Uzdrowiciel czy oszust?

Historia "Szarlatana" opiera się na prawdziwej postaci. Jan Mikolášek (w tej roli jeden z najpopularniejszych czeskich aktorów, Ivan Trojan) był czeskim zielarzem i uzdrowicielem, którego działalność przypadła na trudny okres XX wieku. Po pierwszej wojnie światowej, zdecydował się na karierę ogrodnika, aby niedługo porzucić ten zawód na rzecz nauk zielarskich. Poznał uzdrowicielkę, panią Mühlbacher (Jaroslava Pokorná), która diagnozowała choroby, patrząc na próbkę moczu pacjenta. To właśnie ona wprowadziła go w tajniki ludowych metod leczenia. Dzięki wieloletniej praktyce, Mikolášek dorobił się sporego majątku i sławy, ponieważ leczył nie tylko biedną, wiejską ludność, ale także znane osobistości jak Martina Bormanna - szefa kancelarii Hitlera, czy czeskiego prezydenta Antonína Zápotockiego.

To właśnie od ukazania tej ostatniej postaci Holland rozpoczyna swoją opowieść. Wraz z rozpoczęciem filmu, prezydent wyziewa ducha. Ta śmierć jest początkiem problemów Jana, który zawsze pewny swojej posady, stracił w oczach komunistycznej władzy niezwykłą "moc". W dodatku zostaje posądzony o zabójstwo dwóch działaczy partyjnych, co pogłębia kryzys jego działalności.

Jan Mikolášek znalazł się w potrzasku, co w bardzo subtelny sposób ukazują zdjęcia Martina Štrba. Kamera często spogląda na wydarzenia przez kraty, balustrady, płoty, które z jednej strony wprowadzają geometryczny, estetyczny porządek, a z drugiej przedstawiają trudną sytuację postaci. Jan, podobnie jak bohaterowie w innych realizacjach Holland, jest ofiarą swoich czasów. Pierwsza wojna światowa, okupacja niemiecka, a później stalinizm to wydarzenia i systemy, które pozbawiają jednostkę najbardziej oczywistej wolności. Polityka w filmach reżyserki to zawsze tło, które ma ogromny wpływ na działania postaci. Jednak Holland nigdy na tym nie poprzestaje i sięga głębiej w psychikę bohatera. Jan Mikolášek to nie tylko ofiara historii, ale przede wszystkim ofiara własnych idei, a konkretnie jednej - wierzy, że ma ponadludzką zdolność, dar, moc uzdrawiania. Jan Mikolášek czuje się jak Bóg, choć sam jest człowiekiem bardzo bogobojnym.

Jako młody chłopak, uratował siostrę przed amputacją, smarując jej nogę mieszanką ziół, która zapobiegła gangrenie. Udało mu się i uwierzył w swoją uzdrowicielską moc. Jego wysoce zadbany i estetyczny gabinet pełen fiolek, drogich mebli i ogromnej lupy wzbudza zaufanie i pokazuje majestatyczność uzdrowiciela. Oglądanie złotych fiolek z moczem wygląda niemal magicznie. W oczach pacjentów, Mikolášek jawi się jako alchemik, jako posiadacz tajnej wiedzy. Holland nie podważa jego umiejętności i zdolności, nie wchodzi w szczegóły zielarstwa, nie potępia i nie porównuje do nauki. Pokazuje tylko pewne niekonwencjonalne metody, które stosuje znachor. Podobnie jak w "Pokocie", reżyserka stawia głównego bohatera po stronie obrońcy natury, jednak w "Szarlatanie" nie tak łatwo uwierzyć w szczerość jego uczuć. Jan Mikolášek to pełen powagi i chłodu mężczyzna. Ivan Trojan i jego surowa twarz, idealnie nadały się do zagrania tej roli. Jego wyrafinowane ruchy są przemyślane i dopracowane. Takie samo odczucie sprawia syn Trojana, Josef Trojan, który zagrał młodego Mikoláška. Jego agresywna, pełna buntu i majestatyczności twarz, pokazuje rządzące głównym bohaterem, emocje.

Wracając do Jana, nie do końca wiadomo, czy jego działania naprawdę wynikają z dobrej woli, chęci pomocy i misji "lekarza". Bardzo nie lubi, gdy nazywa się go doktorem. Czy z powodu swojej fałszywej skromności, czy tego, że potępia klasyczną naukę? Mimo, że wciąż powtarza "muszę leczyć", potrafi niszczyć świat najbliższych mu ludzi. Czy jego idea jest tylko wymówką dla pokazania swojej wyższości i poczucia bycia bogiem?
Jan sądzi, że wszystko mu się należy, jest skrajnym egoistą. Ta dobroduszność, gdy podarowuje obcej kobiecie pieniądze na wyjazd dziecka nad morze w celu leczenia, wydaje się nieprawdziwa. Ma się poczucie, że robi to tylko dlatego, aby kobieta klękała przed nim z podziękowaniami. Przecież Jan, niczym bóg, potrafi przepowiedzieć czyjąś śmierć.

Postać Mikoláška jest bardzo niejednoznaczna. Z jednej strony poświęca się szlachetnej pracy, z drugiej używa metod niekoniecznie uzdrawiających. Pytanie, czy jest tego świadomy, czy naprawdę wierzy w zbawczą moc ziół? Czy jest tytułowym szarlatanem? Czy zawód uzdrowiciela nie jest przypadkiem dobrym wyjściem dla uniknięcia otaczających go historycznych wydarzeń? W tym wypadku, Jan wyglądałby na konformistę, który pomaga zarówno hitlerowcom, jak i komunistom. Tego właśnie wymaga zawód lekarski, ale Jan to nie osoba, której tak łatwo uwierzyć. Postać ta jest pełna mroku i tajemnic, pełna niejasnych odpowiedzi. Nie miałam poczucia, że to bohater podobny do Perela, z "Europa, Europa", którym kieruje zwykły instynkt przetrwania. Mikoláškiem kieruje czysty egoizm, a nie naturalna chęć życia. Umie on bardzo dobrze wykalkulować, kiedy kolaboracja wyjdzie mu na rękę. Najlepiej i dogłębnie widać to w ostatniej scenie, chociaż i ona pozostawia wiele pytań.

Mimo, że lubię nieoczywistość bohaterów, dużo pytań i brak jednoznacznych odpowiedzi, to "Szarlatan" pozostawia pewien niedosyt. Główny bohater wydawał się czasem zbyt zamknięty i za bardzo dojmujący. Mimo, że to postać bardzo ciekawa i tajemnicza, to nie on jednak przyciągał największą uwagę. O wiele ciekawszym wątkiem stał się romans z jego współpracownikiem, Františkiem Palko, w tej roli niezwykle uroczy i charyzmatyczny, Juraj Loj. Z większym zaangażowaniem dało się śledzić jego losy, niż Mikoláška. František to postać niezwykle wrażliwa i tragiczna, a mocno rozwinięty wątek homoseksualny okazał się mówić o wiele więcej, niż polityczne wydarzenia w tle. Chociaż i to pozostaje nadal ważne, ponieważ homoseksualizm był karany w totalitarnych państwach.

"Szarlatan", dobrze przyjęty za granicą (premiera na 70. Berlinare) to produkcja warta obejrzenia, chociaż chwilami daje się odczuć znużenie i niecierpliwość. Dwugodzinny seans nie ma wartkiej akcji, co nie jest w kinie koniecznością, ale w "Szarlatanie" można to nieprzyjemnie odczuć.

Mimo tego, warto poznać historię najsłynniejszego, czeskiego uzdrowiciela, który w całej swej złożoności, pozostaje nadal postacią tragiczną.