Historie rodzinne

"Obwód głowy" - reż. Zbigniew Brzoza - Teatr Nowy im. Tadeusza Łomnickiego w Poznaniu

Widzowie byli wzruszeni, recenzent także. Na widowni siedziała Alodia Witaszek, płakała. ,,Obwód głowy" to mocna, autentyczna historia, opowiedziana z perspektywy dzieci. Tych, które dwukrotnie musiały zmienić matkę, ojczyznę, narodowość i język. Wydaje się, że ta opowieść stanowiła bardzo atrakcyjny materiał dla scenariusza, lecz czy zyskała siłę wyrazu w realizacji scenicznej?

,,Obwód głowy" – reportaż Włodzimierza Nowaka oraz fragmenty książki ,,Szkoła Janczarów. Listy do niemieckiego przyjaciela" Alojzego Twardeckiego stanowiły podstawę dla scenariusza spektaklu Zbigniewa Brzozy. Są to autentyczne, wciągające historie polskich dzieci, które podczas II wojny światowej zostały odebrane rodzicom, zgermanizowane, zaadoptowane przez Niemieckie rodziny, a po wojnie powróciły do polskich domów. Istotny wydaje się także poznański kontekst historii przedstawionej w tekście Nowaka. Bowiem dotyczył on losów rodziny poznańskiego doktora Franciszka Witaszka, który zaangażowany był w działalność podziemną (między innymi dowodził Związkiem Odwetu w Poznaniu). Te prawdziwe, snute z perspektywy dzieci mikrohistorie nie były jednoznaczne, posiadały silny ładunek emocjonalny, który działał na odbiorcę.

Przedstawienie w swojej konstrukcji to proste przeniesienie sytuacji wywiadu na scenę. Obecna prawie przez cały czas była osoba reportera – narratora (Tomasz Nosiński), to on też poruszał akcją na scenie. Rozmawiał z Alodią Witaszek, (Daniela Popławska) jedną z bohaterek reportażu Nowaka oraz z Alojzym Twardeckim (Janusz Grenda). Oboje wspominali swoje losy z perspektywy starszych ludzi. Ich słowa ilustrowane były w prosty sposób krótkimi retrospektywami - etiudami lub fragmentami filmowymi. Zaskakująco emocjonalnie w rolę zastępczej niemieckiej Mutti wcieliła się Dorota Abbe. Nadała ona postaci Luise Dahl bardzo plastyczne oblicze matki silnie związanej z Alodią, kochająca, czułą, ale także myślącą o dobru dziecka. Przez cały czas buzowały w niej skrajne emocje, lecz mimo rozpaczy zdecydowała się na oddanie dziewczynki Halinie Witaszek (Julia Rybakowska). Z kolei i ta bohaterka okazała się postacią bardzo złożoną.

Przejmująca była scena powrotu Alodii do poznańskiego domu. Dziecko z przewieszoną na szyi tabliczką z polskim imieniem i nazwiskiem, (którego nie potrafiła przeczytać, ponieważ w Niemczech funkcjonowała pod nazwiskiem Alice Dahl) stanęła naprzeciw polskiej matki, która po latach poszukiwań w końcu ją odzyskała. Jednak Alodia nie rozpoznała jej. Dezorientacja, rozpacz pomieszana z poczuciem szczęścia z powrotu córki zostały bardzo plastycznie ukazane przez Julię Rybakowską. Wzruszający był moment, gdy w finale zostaje pokazane publiczności wspólne, autentyczne zdjęcie obu matek Alodii. Warto zaznaczyć, że w spektaklu grały także dzieci. Jednak nie miały one ani jednej kwestii do powiedzenia. Młodzi aktorzy funkcjonowali niestety jako nieme postaci – przedmioty, którym wydaje się polecenia, przytula się, podnosi, którymi po prostu się gra.

Szkoda, że nie podjęto próby ukazania tych historii z ich perspektywy, w końcu głównymi bohaterami zdarzeń byli właśnie oni. W jednej ze scen Małgorzata Łodej-Stachowiak trzymała na ręku lalkę – dziecko, którą animowała. Był to emocjonalnie silniejszy moment, niż obraz teatralnego ogrywania żywego dziecka. W ,,Obwodzie głowy" wykorzystano liczne fragmenty filmowe o charakterze prostych ilustracji padających na scenie słów. Zrealizowano je w czarno-białej estetyce, niektóre stylizowano na stare filmy gangsterskie. Natomiast dubbingowana na żywo przez aktorów scena w polskiej powojennej szkole była bardzo schematyczna. Czy ukazanie tego fragmentu był konieczne?

Warto zaznaczyć, że w spektaklu wyświetlano także autentyczne zdjęcia dzieci z okresu wojennego. Istotna była także funkcjonalna scenografia, którą stanowiły ściany z otworami, okazujące się drzwiami, oknami mieszkań. Na niej wyświetlano projekcje (scenę pościgu, wizytę niemieckiego policjanta w domu Witaszków).

Niewątpliwie historia przedstawiona w reportażu jest była wciągająca i trzymała w napięciu. W zasadzie to ona zwierała wszystkie sceniczne działania w spójną opowieść. Jednak teatralne jej przedstawienie nie przyniosło i nie wytworzyło nowych sensów, jakości artystycznych. Ten spektakl wydawał się trudny do ocenienia dla recenzenta, bowiem zdarzenia, o których traktował niewątpliwie warte były opowiedzenia, ważny jest temat, autentyczność tych wydarzeń, niejednoznaczny problem. Nie było tu oczywistego podziału na dobrych Polaków i złych Niemców. Jednak po co przenosić reportaż w skali jeden do jeden na scenę? Sama historia tu nie wystarczy, potrzeba jeszcze dobrego pomysłu na jej realizację sceniczną. W tej inscenizacji wyraźnie go zabrakło.

Agata Łukaszewicz
Dziennik Teatralny Poznań
4 listopada 2014
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...