Ida Kamińska (1899 - 1980)

Aktorka teatralna i filmowa, reżyserka, dyrektorka teatru.

Urodziła się 4 września 1899 w Odessie, zmarła 21 maja 1980 w Nowym Jorku.

Była córką aktorki Ester Rachel Kamińskiej (1870–1925), zwanej matką teatru żydowskiego oraz aktora i reżysera Abrahama Izaaka Kamińskiego (1867–1918), a także siostrą aktorki Reginy Kamińskiej (1894–1913) i kompozytora Józefa Kamińskiego (1903–1972). Urodziła się w hotelu Teatralnaja Gostinica w Odessie, gdzie wówczas gościnnie występowali jej rodzice. W 1904 po raz pierwszy stanęła na deskach teatru Jardin d'Hiver w Warszawie, odtwarzając rolę Sionki w sztuce pt. Matka Dawida Pińskiego.

W 1916 ukończyła gimnazjum i po raz pierwszy zadebiutowała na scenie Teatru Żydowskiego w Warszawie, który założyli jej rodzice w 1913 w rotundzie na Dynasach przy ulicy Oboźnej 1–3. Przez dwa lata grała głównie w przedstawieniach operetkowych. Po śmierci ojca w 1918 wyjechała z matką na występy na Ukrainę, skąd powróciła w 1921. Od tego czasu grała w Teatrze Centralnym na Lesznie kierowanym przez Ester Rachel Kamińską oraz gościnnie w Trupie Wileńskiej.

W latach 1924–1928 prowadziła wraz ze swoim pierwszym mężem Zygmuntem Turkowem Warszawski Żydowski Teatr Artystyczny (jid. Warszawe Idiszer Kunstteater). Od 1926 wystawiał on swoje sztuki w gruntownie odnowionym Teatrze Żydowskim im. Abrahama Izaaka Kamińskiego przy ulicy Oboźnej 1–3. W latach 1931–1932 przebywała na występach w Belgii i Francji. Od 1933 Kamińska kierowała własnym zespołem teatralnym, który od 1937 miał siedzibę w Teatrze Nowości przy ulicy Bielańskiej. W 1937 świętowała w Wilnie 20 lat pracy aktorskiej.

Po wybuchu II wojny światowej, 6 września 1939 jej mieszkanie i teatr zostały zbombardowane, a sama przez trzy tygodnie przebywała w schronie wraz z rodziną i grupką przyjaciół, m.in. Adolfem Rosnerem. Nie zostało jej nic poza dwoma futrami i pierścionkiem.

W drugim tygodniu, w schronie Rosner oświadczył się córce Idy Kamińskiej – Ruth. Matka dała córce w posagu swój pierścionek i dwie puszki sardynek znalezione w ruinach. Po wyjściu z bunkra przez pewien czas wraz z rodziną mieszkała u znajomych. Pewnego wieczoru zjawiła się dziennikarka pani Słapak z ostrzeżeniem, aby wyjechali natychmiast, gdyż Ida Kamińska jest na liście reżyserów sztuk antyhitlerowskich i jest przeznaczona do likwidacji.

Kamińska wkrótce z falą mieszkańców opuściła Warszawę i dotarła do Lwowa, gdzie władze komunistyczne powierzyły jej kierowanie Państwowym Teatrem Żydowskim. Po agresji III Rzeszy na Związek Radziecki, w czerwcu 1941 wyjechała do Równego, a następnie przez Charków i Baku do Frunze, stolicy Kirgistanu. Tam zorganizowała zespół i przez dwa lata wystawiała sztuki w miejscowej filharmonii oraz innych miastach republik radzieckich. Wówczas urodziła syna Wiktora, którego ojcem był Marian Melman, drugi mąż Idy. W latach 1944–1946 Kamińska pracowała w moskiewskim radiu w audycjach polskich i obcojęzycznych.

Kamienica w Alejach Jerozolimskich 101 w Warszawie, gdzie w latach 1960-1968 mieszkała aktorka Ida Kamińska.

W 1947 Ida z Marianem Melmanem i synem wróciła do Polski i zamieszkała w wyzwolonej Warszawie. Przez wiele lat starała się o powrót do kraju córki, która przebywała na zesłaniu w ZSRR (ostatecznie wróciła w 1956). W 1948 władze komunistyczne zaproponowały jej zorganizowanie państwowego teatru żydowskiego w Łodzi, którego w latach 1949–1953 była dyrektorem. Następnie w latach 1953–1955 była dyrektorem Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego we Wrocławiu, a od 1955 dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Żydowskiego im. Ester Rachel Kamińskiej w Warszawie.

W latach 1956–1960, po kolejnych falach emigracji Żydów z Polski, publiczność Idy Kamińskiej malała, dlatego aktorka wyjeżdżała coraz częściej na tournée po Europie, do obu Ameryk, Izraela i Australii. W 1966 wyjechała wraz z zespołem do Stanów Zjednoczonych na tournée, gdzie odniosła wielki sukces. W 1967 nakręcono o niej film dokumentalny pt. Jej teatr.

Po wydarzeniach marca 1968, na znak protestu przeciwko oficjalnej propagandzie antysemickiej, dobrowolnie udała się do wydziału kultury urzędu miejskiego i podała się do dymisji. 21 sierpnia, kiedy jechała na Dworzec Gdański okazało się, że pociągi do Wiednia zostały wstrzymane, ze względu na napaść wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Po kilku dniach wyjechała z rodziną do Wiednia, skąd następnie udała się do Tel Awiwu, gdzie wystawiła kilka przedstawień.

Przed końcem 1968 dotarła do Stanów Zjednoczonych i zamieszkała w Nowym Jorku, gdzie usiłowała założyć Yiddish Theater, ale wysiłki te nie zostały zakończone powodzeniem. Zagrała również główną rolę u boku Harry'ego Belafonte w filmie The Angel Levin i role w dwóch filmach telewizyjnych, które nie przyniosły pożądanego sukcesu.

W 1975 Ida Kamińska odwiedziła Warszawę z okazji 50. rocznicy śmierci jej matki. Władze obawiały się tej wizyty i dyskusję o wydaniu Kamińskiej wizy trafiały nawet do Biura Politycznego KC PZPR. Odmowa wywołałaby jednak skandal międzynarodowy, więc pozwolono na jej przyjazd. Odwiedziła wówczas m.in. Teatr Żydowski. W tym samym roku Kamińska emigrowała do Izraela, skąd w 1977 wróciła do Nowego Jorku, aby świętować sześćdziesięciolecie swojej drogi teatralnej.

Ida Kamińska zmarła na atak serca w Nowym Jorku, gdzie została pochowana na Mount Hebron Cemetery. Jest autorką autobiografii „Moje życie, mój teatr", wydanej w 1973 w Nowym Jorku. Polskie wydanie ukazało się w 1995 w Warszawie. Jest także autorką „Nie brakuje mi niczego prócz pracy".

W 1993 na ścianie budynku przy Alejach Jerozolimskich 101 w Warszawie, w którym mieszkała Kamińska odsłonięto tablicę pamiątkową ku jej pamięci. Podobne tablice znajdują się na ścianach na budynku Teatru Kameralnego (dawniej Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego) przy ulicy Świdnickiej we Wrocławiu (z 2005) oraz Teatru Nowego w Łodzi (z 2004).

Jedna z największych aktorek w historii żydowskiej sceny teatralnej. W latach 1949–1953 dyrektor Teatru Żydowskiego w Łodzi, w latach 1953–1955 Teatru Żydowskiego we Wrocławiu i następnie w latach 1955–1968 Teatru Żydowskiego w Warszawie.

Od 2005 Teatr Żydowski w Warszawie nosi również jej imię.

Ida Kamińska w swoim życiu zagrała 124 role, wyreżyserowała 65 przedstawień, przetłumaczyła na język jidysz 58 sztuk, dokonała kilku adaptacji dramaturgicznych, napisała dwa dramaty: w 1932 „Ongiś był król" i w 1964 „Zasypać bunkry".

Była pierwszą aktorką z krajów socjalistycznych nominowaną do Oscara. Nominację za najlepszą rolę kobiecą otrzymała w 1967 za rolę sklepikarki w czechosłowackim filmie „Sklep przy głównej ulicy" (cz. „Obchod na korze") w reżyserii Jána Kadára i Elmara Klosa.

Nagrody i odznaczenia:
1951 - Festiwal Polskich Sztuk Współczesnych - III nagroda za reżyserię i opracowanie dramaturgiczne sztuki "Dr Anna Leśna" Ireny Krzywickiej w Teatrze Żydowskim w Łodzi
1955 - Medal 10-lecia PRL
1955 - Nagroda Państwowa II stopnia za całość artystycznej działalności w teatrze
1959 - Order Sztandaru Pracy I klasy
1961 - Wrocław - II Wrocławski Festiwal Teatralny - nagrodsa za rolę Manueli w przedstawieniu "Baruch z Amsterdamu" Chaima Slowesa w Teatrze Żydowskim im. Ruth Kamińskiej w Warszawie
1965 - Cannes - wyróżnienie za kreację aktorską w filmie czech."Sklep przy głównej ulicy" Jana Kadara i Elmara Klosa
1967 - Odznaka 1000-lecia

Źródło: FilmPolski, Wikipedia, E-teatr

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
20 maja 2023
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92
Portrety
Ida Kamińska
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...