Alicja, Piotruś Pan i Czarnoksiężnik z Oz

Maciej Skowera stworzył bardzo ciekawą pod względem merytorycznym „literacką platformę" dającą wielką szansę naukowcom na podjęcie studiów nad wypracowaniem własnego modelu badawczego nad literaturą dziecięcą. W swojej książce, znakomitej pod każdym względem, opracował bowiem model badania dzieł klasycznych i wyobrażonych życiorysów twórców i proponuje jego wykorzystanie w studiach nad innymi opowieściami i ich autorami lub autorkami.

Zastosowana przez Macieja Skowerę narracja pełna jest pytań, prowokujących i skłaniających czytającego do szukania na nie odpowiedzi, do konfrontowania z własnym doświadczeniem i wiedzą. Temat przewodni wypełniony jest poprowadzonymi bardzo inteligentnie rozważaniami, wieloma szczegółowymi analizami. A jest nim przesłanie mówiące, że „biografia jest swoistym narzędziem służącym do objaśniania sensu/sensów dzieła, ale możliwa jest również eksplikacja życiorysu przez pryzmat twórczości artystycznej".

We „Wstępie" autor wyjaśnia, jakie składniki potrzebne są badaczowi, by powstała mitobiografia oraz mikrohistoria. Daje czytającemu możliwość dogłębnego poznania sensu i ważności tych pojęć w badaniach nad literaturą. Informuje również o strukturze książki, uzasadniając jej kompozycję i dając możliwość prześledzenia toku swojej pracy oraz klucza według którego zebrał, zanalizował materiał i opracował.

Cenne dla dyskusji nad wpływami wydarzeń i doświadczeń z dzieciństwa mającymi wpływ na treść i kształt napisanych dzieł jest odwoływanie się do prac badawczych oraz poglądów tych literaturoznawców, dla których temat ten stanowi istotę ich pracy. Stosowane cytaty badaczy polskich oraz zagranicznych w zdecydowany sposób poszerzają i uzupełniają obszar badawczy. Omawiając zagadnienie literatury dziecięcej w wersji dla dorosłych z dzieciństwem w tle, autor wyraża nadzieję, że „rozpatrywanie przeze mnie opowieści Carrolla, Bauma i Barriego (...) nie jest bynajmniej – parafrazując słowa Artura Sandauera, naigrywającego się z ciągłego roztrząsania twórczości młodopolskiej – ponownym młóceniem już przemłóconej przez innych literackiej słomy".

Oczywiście tak nie jest, o czym świadczą kolejne rozdziały. Pierwszy poświęcony twórczości Lewisa Carrolla oraz jego opowieściom o przygodach Alicji, czyli najsłynniejszym i najbardziej rozpoznawalnym dziełem literatury dziecięcej. Skowera ciekawie prowadzi czytelnika po labiryncie domysłów i podejrzeń związanych z jego zainteresowaniem dziewczynkami i konfrontuje z wydarzeniami z życia pisarza. Podobnie jest w przypadku J. M. Barrie'go i jego Piotrusia Pana, któremu poświęcony jest Rozdział 4. Analiza dzieciństwa pisarza dostarcza wielu ciekawych informacji i obrazuje ich wpływ na treść obu powieści. Bardzo interesująco wypadają partie podczas których Skowera objaśnia kwestię rodzenia się mitu w oparciu o biografię każdego twórcy. Podobnie jest i z narodzinami „Czarnoksiężnika z Krainy Oz" i biografią L. Franka Bauma, w Rozdziale 3.

Z kolei mikrohistoria jako metoda „zakłada szczegółowy opis przedmiotu badań z uwzględnieniem jego rozmaitych aspektów, często pomijanych w „wielkiej" historii, pisze Maciej Skowera, i dodaje, że proponuje „przetransponowanie konceptu mikrohistorii na grunt literaturoznawczy i użycie go w kontekście kulturowych dziejów konkretnych narracji, w tym przypadku – opowieści zaliczanych do klasyki literatury dziecięcej".

Autor w rozdziale poświęconym „Czarnoksiężnikowi ze Szmaragdowego Grodu" porusza bardzo ciekawy problem jego popularności na kontynencie amerykańskim. I cytując opinię Michała Rogoża, że mogła ona wynikać „z połączenia atrakcyjnej formy nowoczesnej baśni fantastycznej z elementami charakterystycznymi dla amerykańskiej rzeczywistości". Powołując się z kolei na słowa Martina Gardnera, o tym, że każdy naród ma „własny nieśmiertelny utwór z zakresu dziecięcej fantastyki", zastanawia się, które z polskich dzieł mogłoby za takie uchodzić u nas?

W Zakończeniu Maciej Skowera pisze o tym, że interesujące byłoby „całościowe zbadanie kulturowych losów Lucy Maud Montgomery oraz jej prozy o Ani Shirley w Polsce i zagranicą". I dodaje, że wielu pisarek i pisarzy, a można zacząć od Kennetha Grahame'a, a skończyć na Tove Jansson, czeka na własne mitobiografie i mikrohistorie własnej twórczości".

Wartością tej książki jest i to, że autor bardzo interesująco przedstawia motywy z omawianych książek, które inspirują artystów. Podaje przykłady powieści i komiksów opartych na omawianej przez siebie klasyce, opisuje spektakle teatralne. Są to bardzo interesujące rozprawy, pełne badawczych dociekań oraz płynących z nich spostrzeżeń i wniosków. A najbardziej fascynujące są przykłady, które podaje autor oraz ich interpretacja.

I kilka słów o okładce autorstwa - Sepielak, na której znajduje się fragment ilustracji Henry'ego Holidaya do książki Lewisa Carrolla „The Hunting of the Snark", w polskim tłumaczeniu: „Wyprawa na żmirłacza". Czyż szalona załoga statku w poszukiwaniu baśniowego potwora nie uosabia pisarzy i literaturoznawców dążących do dotarcia do dalekiego i fascynującego celu, jakim jest dotarcie do źródeł klasycznych dziecięcych motywów i nieustannie odradzających się w światowej literaturze? A sama wyprawa nie jest przypadkiem prawdziwą literacką przygodą?

__

"Carroll, Baum, Barrie. (Mito)biografie i (mikro)historie" – Maciej Skowera; Projekt okładki i stron tytułowych: Sepielak; Wydawnictwo: Universitas; Miejsce i rok wydania: Kraków 2022; Okładka: miękka ze skrzydełkami; Format: 205 x 135; Liczba stron: 512 + 10 ilustracji; ISBN 978-83-242-3763-0.