Raport z czasów apokalipsy
Teatr Provisorium i Kompania Teatr w LublinieKiedy przed laty dwa lubelskie zespoły - Teatr Provisorium i Kompania Teatr - rozpoczynały ścisłą współpracę, można było poczuć pewne zaskoczenie. Bowiem skupieni w nich twórcy wywodzili się z odmiennych obszarów teatralnych i w ich wcześniejszych dokonaniach trudno było doszukać się wspólnego mianownika.
Jednak wspólna realizacja „Ferdydurke” rozwiała wszelkie wątpliwości. Powstał spektakl wybitny, przyjmowany wręcz entuzjastycznie, a przy tym dowodzący prawdziwości tezy, że najciekawsze dokonania rodzą się „na styku” rozmaitych tradycji, obszarów i doświadczeń.
Ta inscenizacja powieści Gombrowicza stała się również początkiem swego rodzaju nieformalnego tryptyku podsumowującego zbiorowe doświadczenie historyczne Europy Środkowej w XX wieku. Kolejnymi jego częściami były: „Sceny z życia Mitteleuropy” według „Niepokojów wychowanka Törlessa” Roberta Musila oraz „Do piachu” Tadeusza Różewicza.
Wybitny krytyk Jan Kott uznał tę sztukę Różewicza za jeden z trzech – obok „Emigrantów” Mrożka i „Antygony w Nowym Jorku” Głowackiego – najważniejszych polskich dramatów drugiej połowy XX w. Ale też okazała się ona dziełem kontrowersyjnym, wzbudzającym ogromne emocje. Przeciwko „Do piachu” protestowały środowiska kombatanckie, zarzucając autorowi wręcz zniesławianie Armii Krajowej.
Sięgnięcie przez lubelskie teatry po ten dramat można uznać za akt odwagi, bowiem w Polsce nawet teraz, w wieku XXI, wciąż nierzadkie jest ideologiczne podejście do twórczości artystycznej. Tym bardziej że odczytanie sztuki przez Janusza Opryńskiego i Witolda Mazurkiewicza również jest odważne.
Kwestie dotyczące Armii Krajowej zeszły w ich spektaklu na daleki plan, jeśli w ogóle się pojawiają. Twórcy proponują spojrzenie na czas apokalipsy z perspektywy człowieka współczesnego, który osobiście jej nie doświadczył, ale poprzez zbiorowe doświadczenie jest jednak w pewien sposób nią naznaczony. A to sprawia, że ta realizacja jest nie tylko raportem z czasów, kiedy Bóg opuścił człowieka, lecz także swoistą diagnozą świadomości współczesnych Polaków. Dodajmy – diagnozą bolesną, tak jak bolesny jest sam dramat Różewicza. Jednak mimo owego bólu ten spektakl trzeba zobaczyć.
„Do piachu” to drugi po „Kartotece” osobisty, autobiograficzny utwór poety. Różewicz był żołnierzem AK i do tych czasów, wydarzeń się odwołuje.
Dramat powstawał bardzo długo, aż siedemnaście lat (1955-1972). Sceniczny start utrudniała cenzura. Ale zarzuty wobec dramatu miało również środowisko żołnierzy Armii Krajowej. Drukiem sztuka ukazała się w 1979 roku.
„Do piachu”, Teatr Provisorium i Kompania Teatr, dziś, g. 19, CK, ul. Peowiaków 12
