Dobrze wykorzystane fundusze europejskie

"Paw królowej" to tekst świetny literacko, ale w odbiorze przez przeciętnego czytelnika mało przystępny. Tymczasem wśród publiczności wychodzącej z teatru słychać było przede wszystkim solenne deklaracje: "Muszę przeczytać!". Pozostaje mieć nadzieję, że z konfrontacji z tekstem Masłowskiej wyjdą równie zwycięsko co twórcy spektaklu. 

"Paw..." ma w warstwie językowej sceniczny potencjał, ale jego nielinearność przysparza problemów, w związku z czym adaptacja ta jest nieustanną walką z materią tekstu. Czworo wysportowanych aktorów w tenisowych strojach znajduje się na scenie przypominającej salę do gry w squasha, a zarazem studio nagraniowe. Nie ma tam klamek ani nawet kątów prostych, obok sceny stoi rząd niewzruszonych plastikowych manekinów, zaczyna się mecz z jedną tylko krótką pauzą na łyk wody po pierwszej połowie. Znikąd pomocy - Paulina Puślednik, Małgorzata Zawadzka, Wiktor Loga-Skarczewski i Szymon Czacki pozostawieni są na scenie bez żadnych wspomagaczy, zdani jedynie na swój imponujący aktorski warsztat. W mgnieniu oka przeistaczają się w kolejne postaci - rozpaczliwie brzydką Patrycję Pitz, piosenkarza-nieudacznika Stanisława Retro, wykreowaną przez media poetkę-neolingwistkę Annę Przesik, plastikową telewizyjną prezenterkę Małgorzatę Mosznal, żerującego na pseudoartystach menedżera Szymona Rybaczkę. Dbają też o oprawę muzyczną, parodiując beatbox, rapując, nucąc popularne radiowe przeboje i całym ciałem wystukując rytm.

Głosowa interpretacja "Pawia..." wydobywa z tekstu jeden z jego głównych atutów - melodyjną hip-hopową frazę, która porywa czytelnika/widza i napędza akcję. Tę powieść naprawdę da się zaśpiewać, a realizacja Pawła Świątka jest tego najlepszym dowodem. Wielka tu także zasługa dramaturga Michała Pakuły, który wybrał z książki wszystko, co pozwoliło zbudować jak najpłynniejszą i naturalną sceniczną narrację. Tekst Masłowskiej broni się sam i, poza groteskowymi kreacjami aktorskimi, to on przede wszystkim bawi widzów.

Gdy przenieść na chwilę uwagę ze sceny na widownię, a entuzjastyczne reakcje publiczności sprzyjają takim manewrom, nasuwają się refleksje dotyczące odbioru. "Paw królowej" jest niepokorny, nie poddaje się krytyce ani interpretacji, skomplikowana struktura barokowo-hip-hopowej frazy zniechęca do lektury. Natomiast sceniczna adaptacja wymaga mniej wysiłku interpretacyjnego - trafia już także do odbiorcy, który miłośnikiem Masłowskiej nigdy nie był. Czytelnik zachęcony tylko i wyłącznie obietnicą lektury pełnej wulgaryzmów raczej szybko się podda i nie przebrnie przez literacką konstrukcję "Pawia...", za to teatralny widz skuszony plotkami o mnogości erotycznych podtekstów nie tylko obejrzy go do końca, ale też będzie się świetnie bawił.

Najwyraźniej w obawie przed spłyceniem spektaklu Paweł Świątek zdecydował się go nieco uwspółcześnić i upolitycznić, wzbogacając o aluzje na przykład do ruchu Anonymous. To jednak zabieg zupełnie niepotrzebny, bo w teatrze jeszcze bardziej niż w książce wychodzi na jaw, jak bardzo dużo w "Pawiu królowej" zemsty i uświadamiamy sobie, że powstał on nie dla ludu, ale o ludzie, a w obronie własnej gotów jest ten lud upodmiotowić i wyśmiać.

 Poddany populistycznej recepcji tekst się mści (patrzymy teraz na zanoszącą się śmiechem i klaszczącą w rytm piosenki publiczność): "Ta dosadność i wulgarność ma na celu osób do lektury zachęcenie, które nigdy by po tę lekturę inaczej nie sięgnęły, osób nieinteligentnych, jak również nieletnich, wycieczek szkolnych a także osób niepiśmiennych. Ma je to rozweselić, ma to być bardzo śmieszne. Każdy w tej piosence znajdzie coś dla siebie [...]. Ta piosenka powstała z funduszy Unii Europejskiej. Zawiera liczne niepoprawności gramatyczne i logiczne błędy. Ma na celu przysporzyć czytelników głupich i nieinteligentnych o zadowolenie [...]. W poprzednim fragmencie użyliśmy słów bekać i pierdzieć. Jest to tak zwany komiczny efekt, jest to zabawne i śmieszne. Ten uniwersalny dowcip został ufundowany [...] w celu uczynienia piosenki bardziej jeszcze zabawną i przystępną dla większej liczby społeczeństwa". Aż wstyd się śmiać.

Krakowski "Paw..." jest w tym momencie naprawdę wyjątkowym artystycznym wydarzeniem - porywa tłumy, a jednak ucieka przed schematem. Wprowadza szerokie grono nowych osób w hermetyczny świat współczesnej polskiej prozy i dramatu, jednocześnie broniąc go przed zbanalizowaniem. Jak dobrze skrojony unijny projekt edukacyjny. 

 PS. Spektakl ten także powstał z funduszy Unii Europejskiej!