Sienkiewicz w szpitalu - ale się porobiło!

Kto by pomyślał, że sienkiewiczowską trylogię można przenieść z (umówmy się) pleneru do urządzonego w jasnogórskim klasztorze szpitala wojskowego (czasem na myśl przywodzącego zakład psychiatryczny), a z dzielnych polskich Sarmatów zrobić pacjentów, którzy opuszczają szpitalne łóżka tylko po to, by wtrącić swoich kilka groszy do historii. Tutaj wszystko odwrócone jest do góry nogami: Michał Wołodyjowski (Andrzej Kozak) wygląda, jakby właśnie wrócił spod budki z piwem, Jan Skrzetuski (Jerzy Grałek) nieco zdziadział, Onufry Zagłoba (Juliusz Chrząstowski) jest zdecydowanie za młody, a Barbara Jeziorkowska (Anna Dymna) za gruba. Właściwie wszyscy sienkiewiczowscy bohaterowie są przedstawieni w krzywym zwierciadle. Nie tylko wygląd się tu nie zgadza, ale także zachowanie nieco odbiega od „zapisanej’ normy. I mimo, że tekst powieści nie został w żaden sposób zniekształcony, to kiedy połączono go z często dosłownymi i przerysowanymi gestami aktorów, na scenie można było odnaleźć iście gombrowiczowski humor.  

Spektakl składa się z trzech aktów, a każdy z nich nawiązuje do kolejnej części trylogii. „Ogniem i mieczem” przemija nie wiadomo kiedy – akcja toczy się sprawnie i szybko. „Potop” to nieco dłuższa historia, jednak nie można jej niczego zarzucić. „Pan Wołodyjowski” to z kolei część, w której kończy się sielanka, a na plan pierwszy wysuwa się tragedia Rzeczypospolitej. Nad całością czuwa obraz Matki Boskiej Częstochowskiej (Ewa Kolasińska), która niczym matka opiekuje się polskimi bohaterami o czystych sercach, a świadczyć może o tym jej gest „poczochrania” Kmicica po włosach.  

Po kilku godzinach odprężenia, naśmiewania się z przywar Polaków (m.in. ksenofobii, pijaństwa, antysemityzmu, przesadnej religijności) i patrzenia na dokonywanie przez bohaterów ciągłych wyborów między miłością a ojczyzną, ma miejsce smutny koniec – nikt już się nie śmieje, każdy z zadumą spogląda w stronę sceny…   

Warto dodać, że przedstawienie Jana Klaty zostało naszpikwoane ważnymi wątkami z historii Polski, np.: Azja (Zbigniew W. Kaleta) podczas mordowania Lachów strzela im w tył głowy, nawiązując tym samym do zbrodni katyńskiej, obrońcy Kamieńca schodzą ze sceny, jakby do kanałów, co przywodzi na myśl powstańców warszawskich. Nie zabrakło tu też wątków nawiązujących do podkultury: „Dumka na dwa serca” śpiewana przez Helenę (Małgorzata Gałkowska), taniec derwiszów w wykonaniu Azji, a przede wszystkim Murzyni Janusza Radziwiłła (Bolesław Brzozowski, Tadeusz Huk) przedstawieni w czarnych strojach, z wielkimi afro na głowie i rapujący historię zdrady hetmana. 

„Trylogia” w wykonaniu aktorów Teatru Starego to pomysł na współczesny obraz prozy Sienkiewicza. Mimo, że niektóre wydarzenia zostały tu mocno przerysowane, a na plan pierwszy wysuwają się przywary Polaków, to jednak całość wydaje się być jakaś taka… prawdziwa.