Nominacje do NIKE

Wśród książek nominowanych do nagrody znalazły się, jak co roku, wszystkie gatunki literackie: reportaże, tomy poetyckie, powieści, eseistyka, książki biograficzne, powieści. Obok poezji poetów starszego pokolenia pojawiają się młodzi. obok eseju prywatnego, intymnego pojawia się eseistyka zobiektywizowana, niemal naukowa, w której autor chowa się za obszernym materiałem archiwalnym. Także powieść to czasem wielka historyczna narracja, kiedy indziej krótka forma z mocno zaznaczonym „ja" pisarza.

1. Jaremianka. Biografia, Agnieszka Dauksza, Znak
Jaremianka to biografia jednej z najzdolniejszych i najbardziej charyzmatycznych artystek XX wieku – Marii Jaremy. Uczennicy Xawerego Dunikowskiego, współpracowniczki Tadeusza Kantora, żony Kornela Filipowicza. Jej postać, dokonania i intensywne, chociaż krótkie, pięćdziesięcioletnie życie dzisiaj są jakby nieco zapomniane.

2. 27 śmierci Toby'ego Obeda, Joanna Gierak-Onoszko, Instytut Reportażu
Joanna Gierak-Onoszko spędziła w Kanadzie dwa lata, sprawdzając, co ukryto pod tamtejszą kulturową mozaiką. W swoim reportażu autorka kreśli obraz Kanady, który burzy nasze wyobrażenia o tym kraju. 27 śmierci Toby'ego Obeda to opowieść o winie i pojednaniu, zbrodni bez kary i ludziach, którzy wymykają się przeznaczeniu.

3. Kalendarz Majów, Konrad Góra, Biuro Literackie
Konrad Góra to poeta urodzony w 1978 roku. Dotychczas wydał 5 tomów poezji. Requiem dla Saddama Husajna i inne wiersze dla ubogich duchem (2008), Pokój widzeń (2011), Fasolka po brytyjsku – nr 1 (2011), Siła niższa (full hasiok) (2012) i Nie (2016). Nominowany był m.in. do Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (2012) oraz Górnośląskiej Nagrody Literackiej Juliusz (2017). Kalendarz Majów to kolejna po tomie Nie publikacja autora w Biurze Literackim.
Siła rażenia tych wierszy jest ogromna. Ten, kto żyje „któryś rok w państwie zmarłych", a nie chce oślepnąć od odwracania oczu, pisze wiersze odważne i pełne oskarżeń. To wiersze dedykowane świniom, ale zwrócone przeciw ludzkiemu świństwu. Nie odmawia się ich jak pacierzy, lecz odmawia się nimi – sobie i innym – prawa do bezprawia: zarówno tego wprowadzanego przez rządzących, jak i tego wyrządzanego w drobnych codziennych krzywdach.

4. W czasach szaleństwa, Magdalena Grochowska, Agora
Laureatka „Nike" Czytelników za biografię Jerzego Giedroycia, w nowej książce kreśli portrety myślicieli XX wieku: Pawła Hertza, publicysty Dymitra Fiłosofowa, Jerzego Stempowskiego oraz arystokraty i prawnika Helmutha von Moltke.

5. Potop, Salcia Hałas, WAB
Potop to brawurowo napisany prozą poemat przewlekły o końcu świata. Realizm magiczny z polskich faweli. To historia trzech kobiet, które wiedzą więcej. Nie starają się zapobiec rozpadaniu się świata, skupiają się na tym, co bliżej. Na depresji Zośki, problemach sąsiadów. O nadchodzącym potopie mogą jednak opowiedzieć – byle nie telewizji, bo tam zrobią z nich wariatki.

6. Tancerka i zagłada. Historia Poli Nireńskiej, Weronika Kostyrko, Czerwone i Czarne
Biografia Poli Nireńskiej to opowieść o urodzonej w Warszawie żydowskiej artystce, która tańczyła w czasach totalitaryzmu w Niemczech, Austrii i Włoszech. Kobiecie, która w przedwojennej Polsce doświadczyła antysemityzmu, niemal całą rodzinę straciła w Zagładzie, a po wojnie poślubiła Jana Karskiego, Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. O upartym pokonywaniu kolejnych barier na drodze do wolności i niezależności, o miłościach i o przyjaźniach z artystami światowej sławy. A także o zagadce tragicznej śmierci w 1992 roku.

7. Feluni, Ewa Kuryluk, Wydawnictwo Literackie
Po Goldim (finał „Nike" 2005) i Frascati (nominacja „Nike" 2010) Ewa Kuryluk zamyka swoją trylogię rodzinną prawdziwie wstrząsającym akordem, podejmując – jak sama wyznaje – najtrudniejszy i najboleśniejszy dla niej temat: Feluni jest opowieścią o Piotrze, nieprzeciętnie inteligentnym bracie autorki, który po nagłej śmierci ojca zaczyna chorować na schizofrenię.

8. Miłość w trybie awaryjnym, Ewa Lipska, Wydawnictwo Literackie
Miłość w trybie awaryjnym to zbiór ponad dwudziestu wierszy, w których bliskość i intymność jest oglądana na tle przemijającego i zmiennego świata. W poprzednich dwóch tomach dominowało spojrzenie z szerszej perspektywy, pełne niepokoju o losy człowieka, społeczeństw, świata. Tutaj pierwsza osoba liczby mnogiej oznacza raczej miłosny tandem niż większą zbiorowość, wyraźna jest granica pomiędzy konkretną istotą (lub samym emocjonalnym detalem) na pierwszym planie a rozwibrowanym i niepokojącym tłem.

9. Stramer, Mikołaj Łoziński, Wydawnictwo Literackie
Wielowątkowe dzieło Mikołaja Łozińskiego jest zaskakujące, ale i wielopoziomowe. To opowieść o pragnieniach i tęsknotach, o tragicznej miłości, zdradach, rozstaniach i osobistych dramatach, a wszystko to okraszone wątkami politycznymi. Czy rodzina Stramerów poradzi sobie z tyloma problemami na raz? Czy wyjdzie z nich obronną ręką? Poznaj wszystkich jej członków, zaprzyjaźnij się z nimi i sprawdź, czego naprawdę pragną! Bądź ich towarzyszem, kiedy w ich świecie pojawi się coś niespodziewanego.

10. Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu, Piotr M. Majewski, Krytyka Polityczna
Książka o kryzysie monachijskim z 1938 roku jakiej jeszcze nie było. Autor przedstawia modelowy przypadek sytuacji, gdy w imię ratowania pokoju Europa uczyniła milowy krok w kierunku katastrofalnej wojny.

11. Znikanie, Izabela Morska, Znak
Proza, która jak żadna do tej pory przekracza granice autobiografii i łączy śledztwo medyczne, reportaż interwencyjny oraz traktat filozoficzny o chorobie. Autorka bierze pod lupę tajemniczą chorobę, siebie jako pacjentkę, a co równie ważne – polską służbę zdrowia. Tworzy opowieść dla tych, którzy nie chcą zniknąć. Chcą wyzdrowieć.

12. Baśń o wężowym sercu, Radek Rak, Powergraph
Baśń jest próbą stworzenia na nowo mitologii Galicji. Nie jest powieścią historyczną, i choć napisana z dużym szacunkiem dla ówczesnych realiów społecznych, obyczajowych i politycznych, to zawieszona pozostaje między historią a mitem. Wyrasta z legend, w które obrosła postać chłopskiego przywódcy – tych prawdziwych i tych stworzonych przez Radka Raka.

13. Płuczki, Paweł Piotr Reszka, Agora
To książka o wieloletnim procederze rozkopywania mogił pomordowanych w Bełżcu i Sobiborze w poszukiwaniu „żydowskiego złota". Paweł Piotr Reszka poszukiwał na tych terenach ludzi, którzy z perspektywy czasu oceniliby negatywnie te praktyki. Tymczasem z jego książki wynika, że tylko on ocenia takie działanie, jako godne potępienia. Osoby zaangażowane w cały proceder i ich rodziny zobojętnieli na wszystko. Traktowali masowe mogiły Żydów jak pola, na których można znaleźć złoto. Przekonaj się, co kierowało kopaczami i co myślą o takich występkach ich potomkowie.

14. Kafka, Tadeusz Sławek, Instytut Mikołowski
Książka poświęcona twórczości Franza Kafki. Grzegorz Jankowski w Tygodniku Powszechnym relacjonował, że jest to zbiór komentarzy do tekstów Kafki. Przede wszystkim do opowiadania Lekarz wiejski. Autor dokonał rekonstrukcji wyjątkowego doświadczenia życia oraz uchwyconej przez Kafkę i konsekwentnie przez niego opisywanej struktury nowoczesnego świata.

15. Dziennik. Jeszcze jedno zdanie, Tadeusz Sobolewski, WAB
„Czytam swój dziennik, jakby pisał go ktoś inny. A skoro tak, może ta opowieść wciągnie także kogoś nieznajomego? Chciałbym to sprawdzić, zaryzykować. Na ile da się w takim wyborze, bo to tylko część większej całości, przekazać splot życia? [...] Coś z tamtych radości, rozczarowań, bólu, poczucia winy?" – tak swoje szkice i notatki, które pisał właściwie od zawsze, podsumowuje Tadeusz Sobolewski, znany krytyk filmowy i publicysta. Jego Dziennik. Jeszcze jedno zdanie to dzieło wyjątkowe i unikatowe, obejmujące lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte, od stanu wojennego po Okrągły Stół, transformację i wolną Polskę.

16. Pusty las, Monika Sznajderman, Wydawnictwo Czarne
Pusty las to opowieść autorki o życiu w Wołowcu, beskidzkiej wsi, z której kolejno znikali szukający szczęścia za oceanem biedacy, wizjonerscy nafciarze, Żydzi, Cyganie, Łemkowie. To także jej hołd dla tego miejsca na ziemi, jego historii, przyrody i jego mieszkańców.

17. Srebro ryb, Krzysztof Środa, Wydawnictwo Czarne
Krzysztof Środa napisał kiedyś: „Od pewnego czasu dochodzę do wniosku, że ornitologia – wraz z entomologią – są naukami, które powinno się wykładać w akademiach teologicznych i seminariach duchownych. Po pewnym wahaniu do tych dwóch nauk dodałbym trzecią – ichtiologię". Teraz sam postanowił poświęcić tej ostatniej odrębną książkę i oddaje w ręce czytelnika swoisty przewodnik, osobistą encyklopedię – na pół eseistyczną, na pół prozatorską opowieść o rybach, ich pięknie, naturze i łowieniu. Jest tu także literatura, jest i o literaturze, nie tylko naukowej. Pojawia się Ota Pavel, niedoceniany Putrament, są japońskie haiku i uwagi księdza Kluka. Gwar bazarów w Maroku, Kambodży i Wietnamie przeplata się z ciszą, w której wędkarz czeka na swoją zdobycz. Ale przede wszystkim jest tu tajemnica żywiołu dla nas ludzi niedostępnego, niemego i ukrytego.

18. Pianie kogutów, płacz psów, Wojciech Tochman, Wydawnictwo Literackie
Świat po ludobójstwie. Kambodża po Pol Pocie. Przez lata dręczyli i mordowali, swoi swoich, Khmerzy Khmerów. Ci, którym udało się przeżyć, zostali bez domów, bez bliskich, z traumą, chorobą, obłędem... Bywa, że ich niewola trwa od dziesięcioleci. Samotność, ciemność i pustka. Udaje się dotrzeć tylko do nielicznych i rozpocząć leczenie. Dokoła widać bogactwo, które karmi się biedą i strachem. Nieopodal stoją świątynie Angkoru, odwiedzane przez miliony turystów z całego świata...
Wojciech Tochman, z chłodną precyzją i ujmującą wrażliwością, opowiada o ludziach, których odwaga została na zawsze złamana. O bólu, którego nie dało się ukoić, o lęku, który nie odszedł i wciąż sprzyja przemocy, o nieufności, która zabija wspólnotę. Także o bezradności wobec uczuć i wobec choroby.

19. Substancja nieuporządkowana, Adam Zagajewski, Znak
Adam Zagajewski w zbiorze Substancja nieuporządkowana prowadzi czytelnika drogą swoich myśli: od życia w wolności i prawie po symfonie Mahlera. Zagląda do korespondencji Czapskiego z Heringiem i daje się porwać niezrównanej sile ich rozmowy. Z nostalgią zerka w stronę Schulzowskiego irracjonalnego Drohobycza. Podgląda Herberta skupionego nad swoim notatnikiem w zapomnianym już muzeum w Dahlem. Skłania czytelnika do uważności. Poddaje pod rozważania tematy praw i zadziwienia. Wspomina artystów, których już nie ma – wielkich poetów naszych czasów i zastanawia się nad ich przesłaniem w chaotycznym świecie „dzisiaj". Próbuje zapanować nad nieuporządkowaną substancją literatury.

20. Rozdeptałem czarnego kota przez przypadek, Filip Zawada, Znak
Rozdeptałem czarnego kota... to historia poszukiwania swojego miejsca na Ziemi, planecie ludzi. Świeża, błyskotliwa proza, która sprawia, że zaczynasz widzieć, jak bardzo świat z twoich wyobrażeń różni się od tego, w którym żyjesz. Z każdą stroną uświadamiasz sobie, że tę książkę Filip Zawada napisał właśnie o tobie.

Skład jury
Wyboru utworów dokonało jury Nagrody „Nike", w którym w tym roku znaleźli się: Paweł Próchniak (przewodniczący), Teresa Bogucka, Agata Dowgird, Maryla Hopfinger, Dariusz Kosiński, Iwona Kurz, Anna Nasiłowska, Magdalena Piekara, Szymon Rudnicki.

Nagroda Literacka „Nike"
Nagroda Literacka „Nike" przyznawana jest, od 1997, za najlepszą książkę roku. Jej celem jest promocja literatury współczesnej. W konkursie mogą startować wszystkie gatunki literackie. Nagrody nie można podzielić, ani nie przyznać. Lista 20 nominowanych utworów ogłaszana jest w maju – zazwyczaj na Warszawskich Targach Książki, w tym roku ze względu na pandemię – jedynie na łamach „Gazety Wyborczej". Siedmioro finalistów ogłaszanych jest na początku września na łamach gazety.

Kiedy odbędzie się wręczenie statuetki?
Wręczenie tegorocznej, 24 już, statuetki Nagrody Literackiej „Nike" wraz z ogłoszeniem werdyktu jurorów i czytelników „Wyborczej" odbędzie się w niedzielę 4 października 2020 roku. Decyzję o laureacie jury podejmuje w dniu wręczenia nagrody. Zwycięzca otrzyma 100 tys. i statuetkę projektu Gustawa Zemły. Fundatorami nagrody są „Gazeta Wyborcza" i Fundacja Agory.

W poprzednich latach laureatami zostali m.in.: Mariusz Szczygieł, Marcin Wicha, Cezary Łazarewicz, Olga Tokarczuk, Wiesław Myśliwski, Czesław Miłosz, Tadeusz Różewicz, Stanisław Barańczak.