Teatr, który nikogo nie wyklucza

To będzie pierwsza premiera w Centrum Sztuki Włączającej. Monodram o wojnie w Ukrainie z perspektywy nastolatki. Pisze Magdalena Dubrowska w „Gazecie Wyborczej", dodatku 2Co Jest Grane".

Teatr 21 ma w końcu własną siedzibę. Centrum Sztuki Włączającej powstało z inicjatywy Justyny Sobczyk, reżyserki i założycielki teatru, a także Justyny Wielgus, Marcelego Suleckiego i Justyny Lipko-Koniecznej. Wśród aktorów i aktorek są prawie wyłącznie osoby z zespołem Downa i autyzmem. Teatr działa od 2005 r., grał na najważniejszych scenach w Warszawie i pokazywał swoje spektakle na międzynarodowych festiwalach, a mimo to przez 17 lat nie miał swojego miejsca.

Nowa przestrzeń otwarta pod koniec zeszłego roku przy pl. Hallera ma pełnić funkcję sali prób dla zespołu, ale nie tylko. To także scena dla gościnnych spektakli, a przede wszystkim miejsce przyjazne osobom wykluczonym z powodu niepełnosprawności, pochodzenia czy sytuacji materialnej.

Pomysł na Centrum Sztuki Włączającej Justyna Sobczyk miała już kilka lat temu, jednak jego realizacja przeciągnęła się - najpierw zespół walczył o przyznanie mu lokalu przez miasto, a potem zbierał fundusze na przystosowanie przestrzeni (zresztą i tak trzeba było wziąć kredyt na remont).

W końcu się udało. Duże okna wychodzą wprost na ulicę. Na ścianach transparenty z hasłami: „Chcemy solidaryzacji zamiast dyskryminacji", „Mocne społeczeństwo dla najsłabszych".

Puzzle sklejone z opowieści o wojnie

W Centrum trwa właśnie próba do pierwszej premiery. Będzie to monodram pt. „Ściany", którego autorem jest Ostap Junko. Ma 19 lat, pochodzi z Ukrainy i mieszka w Polsce. Kiedy Rosja napadła na Ukrainę, założył ze znajomymi Ukraiński Telegraf - internetowy kanał, w którym zamieszczali fakty i newsy o wydarzeniach w Ukrainie. Jego sztuka to opowieść młodej dziewczyny, która po zbombardowaniu jej domu w pierwszych dniach wojny ucieka z matką spod Kijowa do Warszawy. Tym tekstem Ostap wygrał konkurs dla młodych dramatopisarzy ogłoszony przez Centrum Sztuki Włączającej w ramach polsko-ukraińskiego projektu „Współdzielimy przestrzeń".

- Dla mnie wartościowe są takie spektakle, które zostawiają mnie z pytaniami, wytrącają mnie z utartego sposobu myślenia i każą mi spojrzeć na coś z perspektywy, której wcześniej nie brałam pod uwagę albo nie miałam do niej dostępu. Tekst „Ścian" niesie w sobie taki potencjał - mówi Ula Kijak, reżyserka spektaklu, aktywistka i edukatorka. - Wiemy, że Ostap budował ten tekst, korzystając z prawdziwych historii. W niezwykły sposób artystycznie posklejał te puzzle, opierając się na opowieściach i osobach, które zna.

W rolę ukraińskiej nastolatki uciekającej przed wojną wcieli się Magdalena Sildatk, absolwentka warszawskiej Akademii Teatralnej, którą mogliśmy oglądać m.in. w głośnym spektaklu Weroniki Szczawińskiej pt. „Klub" - o przemocy seksualnej i ruchu #MeToo.

Od początku ważne było pytanie, czy tej roli nie powinna zagrać ukraińska aktorka. Ostap Junko przeprowadził nawet ankietę na ten temat. Zapytał ponad sto osób z Ukrainy jaki jest ich stosunek do wystawienia takiej opowieści w teatrze i w szkole oraz jak by się czuły, gdyby ta historia została zagrana przez polską aktorkę.

- Okazało się, że dla większości pytanych ważne jest to, że osoby z Polski podejmują artystyczny wysiłek wyobrażenia sobie takiego doświadczenia - mówi Ula Kijak.

Wojna nie ma sensu, a sztuka ma sens

- Dla mnie najważniejsze jest to, że mogę dać głos tym historiom, że zostaną one usłyszane. Widownia ma szansę wyobrazić sobie, co dla młodej dziewczyny sytuacja wojny, ucieczki z kraju w ogóle może oznaczać, co ze sobą niesie - stwierdza Magdalena Sildatk. - Pracując nad spektaklem, cały czas staram się to jakoś zrozumieć, wgryźć się w temat, a i tak pozostaje to dla mnie w sferze zupełnej abstrakcji. Nie jestem w stanie odczuć tego, co odczuwa bohaterka. Mogę jedynie próbować to sobie wyobrazić. Myślę jednak, że ważne jest, żeby chociaż podejmować tę próbę.

Przygotowując się do roli, aktorka rozmawiała dużo ze swoimi znajomymi z Ukrainy.

- Trochę więcej świadomości na temat tego, co to znaczy wojna i co to znaczy żyć w kraju ogarniętym wojną, dała mi też książka, którą poleciła mi Ula Kijak: „Dziennik Zlaty" Zlaty Filipović, autentyczny pamiętnik dziewczynki pisany w Sarajewie w czasie wojny w byłej Jugosławii - opowiada Magdalena Sildatk. - Korzystam też z niesamowitej wiedzy Uli na temat radzenia sobie z przemocą i traumą. Ludzie w bardzo różny sposób o tym opowiadają.

Ula Kijak oprócz tego, że jest reżyserką, od kilku lat zajmuje się też tematyką przemocy w teatrze.

- Zaczęłam od poszukiwania sposobów na to, jak sobie radzić z seksizmem i przemocą wobec kobiet - opowiada. - I w tym kontekście natknęłam się na opis mistrzowskich technik nacisku (master suppression techniques). Okazały się one takimi samymi narzędziami manipulacji, jakich używa się nagminnie w teatrze, przede wszystkim w warsztacie reżyserskim wobec aktorów i aktorek. Zaczęłam to zgłębiać i teraz prowadzę warsztaty, staram się edukować i propagować twórczość bez przemocy.

Spektakl „Ściany" będzie można zobaczyć w Centrum Sztuki Włączającej, ale będzie też grany w warszawskich liceach w ramach inicjatywy „Teatr w klasie". Po spektaklach będą się odbywać warsztaty z młodzieżą.

- Będzie można od razu po obejrzeniu przegadać, przepracować tę treść - mówi Ula Kijak. - A wydaje mi się to bardzo istotne, bo mamy do czynienia z ekstremalną sytuacją, w której my wszyscy i wszystkie na bieżąco szukamy odpowiedzi na wiele trudnych pytań.

Sama reżyserka przyznaje, że inwazja Rosji na Ukrainę spowodowała u niej kryzys artystyczny.

- Bardzo poważnie myślałam o tym, żeby zmienić zawód. Nie wiedziałam, jaką sztukę mam prawo robić w tej sytuacji. Zastanawiałam się, co w ogóle jest teraz warte podejmowania artystycznego wysiłku, skoro można ten czas i pieniądze przeznaczyć na realną pomoc - mówi.

- Kryzys został przerwany telefonem Wojtka Farugi z Teatru Polskiego w Bydgoszczy. Dyrektor tamtejszej sceny zaprosił mnie do projektu artystycznego, w którym ukraińskie artystki z różnych dziedzin postanowiły zrobić wspólnie spektakl „Życie na wypadek wojny" i potrzebowały reżyserki. Rzuciłam się w tę pracę i odzyskałam wiarę w moc sztuki. Teraz powtarzam, że wojna nie ma sensu, ale sztuka go ma.

__

„Ściany" - tekst: Ostap Junko, reżyseria: Ula Kijak, występuje: Magdalena Sildatk. Premiera 27 stycznia, godz. 19, kolejne spektakle 28 i 29 stycznia, godz. 18. Centrum Sztuki Włączającej, ul. Skoczylasa 10/12.