Medytacja teatralna

Najnowszy spektakl Krzysztofa Warlikowskiego przypomina surfowanie po sieci lub zagłębienie się w cudze sny. Nie ma tu linearnego rozwoju akcji, kolejne sceny zapętlają się, powracają, budując często olśniewające sensy i skojarzenia, czasem prowadząc na manowce. Do tego każda scena jest na żywo filmowana, co powoduje zwielokrotnienie planów. Dzięki formalnej perfekcji, genialnej muzyce Pawła Mykietyna, światłom Felice Ross, widowiskowej scenografii Małgorzaty Szczęśniak i ogromnej szczerości znakomitych aktorów powstał medytacyjny, piękny spektakl.

Majstersztykiem jest już sam scenariusz napisany przez Warlikowskiego wraz z Piotrem Gruszczyńskim. Pod pozornym chaosem luźnych skojarzeń i kapryśnej narracji kryje się żelazna konstrukcja, której zwornikiem jest arcytrudna rola Marka Kality - strażnika odmierzającego czas czy też zbiurokratyzowanego mistrza ceremonii. Kalita jest znakomity szczególnie w groteskowych momentach, gdy wszelkie nieprzewidziane sytuacje próbuje nieporadnie wyjaśniać i sprowadzać na ziemię. Wie więcej niż inne postaci, ale może jedynie obserwować ich zmagania, a na ich decyzje nie ma żadnego wpływu.

Pierwsza część opiera się w głównej mierze na przenikających się wątkach z "Nickell Staff" Bernarda-Marie Koltesa i "Procesu" Franza Kafki, połączonych, czasem zbyt wprost, mrocznym klimatem filmów Davida Lyncha i cytatami z "Osiem i pół" Felliniego. Życie Tony\'ego (wybitna rola Jacka Poniedziałka) wypełnia praca w supermarkecie, po godzinach tańczy w klubie. Czuje, że w jego życiu nie zdarzyło się nic, co miałoby sens. Związek z wiecznie pijaną koleżanką z pracy (Anna Radwan-Gancarczyk) nie przynosi mu satysfakcji, bardziej interesuje go tyłek jej syna (Mateusz Kościukiewicz), pląsającego przed nim z bananem w slipach. Relacja z matką (Stanisława Celińska) zafascynowaną Elizabeth Taylor, mimo momentów czułości, pozbawiona jest odrobiny zrozumienia.

Stąd już niedaleko do Józefa K. (Maciej Stuhr) z "Procesu", którego Warlikowski - trochę nie ufając inteligencji widza - uczynił reżyserem, by uwyraźniło się przesłanie, że to intymna opowieść o nim samym. U Kafki Józef K. próbuje jednak dociec sprawiedliwości, zbadać okoliczności wyroku, u Warlikowskiego staje się bezwolny. Dopiero takie odcięcie umożliwia szczerość wobec samego siebie. Zmagania z rozbuchanym aparatem biurokracji stają się tutaj zmaganiem z samym sobą, jakby Józef K. sam sobie wytoczył proces, nie wiedząc do końca co jest jego winą. Powstaje rana niemożliwa do zaleczenia - ani przez szemranego przewodnika duchowego (groteskowy Wojciech Kalarus), ani przez relacje z kobietami. To właśnie ta irytująca, dziwna, zapętlająca się rozmowa Józefa K. z samym sobą buduje obraz człowieka na dnie rozpaczy - samotnego, cierpiącego, przepełnionego winą.

W ten świat egzystencjalnego absurdu wkracza jakby zupełnie z innego planu pisarka, Elizabeth Costello (znakomita, wyważona rola Ewy Dałkowskiej). Ta kostyczna intelektualistka, dążąca do chłodnego opisu świata spotyka się z uosabiającą czystą witalność polską sprzątaczką (Stanisława Celińska), która w pewnym momencie tańczy rumbę Saraginy z "Osiem i pół" Felliniego. To niezwykłe zderzenie dwóch postaw - intensywnej obserwatorki życia, która jednak sama boi się poddawać emocjom z mistrzynią życia, która nie próbuje niczego wyjaśniać, ale po prostu żyje. Która z nich poznaje życie pełniej? Na tym pytaniu kończy się spektakl, pokazując, że zatrzymanie przed ostateczną bramą czeka w pewnym momencie każdego. Nawet uciekających w fikcję artystów.