Świat nie wierzy łzom

Wzruszacie się widokiem marznących zimą bezdomnych? Przejmujecie losem stłoczonych na łodziach imigrantów? A może drżycie na myśl o konflikcie w Ukrainie? Nie?! Co stało się ze społeczną empatią, że została ograniczona do sztucznie zaprogramowanych zachowań? To tylko jedna z kwestii, które czynią "Apokalipsę" intrygującą refleksją na temat cywilizacyjnego kryzysu. Intrygującą pod względem zadawanych pytań, ale nie do końca porywającą scenicznie. To jednak wystarczyło, aby spektakl zachwycił zagraniczne jury festiwalu Boska Komedia. W Krakowie sztuka Michała Borczucha wygrała m.in. z przedstawieniami Krzysztofa Warlikowskiego, Grzegorza Jarzyny czy Mikołaja Grabowskiego.

Perspektywa kosmopolity

Zachwyt znawców teatru zza granicy łatwo zrozumieć. Borczuch spogląda na świat z innej perspektywy niż polskie podwórko. Jego "Apokalipsa" nie jest zanurzona po uszy w rodzimej historii czy politycznej publicystyce "postęp kontra ciemnogród". Można powiedzieć, że to teatr z ducha Warlikowskiego. Monumentalny pod względem scenicznej wizji, kosmopolityczny w sferze tematyki oraz konfrontujący ze sobą rozmaite lektury. Optyka frapująca, gdyby nie powierzchowność pewnych rozwiązań.

"Apokalipsa" miała swą premierę ponad rok temu na deskach stołecznego Nowego Teatru. Zasługą Borczucha jest to, iż mówiąc o gorących medialnych tematach, zuniwersalizował je na tyle, iż są dla odbiorcy nadal czytelne. Łatwo pochylać się nad losem uchodźców, trudniej pokazywać migracyjne procesy w szerszej perspektywie. Borczuch znalazł ją tymczasem w biografiach trzech medialnych postaci.

Pasolini kontra Fallaci

Przytaczane na początku pytania nie padają ze sceny. Borczuch rezygnuje bowiem z interwencyjnych metod teatru naturalistycznego. Znieczulicę i oderwanie od rzeczywistości pokazuje na zasadzie komediowego nawiasu. Rewelacyjna Marta Ojrzyńska kreuje więc karykaturalną postać aktorki, która wzruszyć się nie potrafi. Po prostu łzy nie chcą płakać. Próbę nawiązania emocjonalnego kontaktu z bezdomnym dwukrotnie wieńczy zażenowanie ekipy filmowej. Bo też wszystko tu wygląda na atrapę. Łącznie z interweniującą karetką pogotowia.

Wielkim demiurgiem jest na scenie Pier Paolo Pasolini. Guru lewicowych intelektualistów w kreacji Krzysztofa Zarzeckiego staje się postacią tragicznie rozdartą. Z jednej strony przecież ostre, przenikliwe oskarżycielskie poglądy, z drugiej - manieryzm filmowego Pana i Władcy, ciągle szukającego trywialnych podniet. Pasolini pod koniec życia jakoś słabo nadaje się na męczennika. Podobnie z drugą bohaterką spektaklu - Orianą Fallaci. Borczuch przypomina, iż nieprzejednana dziennikarka była również uwikłana w paradoksalne wewnętrzne rozterki. A umierała święcie przekonana o absurdalnym spisku.

Innego końca świata nie będzie

Kultowe postaci są portretowane w schyłkowym okresie życia. Gdy przypominały bardziej niedostępne ikony niż aktywistów z krwi i kości. Niesione radykalizmem haseł, dla których ciężko było odnaleźć pogłębienie w świecie realnym. Na tym tle istotny jest w sztuce wątek Kevina Cartera. Niesławnego fotografa, który za zdjęcie umierającego afrykańskiego dziecka zdobył Pulitzera. Kreowana przez Jacka Poniedziałka postać jest skazana na wyniszczające świadomość wyrzuty sumienia. Ale znowu, na ile to realne cierpienie, a na ile sztuczny abstrakt cytujący medialną nagonkę? Borczuch inscenizuje również sytuację z objętego kwarantanną obozu uchodźców, gdzie urzędnik w kombinezonie zadaje absurdalne pytania o znajomość europejskiej kultury.

Takie niezdefiniowane postaci, kontrowanie tragizmu komizmem, rozbijanie czwartej ściany może fascynować, ale i drażnić. Borczuch wyraźnie unika pompatycznej symboliki. Wbrew tytułowi eliminuje z apokaliptycznej poetyki wszelkie sakralne i historiozoficzne elementy. To koniec świata na poziomie blokady ludzkich odruchów, hipokryzji jednostkowych postaw, artystowskiego narcyzmu. Innego końca świata nie będzie - sygnalizuje reżyser. Kładąc nacisk na długofalowe i powtarzalne procesy, a nie ich katastroficzny wymiar.

Z mobilną i spektakularną scenografią Doroty Nawrot, "Apokalipsę" ogląda się niczym wielkie, multimedialne widowisko. Borczuchowi nie przeszkadza notorycznie demaskować umowności akcji. Padają słowa, które deprecjonują wysiłki całej ekipy. No bo z czym przyjechali do Krakowa na festiwal? Pasolini- Zarzecki w finale beszta uczestników scenicznych wydarzeń. Oczywiście przesadza. W Krakowie Apokalipsa się spełniła. Przynajmniej dla członków zagranicznego jury.

Spektakl zdobył Grand Prix na zakończonym w Krakowie festiwalu Boska Komedia. Premiera sztuki odbyła się 29 września ubiegłego roku.