Czy będzie skandal?

Tytuł sztuki jest odpowiedzią Hansa Bellmera na zarzuty, że jest skandalizującym twórcą. Malarza poznajemy w chwili, gdy umiera w paryskim szpitalu w 1975 roku i przypomina sobie swoje życie. Jak sam mówi Pielęgniarce, która znajduje go leżącego pod łóżkiem: „Przychodzą do mnie. I mówią. (…) z Katowic, Berlina i Paryża”. Widzimy go więc jako młodego chłopca, którego nauczycielem jest sam Georg Grosz. Ekspresjonista w jednej z knajp daje Bellmerowi ważną lekcję – wyzwala w tym „picusiu” złość („Tak mi przywaliłeś, że Lenina zobaczyłem”) i rozkazuje: „Stąd maluj, prosto z jąder!”. Ojciec bohatera przypomina tyrana z „Pułapki” Różewicza, wyśmiewa pasję syna (o jego twórczości mówi z pogardą „rysowanki”) i przypomina, że naprawdę pracuje się tylko w kopalni. Bellmer opiekuje się chorą, plującą krwią żoną i nastoletnią kuzynką Urszulą (opis jej snu to jedno z dzieł artysty). Faszysta informuje malarza, że jego dzieła są chore i perwersyjne, a Kurator mówi, że obrońcy moralności przestaną widzieć w nim skandalistę, jeśli narysuje Chrystusa. Georges Bataille streszcza mu jedną z przygód w „Historii oka”, a lubiąca jeździć na rowerze bez majtek Nora Mitriani pisze wiersze krwią menstruacyjną i mówi Bellmerowi „Nie mam włosów… niżej… chcesz sprawdzić?”. Druga żona – Celine – na podstawie rysunków - oskarża męża o pedofilię, a Doriana – córka, która przyjeżdża do niego po latach - pyta wprost: „Tato? Czy dobierałeś się do mnie, jak byłam małą dziewczynką?”. W „Epilogu”, będącym „projekcją czyli totalnym przefiltrowaniem przez wyobraźnię Bellmera”, Doriana mówi: „Chcesz zobaczyć, jakie mam majtki… powiedz tato! Powiedz… nikomu nie powiem! (…) Patrz! Patrz! Gap się! O to ci chodziło! Kocham cię tato, rozbierz mnie! Chcę, żebyś mnie rozbierał…”. Nawiasem mówiąc, w publikowanym w „Tygodniku Powszechnym” dzienniku Krystiana Lupy zdjęciem najbardziej znanej bellmerowskiej „Lalki” zilustrowano zapiski, dotyczące Josefa Fritzla. Schizofreniczka i samobójczyni Unica Zurn – która naga i związana pojawiła się na okładce czwartego numeru pisma „Les Surrealisme, meme” – przypomina, że podczas wernisażu w Berlinie malarz zapytał ją, czy lubi zdejmować majtki.  

Oprócz erotyki i paru mocnych słów pojawia się humor – Nora deklaruje, że interesują ją tylko te granice, które może przekroczyć, a nieżyjący Breton mówi, by Bellmer nie przejmował się, że rozmawia z trupem – wszak „nie takie rzeczy nam podświadomość podsuwa”. Czytelnik śmieje się z Faszysty, który daje malarzowi listę „zdrowych tematów” (m.in. „Ulice Adolfa Hitlera w sztuce”, „Niemiecki rolnik – niemiecki kraj”, „Niemiecki las”), ale późniejsza kwestia („Jak byłem mały, paliłem muchy nad palnikiem, a teraz palę Żydów, a wiesz, jaka jest różnica? Teraz żałuję much”) jest przerażająca. Miał rację Krzysztof Sielicki, mówiący, że w tekstach Mana jest poezja – jednym z kilku przykładów w „Świat jest skandalem” może być wypowiedź Nory: „Lubię jak pracujesz, masz wtedy takie błędne oczy, jakbyś leciał… jakby cię nie było”.  

Część publiczności na pewno zainteresują wątki śląskie. Bellmer co jakiś czas podkreśla, że nie jest Niemcem, tylko Ślązakiem, który w płucach ma węgiel, a piwo w żyłach. Wspomina miasto, z którego wyjechał: „Śnią mi się… codziennie… Katowice. Małe miasteczko nad rzeczką… Tramwaje jeżdżą po lasach… i pije się piwo pod kasztanami”, a w rozmowie z Matką – Ojca, w domu którego w niedzielę zawsze musiał być rosół (kiedy raz była grzybowa, Ojciec wyrzucił wazę przez okno).  

Tomasz Man jest jedynym młodym polskim dramaturgiem, który wierzy w inteligencję i wiedzę widza. Publiczności wystarczy wspomnieć o Reichstagu albo powiedzieć „Papież też za Hitlerem”, by odesłać do wydarzeń, zapowiadających rządy nazistów czy kontrowersyjnej postaci Piusa XII. Przecież ci, którzy czytali tekst Bataille’a w „bruLionie”, doskonale pamiętają fragmenty o siadaniu w misce z mlekiem czy dziewczynie, masturbującej się w trakcie spowiedzi. Jeśli ktoś wybiera się na spektakl, opowiadający o twórcy, oskarżanym o pornografię, oburzenie jest nie na miejscu, ale ciekaw jestem reakcji widzów na bluźniercze kwestie, wypowiadane przez autora „Historii erotyzmu”. Skoro wychodzono podczas dziejącej się w pobliżu świętego obrazu sceny erotycznej w „Pannie Julii” lub w trakcie popisu Aliny Chechelskiej w „Trzy po trzy”, to co stanie się po wypowiedziach bohatera, któremu – za sprawą szukającego sacrum w burdelach ojca – Bóg i Matka Boska kojarzą się z prostytutkami? Czy będzie skandal? Przekonamy się już 24 września (premiera – dzień później). Na Scenie Kameralnej zobaczymy m.in. Andrzeja Lipskiego (Bellmer), Annę Kadulską i Wiesława Kańtocha, scenografią zajęła się Anetta Piekarska – Man, a za muzykę odpowiedzialni są Marek Otwinowski i Igor Gawlikowski z grupy Karbido, którzy już wcześniej tworzyli tło dźwiękowe do spektakli Tomasza Mana („Medea”, „111”, „Miasto utrapienia”, „Kartoteka” w Teatrze Polskiego Radia), a drugi z nich grał z reżyserem w zespole „8”.