PPA: Zniewolony umysł

Bo więzienie to piekło i ściek, śmietnik i dżungla, i nikogo nie obchodzi, co się tutaj dzieje" - pisze w "Murach Hebronu" Andrzej Stasiuk, który sam znalazł się w więzieniu za odmowę służby wojskowej. Debiutancka książka późniejszego laureata Nagrody Literackiej Nike została napisana w 1985 roku na zamówienie jednego z podziemnych wydawnictw, jednak odrzucono ją ze względu na drastyczną treść i ostatecznie ukazała się w druku dopiero siedem lat później. Na "Mury Hebronu" składa się 11 opowiadań, których narratorem jest recydywista z warszawskiej Pragi, którego mentalność ukształtowało nie tyle przestępcze środowisko, w jakim dorastał, co raczej świat więziennej celi, do której trafił jeszcze jako dzieciak i którą opuszczał tylko po to, żeby do niej szybko wrócić. Przez ten cały czas - mówi - "udało im się tylko jedno. Nauczyli mnie, jak być bandytą, nie bać się kryminału i być dumnym z tego. To im się dobrze udało. I tylko to".

Stasiuk pisze o ludziach żyjących "w piekle, które zrobiono specjalnie dla nich, więc stali się diabłami. I żrą się między sobą, niszczą słabych, gwałcą wystraszonych, bo sami nie chcą być gwałceni, słabi i wystraszeni".

Dla Cezarego Studniaka, reżysera "Murów Hebronu", i Mikołaja Woubisheta, odtwórcy głównej roli, ważniejszy od opisu więziennej rzeczywistości jest stan świadomości głównego bohatera. - Nie uciekamy od dosłowności - tłumaczy Studniak. - Ona będzie silnie eksponowana w samym tekście. Natomiast najważniejsza dla nas jest kwestia wolności i jej braku. Poruszamy problem więzienia mentalności, rozmaitych klatek, w których zamykamy się na co dzień. Wydaje mi się, że ta interpretacja jest uprawniona - pierwszy i ostatni rozdział książki Stasiuka, pisane poetycką prozą, nadają całości metaforyczny wymiar.

Przygotowując się do pracy nad spektaklem, Studniak i Woubishet odwiedzili więzienie w Wołowie. - Rozmawialiśmy tam z ludźmi, którzy za kratkami spędzili większą część życia - wspomina Studniak. - Na przykład z "Brzytwą", mordercą, który od lat 60., kiedy trafił tam po raz pierwszy, na wolności był tylko przez 13 miesięcy. Nasi rozmówcy mówili o tym, jak człowiek, który przypadkowo trafia do więzienia, stopniowo zamienia się w nim w zwierzę. Jak po wyjściu na wolność szuka okazji, żeby wrócić za kratki, bo jest to jedyne bezpieczne miejsce, jakie zna. I jak bardzo potrzebuje czytelnych zasad, hierarchii i ostrych rygorów - nie wystarcza mu więzienny regulamin, musi jeszcze ograniczać się sam, tworząc z kolegami z celi rodzaj sądu wewnętrznego, który rozstrzyga, kto ma szansę na przeżycie, a kto musi zginąć.

Zaskakująca w tym męskim świecie jest obecność kobiety na scenie - Agnieszka Oryńska będzie w "Murach Hebronu" wyrazicielką tych myśli, do których główny bohater wstydzi się przyznać sam przed sobą, które przed kolegami z celi skrywa pod maską twardziela. Podobną funkcję będą pełnić piosenki napisane na podstawie fragmentów prozy Stasiuka przez Jana Naturskiego - są przedłużeniem emocji bohatera.

** Scenariusz na podstawie powieści Andrzeja Stasiuka napisał Jan Naturski, reżyseria - Cezary Studniak, muzyka - Rafał Karasiewicz, scenografia i kostiumy - Michał Hrisulidis, występują - Mikołaj Woubishet i Agnieszka Oryńska. Spektakle we wtorek o godz. 18 i 21 na Małej Scenie Capitolu przy ul. Piłsudskiego 72, bilety: 35 zł