Ponadczasowe wymiary wolności

Niesamowite, jak Gajos, który – co tylko przypomnę – do upragnionej Szkoły Teatralnej dostał się za ósmym (!) razem, z każdą swoją kolejną rolą udowadnia, że jest aktorem przez duże A i że naprawdę ciężko mu dorównać. Co by nie mówić – historia jego zawodowej drogi jest inspirującym dowodem na to, że warto walczyć o swoje do skutku i że na spełnienie marzeń nigdy nie jest za późno. Skupmy się jednak na tym, co najważniejsze, a więc na jego kolejnej doskonałej kreacji aktorskiej.

Na kameralnej scenie Teatru Narodowego, która z trzech stron jest otoczona widownią, zostało ustawione krzesło. Jedno jedyne krzesło i nic więcej, chyba, że za prawdziwie istotny element scenografii w tym przypadku uznamy również światło. W tym właśnie świetle w pewnym momencie pojawia się Janusz Gajos, ale jakby odmieniony; to Gajos nowy, inny, całkiem odrębny od tego, który jawił się widzom na deskach teatralnej sceny do tej pory. Bez charakteryzacji, bez kostiumu, bez fajerwerków, bez tego niemalże wrodzonego dynamizmu i werwy. Ubrany w szary garnitur i szarą koszulę przez ponad godzinę samodzielnie nakreśla dramat miasta, które lata temu spłynęło krwią. Dzieli wypowiedzi na dialogi katów i niewolników, a także wciela się w postać Jana, który był świadkiem opowiedzianych zdarzeń. Ten niecodzienny i do granic minimalistyczny anturaż doskonale współgra z wyjątkowo oszczędną i zimną narracją. Aktor snuje opowieść o latach dawno minionych, ale jawiąca się tutaj sugestywność szczegółów pozwala widzom momentami zatrzeć sobie granicę między tym, co mówi aktor, a tym, co indywidualnie rodzi się w ich umysłach i jest związane również z ich subiektywnym postrzeganiem rzeczywistości.

„Msza za miasto Arras" to nic innego jak dowód na schematyzm i powtarzalność procesów historycznych, a także na uniwersalizm ludzkich zachowań. Gajos przez aktorską interpretację dał wyraz swojej wierze w nieprzemijalność tego tekstu, w jego porażającą aktualność w każdym z możliwych wymiarów. Utwór Szczypiorskiego jest „schematem budowania wszelkich totalitaryzmów i manipulowania ludźmi przez ideologów, którym co jakiś czas przychodzi do głowy, że znaleźli panaceum na całe zło świata" – a Janusz Gajos, celnie jak nikt inny, udowadnia poprawność i rację bytu tych słów.

Sztuka monodramu, z czego nie wszyscy zdają sobie sprawę, jest niezwykle trudna. Nie jest potulna i bezpieczna, ale wyciąga na wierzch wszelkie mankamenty warsztatu aktora, jego sztuczność, niepewność i strach – Gajosowi jednak tego nie zrobiła. Nie udało jej się wyrządzić mu tego rodzaju krzywdy, bo to było, w przypadku takiego aktora, po prostu niemożliwe.