Gombrowicz odwrócony

Oglądając spektakl zatytułowany Iwona Księżniczka Burgunda w zwierciadle myśli dowolnego odbiorcy, zaznajomionego z tekstem dramatu, pojawiają się dwa niespójne, nie wchodzące we wzajemny rezonans, obrazy.

Jeden z nich odzwierciedla rzeczywistość sceniczną, pracę aktorsko-reżyserską, natomiast drugi emanuje wyobrażeniami zawartymi w gombrowiczowskim dziele. 

Reżyser przedstawienia, Małgorzata Hajewska- Krzysztofik dokonała trawestacji oryginalnego tekstu, konstruując sceniczną postać Iwony jako niezwykle nieatrakcyjną, odczuwającą lęk przed światem zewnętrznym kobietę. Obdarzyła jednak tę introwertyczną osobowość talentem gry na fortepianie. Jest to całkowite zanegowanie gombrowiczowskiego typu, gdyż w dramacie uroda Iwony wyraźnie przyćmiewa piękno innych mieszkanek królewskiego dworu. Jest to niejako akt powtórnej walki z formą, próba przełamania zakonotowanego w pamięci czytelników schematu. Niezmienna pozostaje niechęć bohaterki do kontaktu ze światem. 

Warto wspomnieć również o zagospodarowaniu przestrzeni scenicznej. Inscenizację cechuje minimalizm scenograficzny, który to wydaje się być głównym założeniem estetycznym. Skromny wystrój tworzą trzy krzesła, będące osią prowadzonej akcji. Istotny jest także pojawiający się w ważnych momentach ekran oraz obrazy na nim rzucane. Przykładem może być wyświetlanie obrazu Marilyn Monroe, który pojawia się po śmierci Iwony. Zabieg ten służy zatem przeniesieniu postaci bohaterki dramatu do sfery sacrum. Pełni ona rolę ikony popkultury, gdyż została wyidealizowana, w myśl maksymy Chilona ze Sparty "de mortuis aut bene aut nihi"l ("o zmarłych należy mówić dobrze albo nic").

Ważną rolę podczas spektaklu pełni system oświetlenia. W inscenizacji wykorzystano białe oraz czerwone światło. Kolory te z pewnością są znaczące. Za przykład może posłużyć scena gniewu Księcia, złości Króla, czy też moment, w którym Królowa powierza swojej zaufanej dwórce sekret związany z jej twórczością poetycką. Przykłady te są egzemplifikacją mojej tezy, zakładającej użycie czerwonego światła w momentach uniesienia, chwilach kumulacji gwałtownych uczuć, gniewu, złości, tudzież zaakcentowania tajemnicy, która niczym mgła spowija Królową. 

Frapującym wydaje się fakt pojawienia się w inscenizacji postaci fotografa, paparazzi,  nieobecnego w tekście dramatu. Czyżby to delikatne oczko puszczone do nad wyraz zmediatyzowanego społeczeństwa, którego niegasnącym marzeniem jest życie w błysku fleszy? Nie koniec jednak na tym. Takich „medialnych smaczków” w spektaklu można doszukać się więcej.

Odbiorca początkowo zaszokowany sztucznością ruchów aktorów stopniowo przyzwyczaja się do narzuconej konwencji. Przesadna teatralizacja spowodowana jest nieustannym pozowaniem postaci do zdjęć. Właściwa gra schodzi na dalszy plan, podczas gdy prymarną pozycję zajmuje przyjmowanie sztucznych, amerykańskich uśmiechów, co może irytować.

Drugim ukłonem w stronę medium telewizyjnego jest scena, w której stacja TV Korona transmituje relację z dnia ślubu Księcia i Iwony. Jest to zastosowanie wideoprojekcji w czasie rzeczywistym z wywiadu przeprowadzonego przez dziennikarzy z królem, zasiadającym niczym gwiazdor w limuzynie z przyciemnianymi szybami. Uderzający jest fakt bezmyślnego powtarzania przez dziennikarkę formuły: „Tego właśnie orzeczenia spodziewaliśmy się po niezwykłej mądrości najjaśniejszego pana”. Drugim zastosowaniem wymienionego chwytu jest sprawozdanie ze skromnej, acz eleganckiej wieczerzy na pohybel, to znaczy na cześć Iwony. Czy to przerysowanie medialnego świata ma służyć jego ośmieszeniu? Trudno zgadnąć. 

Reżyserka nie omieszkała także powrócić w inscenizacji do korzeni oraz tradycji starożytnego dramatu, gdyż o śmierci Iwony widzowie dowiadują się ze słów uczestników biesiady weselnej, która zamienia się w stypę. Wypowiedzi bohaterów pełnią rolę posłańców, którzy w starożytnych dramatach donosili publiczności o zgonie postaci, gdyż śmierci nie można było przedstawiać na scenie. 

Spektakl jest niezwykle nowatorski, naszpikowany nowinkami technicznymi. Chciałoby się rzec, iż to sztuka o Iwonie, audiowizualnej Księżniczce Burgunda. Lecz czy posiada on punkty styczne z gombrowiczowskim arcydziełem? Czy technika nie zabija ducha? Przerysowane środki artystycznego wyrazu tłumią metaforyczny wydźwięk dramatu. Inscenizacja jest kolejnym zejściem sacrum (metafizyki) w sferę profanum (dosłowności).

Widza może także razić niczym nie motywowane epatowanie nagością. Czy współczesna sztuka, wyzuta z pierwiastka napastliwej erotyczności nie może odnieść sukcesu? Sądzę, że może.