Dzieci gorszego boga

czyli o 1. Festiwalu Nowego Teatru w Rzeszowie

Każdy przedstawiony w Rzeszowie spektakl to dla publiczności wielkie przeżycie, od uniesienia czy znudzenia do nieustannie towarzyszącej widzom swoistej, radosnej udręki, dręczącego uczucia niepokoju. W festiwalowych przedstawieniach odbijała się bowiem kondycja tyleż współczesnego polskiego teatru co naszego świata. Oglądaliśmy zatem siebie samych. Doznając przy tym nieraz artystycznych objawień.

Festiwal otworzył spektakl Komuny//Warszawa Paradise Now?, zrealizowany w ramach imponującego cyklu RE//MIX. Ideą programu było zetknięcie indywidualnych doświadczeń artystów z wydarzeniami tworzącymi historię teatru i tańca czy też sztuki w ogólności. Spektakl Komuny prezentuje jej stosunek do dokonań pamiętnego Living Theatre. Spektakl zbudowany na kanwie impresji dotyczących widowiska Paradise Now oraz losów Judith Maliny, która razem z Julianem Beckiem stała na czele legendarnej amerykańskiej grupy teatralnej, wypełniają nowe media w najlepszym wydaniu. Raj teraz, powstały pod koniec lat sześćdziesiątych, stanowił kwintesencję ówczesnego buntu młodego pokolenia, hipisowskiej kontestacji Ameryki tamtych lat. Był manifestem kontrkultury, który zyskał światową sławę, trafiając również do Europy. Skandalizujące jak na ówczesne czasy treści, a także charakter spektaklu – proponującego wyjście z teatrem na ulice, co stało się źródłem zamieszek – doprowadziły do zakazania jego wystawienia na festiwalu w Avignonie w 1968 roku i powolnego odchodzenia dzieła Becka i Maliny do panteonu przeszłości.

Taki los wyraźnie odróżnia Raj teraz od Hair, drugiego najważniejszego manifestu teatralnego tamtego pokolenia. Oba spektakle rozpoczynały od off-off-Broadway, by zyskać potem światową sławę. Jednak tylko Hair, w zmienionej oczywiście formie, przetrwał obumarcie hipisowskich ideałów, stając się wystawianym po dziś dzień popularnym musicalem, w gruncie rzeczy rozrywkowym niemal zapisem historii, a nie kontrowersyjnym protestem. Polska publiczność mogłaby z pewnością znaleźć własne konotacje z amerykańskim widowiskiem i spojrzeć na nie przez pryzmat pamięci o roku 1968 tutaj, podobnie jak i w Paryżu czy Pradze, wydarzenia te bowiem, dotykały nas wówczas o wiele bardziej niż owoce upalnego lata w Chicago czy lata miłości w San Francisco. Living Theatre mógłby stać się także ciekawym odniesieniem do sukcesów teatru Grotowskiego, które wówczas odbijały się szerokim echem w Nowym Jorku. Paradise Now? odwołuje się jednak - bardzo konkretnie - do amerykańskiego snu, śnionego przez członków Living Theatre, dzisiaj staruszków wspominających miniony czas i pyta o pamięć po dawno minionych działaniach teatralnych.

Występ rozpoczyna się od prologu o dokumentalistycznym charakterze, w którym publiczność zostaje pokrótce zapoznana z dziejami Living Theatre. Kiedy artyści pojawiają się nadzy i z własnych ciał tworzą słowa „raj teraz", ustawiają się w roli spadkobierców niegdysiejszych kontestatorów. Nieruchome rzeźby z ciał, odzwierciedlane za pomocą mappingu, są ilustracją pytań i odpowiedzi, które padają w spektaklu. „Co pozostaje po rewolucyjnej sztuce? Sztuka." Kiedy przemija rewolucja, a nowatorstwo powszednieje, pozostaje osiągnięcie artystyczne. Powrót do nauk młodości, jaki deklaruje jeden z bohaterów, jest z jednej strony pełen dawnych marzeń, z drugiej, dzisiejszych rozczarowań, ale jednak coś zawsze pozostaje. Wrota wolności nie otworzyły się, ale choćby marne zaglądnięcie przez nie jest właśnie smakiem, który może wypełnić całe życie. Komuna//Warszawa snuje opowieść utkaną z życiorysu Judith Maliny, którą spotykamy w domu spokojnej starości, oczywiście na ekranie. Jest tu bezosobowy narrator, opisujący otoczenie, głos wcielający się w Judith i głos odpowiadającego jej rozmówcy. Wszystko poszarpane, pokrojone, szczątkowe, niepewne, ale poniekąd namacalne poprzez cielesność.

W tę narrację wkrada się jeszcze jedna postać, jednocześnie bóg i komputer, symbol nowoczesnego świata przemielającego to, co stare maszynką z pikseli. Sceniczny komputer oblicza dla nas prawdopodobieństwo zaistnienia raju na ziemi – wyniku łatwo się domyślić. Jego wypowiedź o tym, że uprawianie teatru jest jak wirus komputerowy, boleśnie współgra z powtarzającymi się słowami Maliny, że nie można żyć, jeśli nie ma się pieniędzy etc. To doskonały komentarz do dzisiejszej rzeczywistości rozwianych marzeń niejednego roku 1968. Bolesna wydaje się uwaga zasłyszana na widowni: „Oni wtedy wpadali w ekstazę! A my dzisiaj, co?!". Cóż, nie bez powodu niektórzy uznali spektakl Paradise Now? za skandal. Jakie czasy, taki skandal. Smutny, łamiący się głos Maliny to symbol porażki, jaką ponosili i nadal ponoszą wszelcy rewolucjoniści, nawet jeżeli ich idee mogą zostać po latach zremiksowane. Manifesty, które w 1968 były jak plany gotowe do zrealizowania przez gorliwych wyznawców, stają się dziś bełkotem na śmietniku historii.

To chyba ten najbardziej przejmujący skandal, unaoczniony przez perfekcyjnie zrealizowaną formalnie wypowiedź Komuny//Warszawa, gdzie estetyczna uczta z nowych mediów łączy się z etycznym głodem. (cdn)
___

Autorka jest absolwentką filologii norweskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i doktorantką w Zakładzie Historii i Teorii Teatru Instytutu Sztuki PAN w Warszawie. Zajmuje się głównie obecnością dramatu skandynawskiego i anglosaskiego w Polsce oraz rolą przekładu w teatrze.

Katarzyna Maćkała
dla Dzienika Teatralnego
12 grudnia 2014
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...