Postmodernistyczny fin de siÈcle

"Koniec" - reż: Krzysztof Warlikowski - Nowy Teatr w Warszawie

Teatr Krzysztofa Warlikowskiego nie jest moim teatrem. Nie potrafiłem - mimo skupienia wzroku - przejrzeć się w spektaklu Koniec jak w lustrze wody, mimo chęci - zanurzyć się w nim. Nie umiałem - pomimo pragnienia - upoić się jego gęstą jak ropa i jak ropa burą otchłanią, pomimo ważkości ciała - dryfować na powierzchni słonego morza sensów. (Aż do drugiej części...)

I. Postmodernistyczny fin de siècle

Wewnętrzny świat artysty, zapośredniczony przez cyrk cytatów z kultury masowej, szkolnych lektur i wsparty na rusztowaniach wielkiego teatralnego parku maszyn, nie był moim światem. Siedząc w ostatnim rzędzie, w monstrualnej telewizyjnej hali, u końca której ulokowano zamkniętą skrzynkę sceny, obojętnie wpatrywałem się w ów wyizolowany, szczelnie odgrodzony od zewnętrza, wywieziony na obrzeża miasta mózg-spektakl. Maszynę, która powoli mieliła teksty, ciała aktorek i aktorów, przestrzenie, obrazy, dźwięki. (Nim nie zaczęła się druga część…)

Wszystko zrozumiałem – każdy odcinek serialu, migający na ekranie Mroczna Egzystencja TV. Zrozumiałem historię Tony’ego, ujebanego życiem sklepowego pomagiera, który w klubowym tańcu odnalazł – a potem zagubił sens-byt. Zrozumiałem jego matkę, której sens ten z powiek sen zabierał. Zrozumiałem niepewność, z jaką Józef K. stąpał po pleksi ziemi obracającej się wokół niejasnej zbrodni i niepewnej kary. I dostrzegłem w nim infantylnego demiurga i/lub Żyda, od stuleci żyjącego w celi śmierci, w oczekiwaniu na realizację wyroku. Zrozumiałem rozpacz, pijaństwo kobiet i bóle, z jakimi mężczyźni wydawali na świat atłasowe szale swego żalu. Zrozumiałem figurę „anioła”, „stróża”. Zrozumiałem, bo czego tu nie rozumieć, gdy powolna narracja spektaklu przeglądała się w lustereczkach dobrze znanych tekstów kultury. (Oprócz drugiej części…)

Warlikowski od lat konsekwentnie buduje archipelagi swoich spektakli-wysp na podobnych znakach – powieściach, zdejmowanych z wyższych półek, filmach, które krążą między wideotekami inteligencji. Postmodernistyczny fin de siècle, dekadencja, co przed zmarzliną otula się cytatami z wikipedii dwudziestowiecznej kultury pochmurnego popołudnia. Transgresja, przemieszczanie seksualności, tożsamość rozpięta między śniącym ciałem, a wibrującym duchem. Ten obcy tam, a ta tu pijana.

II.  Brak końca

Drugą część spektaklu Krzysztofa Warlikowskiego Koniec chciałbym czytać jako wnikliwy esej o mechanizmach sprzeciwu. Trzy postaci – sekretarza sądu ostatecznego, pisarki, charakteryzującej się brakiem wiary w cokolwiek, czy zdania na jakikolwiek temat, i starszej kobiety, kroczącej odważnie przez życie, omijając pułapki rzeczywistości dzięki retoryce pasji, symulacji wiary i pewności w wypowiadane opinie – układają się w trzy figury: niepisanego kodeksu (Wielkiego Innego, status quo, lub Kafkowskiego Prawa), względności prawdy oraz cynizmu (ironicznego dystansu).

Figura pierwsza to nieokreślony kontroler naszych zachowań, regulujących wzajemne relacje, nienazwane wartości, które pilnują porządku społecznego. Figura druga odpowiada założeniu, że poprzez zmienność tożsamości, fundamentów życia i postępowania, jesteśmy w stanie uniknąć zderzenia z Wielkim Innym – odźwiernym, który trzyma nad nami straż. Figura trzecia każe nam rozdwoić się na fałszywy logos i trzymające się prawdy ciało.

Poprzez grę owych figur na szachownicy sceny Warlikowski konstruuje rodzaj Pascalowskiego zakładu o szanse na wydobycie się z marazmu życia, przeciwstawienie temu, co niewidzialnie umiejscawia nas wygodnie w fotelu fałszywej świadomości. Pisarka może przekroczyć próg wiedzy, jeśli wyzna sekretarzowi ostatecznego sądu, w co wierzy. Jak ognia uniknąć chce jednoznacznej odpowiedzi. Stara kobieta namawia ją, by udawała wiarę, sekretarz podstępnie nakierowuje zaś na mylne ścieżki oceny, żonglując opiniami, kusząc kodeksem lekkich wartości. Pisarka utrzymuje upór swej niewiary, aż… gasną reflektory parku świateł.

 

Jeśli Wielki Inny dysponuje kodeksem wartości i katalogiem zachowań, i jeśli stajemy wobec ambicji, lub egzystencjalnej potrzeby przekroczenia go (na przykład po to, by dostosować świat do naszych dyspozycji, nie odwrotnie), wówczas – definiując własny (dynamicznie reagujący na konteksty, ale wsparty na kręgosłupie naszej prawdy) ogląd świata, mamy jedną szansę na dwie, że ułoży się on w protestacyjny, czy przeciwstawny kodeksowi Wielkiego Innego zespół przekonań i o połowę zwiększy się nasza szansa na wyjście poza ramy istniejących, niepisanych regulacji Prawa. Jeśli zaś – podążając tropem pisarki – zrobimy wszystko, by umknąć zawierzeniu w cokolwiek, szansa ta spada do zera. Cynizm zaś jest podszewką Prawa, jego lustrzanym odbiciem, kontrolerem kontrolera kontrolerów.

W konstelacji trzech figur, które Warlikowski ustawia na szachownicy sceny, brakuje oczywiście czwartej – figury wierzącej, posiadającej zdefiniowane zdanie, klarownie podążającej ścieżką pewności. I to właśnie ten brak stanowi mroczną tajemnicę, która napędza silniki spektaklu, zagęszcza mgłę nad startowym pasem nadziei na to, że „koniec” nie istnieje. I to właśnie ten brak jest odpowiedzią na wszystkie pytania, które sobie i nam stawia reżyser. Brak końca.

Igor Stokfiszewski
Krytyka Polityczna
11 października 2010
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...