Nowy wymiar pożegnania

Reżyser muzyczny Fabrizio Cassol ośrodkiem swojego artystycznego przekazu uczynił „Requiem" Mozarta, Alain Platel dobrał do tego utworu scenografię składającą się z grafitowych sześcianów jednoznacznie sugerujących grobowce, a ich uporządkowane ułożenie cmentarz. W tle sceny, na pionowym ekranie, wyświetlany jest film, na którym widać umierającą kobietę odwiedzaną przez bliskich, prowadzącą z nimi rozmowy. Widać ruchy warg, ale głos jest wyłączony. Do słuchających „Requiem" widzów przemawia wyłącznie monochromatyczny obraz.

Alain Platel w ciekawy sposób gra z konwencją śmierci obowiązującą w naszym kręgu kulturowym. Reżyser z jednej strony zadbał o to, by sceneria, w której czternastu muzyków, w większości spoza Europy, gra tytułowy utwór, łącząc dzieło Mozarta z elementami muzyki jazzowej, opery oraz afrykańskiej muzyki popularnej, wyraźnie implikowała patrzącemu scenerię cmentarza, a więc spotkania ze zmarłymi, z drugiej zaś zadbał, by towarzyszący przez cały czas wykonaniu muzyki film wprowadził swoiste przesunięcie akcentu z utrwalonego w naszej tradycji pożegnania ze zmarłym na pożegnanie z umierającym człowiekiem. Platel, dzięki całkowitemu wyciszeniu głosu w filmie, uzyskał też efekt uniwersalności. Umierająca kobieta nie posiada imienia, zaś sięgając do tytułu utworu możemy jej jedynie przypisać inicjał L, który się w nim pojawia, a anonimowej kobiecie nadaje rys indywidualności.

Cassol jako podstawę swojej interpretacji śmierci i pożegnania ze zmarłym wykorzystał ostatni utwór Mozarta, w czasie tworzenia którego kompozytor zmarł. Sam utwór ma więc status dzieła fragmentarycznego, niedokończonego przez kompozytora i przez długie lata owianego tajemnicą, co nadaje mu specyficzny wymiar. Sam reżyser potraktował je zresztą właśnie w taki sposób, łącząc z różnymi stylami muzyki, nadając w ten sposób ich historiom nowy wymiar, a słuchaczom oferując niepowtarzalną, poruszającą w człowieku najczulsze struny, interpretację dzieła wiedeńskiego klasyka.

Podobnie zresztą, na mnie przynajmniej, zadziałało polaczenie muzyki z obrazem opowieści rozgrywającej się na jej tle. Sceny spokojne, wyważone, pokazujące właściwie neutralny obraz, nabierają znaczenia umierania i pożegnań dopiero w kontekście muzyki i znaczącej scenografii. To połączenie zmienia nie tylko rys opowiadanych obrazem i dźwiękiem historii, ale też sposób patrzenia na nie widza. Odrywa jego myśl od schematów tradycyjnego postrzegania śmierci i przenosi w rejony nowych dróg i możliwości, które się w jego umyśle z tego połączenia tworzą.

Zaprezentowana wersja ostatniego utworu Mozarta jest arcydziełem nie tylko interpretacyjnym, będącym świetną ilustracją tego jak można i – jak sądzę – należy rozumieć klasyczny utwór w czasach współczesnych, by był on ciągle żywy i budził w słuchaczach tak głębokie wzruszenia, emocje i uznanie, jakie miałam okazję obserwować w Sali Audytoryjnej krakowskiego Centrum Kongresowego w czasie festiwalu. Jest też arcydziełem połączenia w koherentną całość fragmentów pochodzących z różnych kultur i tradycji muzycznych z obrazem, podporządkowania ich wspólnej idei sugerowanej przez tytułowe mozartowskie „Requiem" i nadania im nowych znaczeń, a przy tym wskazania nowych dróg, na których można reaktywować tradycję bez naruszania wpisanego w nią pierwotnego przekazu. Jest też prezentacją klasy samych artystów, którzy przez ponad półtorej godziny pozostają sami z muzyką swoją i kolegów i sami poszczególnymi partiami „Requiem" kierują. Budzi podziw z jakim wyczuciem i wsłuchaniem się w siebie nawzajem grają utwór, przemieszczając się między elementami scenografii i przekazując znaczenie dźwięku także powiązanym z nim gestem.

„Requiem pour L.", Les Ballets C de la B, Festival de Marseille, Berliner Fastspiele, Fabrizio Cassol, Alain Platel (Belgia, Francja, Niemcy), reżyseria F. Cassol, A. Platel, spektakl prezentowany w ramach 5. Międzynarodowego Festiwalu Formy Materia Prima odbywającego się w Krakowie.