O transseksulanych pułapkach płci

"Ciała obce" - reż: Kuba Kowalski - Teatr Wybrzeże w Gdańsku

Są spektakle, które stanowią mniej lub bardziej zgrabną prezentację ważnego, budzącego emocje tematu. "Ciała obce" Teatru Wybrzeże to znaczenie więcej niż oparta na faktach historia Adama, który po upadku komunizmu zmienił płeć. To jeden z najbardziej radykalnych spektakli ostatnich lat w Trójmieście.

Historia, na podstawie której Julia Holewińska napisała sztukę "Ciała obce" (nagrodzoną Gdyńską Nagrodą Dramaturgiczną w 2010 roku), wydarzyła się naprawdę. Działacz solidarnościowy, Marek Hołuszko, po upadku Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej kontynuował działalność polityczną jeszcze przez dekadę, nim poddał się operacji zmiany płci. Wraz z nią został wymazany z pamięci towarzyszy "boju o lepszą Polskę", bliskich i rodziny.

Sztuka Holewińskiej odchodzi od faktografii na rzecz problemu, ukazującego przemianę bohatera w podwójnym świetle - z perspektywy jego zaangażowania politycznego (reminiscencje z lat 80-tych) i tragedii osobistej, jaką było wykluczenie społeczne po zmianie płci. Walka o wolność przez Adama została wygrana, Ewa nie ma szansy wygrać swojej.

Opowieść o Adamie/Ewie posiada jeszcze inne dno. Zmiana płci jest traumą dla rodziny transseksualisty, szczególnie dla jego syna, Lecha (nazwanego tak oczywiście na cześć Wałęsy). Ewa żyje w nędzy, pracuje w gimnazjum z trudną młodzieżą, która każdą lekcję zamienia w piekło, ale koszmar nie kończy się w szkolnej sali. W człowieku, który zmienił płeć, wszyscy widzą dziwoląga. Nawet kontakty ze służbą zdrowia są kontynuacją niekończącego się pasma upokorzeń.

Na deskach Sceny Kameralnej w Sopocie widzimy potężną biało-czerwoną spiralę, przypominającą gigantyczny, porwany model struktury DNA. W tak sugestywnej scenerii głównym rekwizytem jest kostium - chór męski w bieli, damski w czerwieni, zaś bohaterowie opozycyjni ubrani w buro-szare wyciągnięte swetry (scenografia Katarzyny Stochalskiej). Jedynie główny bohater odróżnia się czarnym strojem, który w zależności od potrzeb podkreśla delikatną naturę Adama lub kobiecość Ewy.

Reżyser Kuba Kowalski prowadzi spektakl w ostrym, punkrockowym rytmie z pogranicza koncertu, kabaretu i ciosanej grubą kreską tragikomedii. To przez błąd natury i boską pomyłkę rozgrywa się dramat Adama/Ewy, jednak w jakimś sensie na ławie oskarżonych zasiadamy według Kowalskiego wszyscy. Bo swoją agresywną, bierną i zobojętniałą lub niechętną postawą stajemy się współsprawcami tragedii głównej bohaterki.

Kuba Kowalski już wcześniej (drapieżna "Zwodnica" i błyskotliwa "Eva Peron" w Teatrze Wybrzeże) dał się poznać jako wnikliwy obserwator i skłonny do dużego ryzyka eksperymentator. I tym razem też nie waha się sięgać po bardzo silne znaki - "mam już dość ciąży" - mówi w pewnym momencie Maryjka i ciska kilkakrotnie "brzuchem" o ziemię, przywodząc na myśl tragiczne zdarzenie, którym przez ostatnie tygodnie żyje cała Polska.

Całej dziewiątce aktorów reżyser dał wiele dość nietypowych zadań, komponując bardzo dobre kreacje zbiorowe, w dużym stopniu korzystając ze śpiewu i tańca (ciekawy ruch sceniczny Katarzyny Chmielewskiej). Za partnerów dołożył im pianistę (a zarazem autora muzyki, Piotra Maciejewskiego) i saksofonistkę (Paulina Strzegowska). Przede wszystkim zaś, Kowalski wspólnie z autorką sztuki, która była jego dramaturgiem przy tej produkcji, poszukał form (i znalazł, np. zabawa), które wypełnią świetny, ale bardzo trudny tekst Holewińskiej.

To jeden z najlepszych aktorsko spektakli w repertuarze Teatru Wybrzeże. Chociaż najważniejszy jest zespół - trudno nie dostrzec trójki świetnych solistów. Przede wszystkim wcielający się w Adama i Ewę Marek Tynda, początkowo nieco przygnieciony żonglerką między tymi rolami, tworzy wyśmienite epizody, np. w scenie wizyty syna (Łukasz Konopka) i jego narzeczonej (Magdalena Boć) w domu Ewy, czy podczas wizyty u lekarza (świetny też w roli doktora Maciej Konopiński), by niezwykle efektownie skończyć spektakl wybitnym monologiem.

Justyna Bartoszewicz jako Maryjka (dziewczyna, a potem żona Adama) to seksowna dewotka, jako przedstawicielka chóru prawdziwe erotyczne zwierzę, zaś Robert Ninkiewicz buduje najlepszą rolę w Teatrze Wybrzeże odkąd zasilił zespół tego teatru (fantastyczny w brawurowej, przenikliwie ironicznej scenie kościelnej). Jedynie Marzena Nieczuja-Urbańska jest zagubiona w roli chóru (lepiej wypada jako Pani w białym kitlu).

"Ciała obce" są przeraźliwym, jak wrzask Maryjki w którejś ze scen, krzykiem sprzeciwu wobec społecznej znieczulicy, a przy tym drążą tematy tabu, uwierają, drażnią, szargają świętości. Drastyczny i trudny w odbiorze spektakl ma dzięki temu ogromną siłę rażenia. Jednak to, czy z tej wstrząsającej lekcji tolerancji i człowieczeństwa wyciągniemy jakiekolwiek wnioski, i tak zależy od nas.

Łukasz Rudziński
trojmiasto.pl
20 lutego 2012
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...