Wszystkie rodzaje nędzy

Katastrof dnia codziennego nie pokazuje się w telewizji. Żaden rozsądny reporter nie opowiada o potłuczonych szklankach ani o ostatniej zapałce w pudełku, złamanej przez niezgrabne, tłuste palce. Na pewno na tym właśnie polega piekło. Na rzeczach, z którymi nie da się nic zrobić. 26 września krakowski Teatr Nowy przemienił się w piekło, by tak rzec, wielostopniowe. Mowa tutaj bowiem nie tylko o niedoli tytułowych szwaczek, ale także o niezasłużonym (chociaż - kto nas tam wie) cierpieniu aktorów i widzów. Kobieta, nieraz perwersyjnie, złączona z maszyną do szycia niewiele wskóra, gdy prąd będzie poza zasięgiem jej ręki. Wyciemniony teatr przekształca się w monstrualny, wielogłowy, nerwowo chichoczący twór. Rzadko się zdarza, by rzeczywistość tak pięknie wkomponowywała się w fikcję.

"Szwaczki", najnowszy spektakl Piotra Siekluckiego, to opowieść o sześciu kobietach, dla których maszyny stają się protetycznymi przedłużeniami ciał - bez nich nie mogłyby istnieć. Szyją, a szyjąc umierają - kostnieją im palce i gniją dusze , jednocześnie walcząc rozpaczliwie o życie. Opowieści pozwalają im przetrwać. Dlatego nieprzerwanie gadają. Bywają rubaszne, wulgarne, ale także czułe i liryczne. Razem stanowią karykaturalny, co nie znaczy, że uproszczony, wizerunek kobiecej klasy robotniczej. Sieklucki pozwala nam się nimi brzydzić, jednocześnie odnajdując w ich brzydocie dziwne, efemeryczne piękno. Tytułowe szwaczki to młode, rześkie dziewczyny, przedwcześnie przeistoczone w, naznaczone piętnem pleśni i kryminalnego światka ich, przeszłych i obecnych, mężczyzn, ludzkie wywłoki. Zapite, apolityczne (bo kogo w zimnej, zgrzybiałej norze interesują sprawy wielkich?), nadwrażliwe, fanatyczne, wygłodniałe - spragnione seksu, miłości, normalności, marzą o normalnych świętach. Odciski porobiły im się na sercach od krzyku głodnych dzieci i smrodu ich, całkiem ładnych przecież, ciał. Postrzegamy je jako postaci tragiczne i groteskowe, a jednocześnie wyjątkowo dziarskie i kobiece. Parafrazując jeden z polskich murali - waleczne palce, zniszczone nadzieje. Młode aktorki zgrabnie oscylują między wstrętem a przyciąganiem, tworząc tym samym wielowymiarowy, niepokojąco uwodzicielski portret zbiorowy tych, którym odmawia się prawa do uczestnictwa w kulturowo-konsumpcyjnych rytuałach (po)nowoczesności.

Sieklucki stworzył spektakl w pewnym sensie paraboliczny. Figura szwaczki jest nim bowiem synekdochą marginesu - (anty)krainy zaludnionej przez indywidua biedne, wykolejone, nieważne. Niewyparzone gęby, kompletny brak wyczucia, kult świętych wizerunków i brak jakkolwiek pojętych referencji do świata wartości wyższych - to wszystko składa się na obraz wykoślawionej rzeczywistości, za której fajtłapowatość i brzydkość winę ponoszą, oczywiście, mężczyźni. Niemniej, próżno szukać w "Szwaczkach" wyświechtanych haseł feminizmu najniższej, by tak rzec, rangi. Co więcej, kobiecość jest tutaj, mimo wszystko, wyraźnie afirmowana. Nie chodzi jednak o dekonstrukcję fallocentryzmu, lecz opowieść, w której o kobiecie opowiada się kobietą. Stąd silnie afektywny język, często wyrastający z tego, co nienormatywne, cielesne, niejako pre-narracyjne.

"Szwaczki" to spektakl zarazem feministyczny i blisko związany z, nieco szerszym, dyskursem Innego. Mowa tutaj bowiem o wykluczeniu jako takim. Sieklucki poddaje radykalnej dekonstrukcji przestrzeń postrzegalnego, czyniąc widzialnym, to, co, zgodnie z polityczno-kulturowym, schematem winno zostać zakryte, zagłuszone, przemilczane. Biorąc pod uwagę rewelacyjną muzykę Pawła Harańczyka, można rzec, że sceniczne piekło jeszcze nigdy nie było tak głośne i, mimo - tak dobrze opowiedzianej, że prawie wyczuwalnej - stęchlizny, pociągające.