Reżyser, dyrektor, ambasador...

"Janusz Warmiński i jego Teatr Ateneum" to dogłębna monografia wybitnego reżysera, ukazująca wszystkie aspekty jego działalności. Napisana z kronikarskim zacięciem, prezentuje rok po roku wszystkie najważniejsze wydarzenia z działalności teatru.

Aneta Kielak-Dudzik, badaczka teatru i sekretarz literacki Teatru Ateneum, w swojej książce rekonstruuje losy teatru Janusza Warmińskiego, opisując sukcesy, porażki i codzienność tamtego Ateneum. Autorka skorzystała z bogatego zbioru materiałów archiwalnych, stąd sporą część książki stanowią fragmenty dokumentów.

Wszystko zaczyna się od życiorysu napisanego ręcznie przez Janusza Warmińskiego. Na początku poznajemy go przede wszystkim jako człowieka wplecionego w tragiczną historię. Ta historia naznaczyła jego los, jego charakter i jego przyszłe losy. Poznajemy jego rodzinę, dzieciństwo, ale jest to tylko niewielki fragment obszernej książki, ponieważ Janusz Warmiński podczas okupacji traci niemal całą rodzinę. Sam - nastolatek - walczy w podziemiu i zapisuje się w pamięci swoich kolegów jako bohater. Szybko dorośleje, a po wojnie skutecznie podąża wybraną przez siebie ścieżką. W 1952 roku po raz pierwszy zostaje dyrektorem artystycznym Teatru Ateneum i odpowiada za stronę artystyczną do 1958 roku. Po dwuletniej przerwie wraca tu już na zawsze, do swojej śmierci w 1996 roku.

Przez czterdzieści cztery lata Janusz Warmiński konsekwentnie budował zespół i markę Teatru Ateneum. Dawał prapremiery najciekawszych i najnowszych dzieł dramaturgii polskiej i światowej, wystawiał polską i obcą klasykę, jeśli miała odniesienie do współczesności, prezentował muzyczne spektakle autorów tego gatunku.

Autorka pieczołowicie odkrywa ślady wielkiego dyrektora, przytacza fragmenty oficjalnych urzędowych pism, prywatnej korespondencji, a nawet raportów tajnych współpracowników, którzy za czasów PRL świetnie funkcjonowali w środowisku teatru i gorliwie donosili na kolegów i szefa. Na szczęście albo i nieszczęście, ujawniając tylko pseudonimy szanownych TW.

Janusz Warmiński był człowiekiem ostrożnym. Taki obraz się wyłania z kart tej monografii. Wiedział, że musi przeprowadzić swój teatr przez wiele mielizn, a to oznaczało, że musi postępować dyplomatycznie. Autorytarna władza, która nie uznaje krytyki, wszechobecna cenzura, która mogła zdjęć spektakl tuż przed premierą albo nawet po, kwestie finansowe, pracownicze. To wszystko wymagało nie lada umiejętności dyplomatycznych. Warmiński miał do tego odpowiedni charakter i predyspozycje. Musiał rozwiązywać problemy nie tylko na linii teatr - władza, ale również wewnętrzne konflikty, których nie brakowało. Na początku swojej kariery zapisał się się do PZPR, żeby móc prowadzić teatra, ale kiedy przez partię zostały przekroczone wszelkie zasady przyzwoitości, kiedy uznał, że dłużej nie wypada należeć do tej organizacji, Warmiński oddał legitymację partyjną.

Trudnym okresem było dla niego przeprowadzenie teatru przez początkowe lata raczkującego kapitalizmu, kiedy zmieniały się zasady prowadzenia teatrów. Wszystkie te rzeczy zostały znakomicie udokumentowane przez autorkę książki.

Wiele miejsca zajmują recenzje teatralne. To one pokazują, jak były odbierane poszczególne spektakle, ale pokazują również, jak wtedy pisano o teatrze. Trzeba pamiętać, że ówcześni krytycy nie mogli sobie pozwolić na szczerość we wszystkich aspektach, więc trzeba brać to pod uwagę wczytując się nie. Szczególnie, że niektórzy krytycy byli bardzo usłużni wobec władzy.

Najbardziej brakuje mi w książce wspomnień ludzi, aktorów, współpracowników, kolegów Warmińskiego. Oni oczywiście tu są, ale po pierwsze mówią głównie o sytuacjach stricte zawodowych, a po drugie, biorąc pod uwagę obszerność tego dzieła, nie ma tych wypowiedzi zbyt wiele. Dlatego obraz wielkiego dyrektora wyłania się bardziej z dokumentacji niż z wypowiedzi osób, a to nie do końca daje pełen obraz jego osobowości.

To pierwsza monografia Janusza Warmińskiego – nie tylko reżysera i dyrektora (bo bywało, że i aktora oraz autora sztuk), ale również ambasadora spraw polskiego teatru na arenie międzynarodowej, z racji wieloletniej działalności w Międzynarodowym Instytucie Teatralnym w Paryżu.