendarnymi "Ósemkami" włącznie. 

Album otwierają rozdziały teoretyków kultury, krytyków teatralnych, którzy patrzą na Maltę całościowo - jak na zjawisko, a zamyka przegląd wszystkich programów oraz rozdział "Malta w obiektywie", prezentujący zdjęcia wybranych spektakli pokazywanych na festiwalu.