W obliczu zagrożenia

"Matka" - Stanisław Ignacy Witkiewicz - reż. Radek Stępień - Teatr Nowy w Poznaniu

Sztandarowy utwór dramaturgii Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Radka Stępnia w poznańskim Teatrze Nowym to opowieść o dramacie rodziny na tle dramatu społeczeństwa w tonacji ironicznej polemiki z dialektyką naturalizmu i realizmu.

Spektakl rozpoczyna monolog Leona (Tomasz Mycan), będący klarowną kondensacją jego światopoglądu. Otwarcie mówi o destrukcji społeczeństwa, zdehumanizowanym świecie, w którym jednostka i jej indywidualność pozostają zagrożone. Słowa te są głosem samego Witkacego zapowiadającego swoją twórczością ciężki oddech katastrofizmu czyhającego u stóp cywilizacji, mechanizacji, które wyjaławiają odrębności i wyjątkowość człowieka. Monolog przerywają aktorzy siedzący po stronie widowni, prezentują równorzędne twórcom, nie tyle współzaangażowanie, ile współuczestnictwo w sztuce samego widza.

W pierwszym akcie znajdujemy się w mieszkaniu tytułowej Matki (Antonina Choroszy), w którym to za moment nastąpi stopniowa demaskacja problemów, upiornej atmosfery i wciąż obecnych wyrzutów wobec przeszłości czy drugiego członka rodziny. Scenografia (wystrój mieszkania arystokratki), język i wypowiedzi postaci oraz prezentowane relacje naprowadzają nas na konwencję realizmu. Chwilami twórcy w ślad za Witkacym, operując deformacją, hiperbolą, dozą sarkazmu wchodzą w polemikę z dramaturgiczną specyfiką naturalizmu i realizmu Ibsena oraz Strindberga. Jednak sposób, w jaki mamy szansę poznać tę relację przywodzi na myśl liczne portrety związku: „matka – syn" obecne w kulturze i naszej współczesnej rzeczywistości. Nieustanne napięcie, wspomniane wyrzuty i toksyczność kontrastują na przemian z potrzebą miłości przeszytą wzajemnym uzależnieniem. Realnie są lustrzanym odbiciem samych siebie.

Bohaterka na samym początku zaznacza, iż najgorsze cechy Leon przejął od swojego zmarłego ojca („ Podły wampir wdał się w ojca"). Jednocześnie po wielokroć mówi, iż intelekt, prorocze diagnozy społeczeństwa i wielkie cele które towarzyszą mu w duchu wyznawanej filozofii są czymś odziedziczonym po niej samej. To swoiste „wysysanie", tak charakterystyczne dla witkacowskiej dramaturgii unaocznione obecnym w spektaklu Teatru Nowego subtelnym wampiryzmem, przejawia się poprzez wysysanie z matki nie tylko idei, lecz również środków do życia. Para bohaterów nieustannie działa wbrew sobie, (pogrążanie się w alkoholu, egoizmie, lub prymitywnej relacji z Zofią bez realnej miłości). Zofia (Malina Goehs) wyznaje ideologię, za którą ślepo podąża, nie znając własnego celu. Naiwnie oddaje się Leonowi, lecz w pewnym sensie traci przy nim własną indywidualność.

Druga część przedstawienia i kluczowy dla całości trzeci akt – „epilogowaty", zgodnie z słowem autora, twórcy zrealizowali dużo bliżej konwencji groteski dalekiej od prawdopodobieństwa. Nieprzystające do siebie elementy, nienaturalna scenografia (Paweł Paciorek) w kolorystyce czerwonej, kolorowe maski i barwne kostiumy bohaterów (Aleksandra Harasimowicz) wprowadzają nas w świat ucieczki Leona i jego Matki, który zapewnia morfina i kokaina. Scena ta jest bliska autobiografii samego Witkacego i jego artystycznym ucieczkom od świata zmierzającego ku zagładzie. Artyzm obu postaci wydrwiony w tekście, nie jest nadmiernie podkreślony w samym spektaklu. Kwestię sztuki i słynną „Teoria Czystej Formy" twórcy prezentują w tej właśnie scenie. To tutaj postaci są bliżej siebie nawzajem i własnego wnętrza niż kiedykolwiek wcześniej, to tutaj sięgają namiastki, wyjawiającej im „tajemnicę istnienia".

Śmierć matki, którą przyspieszył sam Leon doprowadza go do silnych wyrzutów sumienia. Przyglądamy się sylwetce bohatera podsumowującemu doświadczenie współzależności i jego swoistemu anagnorisis, które odzwierciedla prawdę tej rodziny i prawdę całego społeczeństwa dostrzeżoną już wcześniej. Klamrowa konstrukcja przywołuje początkową scenę monologu w finale. Dla Leona wraz ze śmiercią matki, skończył się cały jego świat. Znów pojawia się echo katastrofizmu, ponownie w realistycznej, wyważonej tonacji.

Całość przedstawienia opiera się grze kontrastów, kontrastów konwencji, teatralnej gry, a przede wszystkim uczuć, które zarysowują nam wyrazistość postaci. Napięcie przede wszystkim wyznacza muzyka (Michał Górczyński). Groteska obecna w części drugiej nie przyćmiewa całości, jej obecność, niezbędna w dramaturgii Witkiewicza, u Stępnia pozostaje dość zachowawcza.. Dramat pozwala otworzyć się na obraz jednej z najważniejszych relacji w życiu każdego człowieka i przypomnieć sobie odbicie tej unikatowej więzi w różnych tekstach kultury.

Niewątpliwie pozostawia przestrzeń do namysłu nad funkcjonowaniem jednostki w mikro wspólnocie i w całym społeczeństwie w obliczu zagrażania zmechanizowaną i ujednolicającą cywilizacją zagrażającą każdemu indywiduum.

Joanna Tomaszewska
Dziennik Teatralny Poznań
1 lutego 2023
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92
Portrety
Radek Stępień
Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92 Notice: Undefined index: id in /var/zpanel/hostdata/zadmin/public_html/kreatywna-fabryka_pl/public/nowa_grafika/Application/modules/default/views/scripts/article/details.phtml on line 92

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...