Zabawnie, ale nie głupio

Woody Allena w Polsce jest sporo, bardzo dużo głównie w kinie, niemało też w teatrze, a ponadto kto mógł, zobaczył i samego mistrza na żywo 28 grudnia ubiegłego roku na koncercie w Warszawie z New Orleans Jazz Band. W Lublinie Teatr im. Juliusza Osterwy wystawił w styczniu 2000 roku "Zagraj to jeszcze raz, Sam" w reżyserii Jerzego Jasińskiego - i spektakl był dobrze przyjęty. 5 czerwca, a więc już za tydzień Woody Allen wróci na afisz: lubelska scena da premierę "Boga" Woody Allena w reżyserii Grzegorza Kempinsky. 

Rzecz - pomyślana w konwencji teatru w teatrze - dzieje się jakieś 500 lat przed Chrystusem oraz we współczesności. I zaczyna się od dyskusji dwóch mężczyzn, aktora Kretynika i pisarza Schizokratesa na temat zakończenia sztuki "Niewolnik", jaką mają niebawem w Atenach na festiwalu wystawić. Szybko na jaw wychodzi, że obaj są tylko postaciami tej sztuki, z czego zresztą dokładnie zdają sobie sprawę Pełen humoru i ironii - oraz filozoficznych kontekstów - tekst jest bardzo otwarty na modyfikacje, stosownie do realiów miejsca jego wystawiania.

Komedię tę napisał Woody Allen w 1975 roku. Polska prapremiera miała miejsce 30 czerwca 1989 roku w Teatrze Polskim w Bydgoszczy w reżyserii Marka Mokrowieckiego. Od tego czasy polskie teatry realizowały "Boga" piętnaście razy. Co ciekawe, ostatnio zrobiła to Krystyna Janda, 15 listopada 2008 roku wystawiła komedię w swojej reżyserii i w swoim Teatrze Polonia na jego 3. rocznicę działalności. A nieco wcześniej, bo 13 kwietnia 2007 w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu "Boga" wyreżyserował właśnie Grzegorz Kempinsky, który teraz robi tę sztukę dla Teatru Osterwy. Za realizację w Sosnowcu Kempinsky dostał nagrodę Złotej Maski.

Z pojedynku na "Boga" między Kempinsky\'m a Jandą, zwycięsko wyszedł raczej ten pierwszy. Przytoczymy tu jedynie opinię Anny Wróblewskiej z "Nowej Siły Krytycznej", bo jest najbardziej ostra. O inscenizacji w Sosnowcu pisze ona: "Przede wszystkim ogromne brawa należą się Grzegorzowi Kempinsky\'emu za przystosowanie sztuki Allena do polskich warunków. W jego adaptacji pojawiają się odniesienia zarówno do aktualnej sytuacji politycznej jak i cytaty z naszej rodzimej kultury ( ). "Bóg" w Teatrze Zagłębia zadowoli zarówno fanów twórczości Woody\'ego Allena, jak i zwolenników rozrywki bardziej wyszukanej intelektualnie niż popularne farsy. Spektakl oferuje świetną zabawę, absurdalny humor, doskonałą grę aktorską, pojawi się też sam Deus ex machina." Zarazem ta sama krytyczka grzmiała na Jandę: " "Bóg" w reżyserii Krystyny Jandy jest doskonałym przykładem negatywnie rozumianego teatru komercyjnego. Granie pod publiczność, angażowanie popularnych aktorów połączone z pustką inscenizacyjną oraz nuda ziejąca ze sceny sprawiają, że świetny i niegłupi tekst przemieniony został w objazdową chałturę graną na najniższych nutach. I tylko Marii Seweryn i aktorów z Montowni żal."

Zapowiada się więc ciekawa premiera, tym bardziej że reżyser Grzegorz Kempinsky musi sobie zdawać sprawę z presji, jaką ustanowił zbieg wspomnianych wyżej realizacji. Kempinsky, absolwent łódzkiej szkoły teatralno-telewizyjnej, jest reżyserem Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, pracuje też dla TVP, ma w dorobku filmy fabularne, seriale itd. W Lublinie znamy go ze spektaklu "Legoland" Dobbrow Dirka, który miał premierę w czerwcu 2007 roku. Kempinsky podkreśla, że lubelska adaptacja jest inna od śląskiej, i że są w niej rzecz jasna wątki dosłownie lubelskie.

Zabawa z filozoficznym tłem

Grzegorz Józefczuk: Co Pana pociąga w tekstach Woody\'ego Allena?

Grzegorz Kempinsky: - To że potrafi mówić dowcipnie o rzeczach poważnych. Jak rzadko kto, potrafi stwarzać poważne konteksty bardzo dowcipnych i zabawnych sytuacji.

Jest twórcą bardzo amerykańskim, ale zarazem chyba bardzo czytelnym w Polsce. Czy tak jest faktycznie? 

- On jest czytelny w filmach. Natomiast widziałem kilka realizacji "Boga", które były już mniej czytelne, bo autorzy za bardzo zaufali temu, że tekst jest nośny i czytelny sam w sobie. Tekst "Boga" jest nośny, ale Allen go pisał w bardzo specyficznych, "swojskich" warunkach, gdyż mieszkając na Manhattanie za rogiem miał teatr, dla którego go pisał, za rogiem był Broadway. Dla niego, dla Amerykanów, wszystko było czytelne, konkretne na wyciągnięcie ręki. Dla polskiego widza jest już inaczej. Dlatego ja idąc za duchem Allena, który w ten tekst wpisał daleką idącą improwizację, uczytelniam ten tekst dla widza polskiego, widza lubelskiego, nie zbaczając jednak ani w tanią publicystykę ani w kabaretowość.

Za "Boga" zrealizowanego w Sosnowcu dostał pan Złotą Maskę, natomiast Krystyna Janda została za realizację "Boga" zjechana przez recenzentów. Ma pan satysfakcję?

- Satysfakcja jest złym słowem. Wiem, jaki to trudny temat, żeby go zrobić i dowcipnie i czytelnie dla polskiego widza. Nie jest mi wesoło, że pani Jandzie się nie powiodło, co nie zmienia faktu, że jestem zadowolony, że mnie wyszło fajnie, i liczę, że tak będzie i w Lublinie. Chcę, żeby to było przedstawienie, na którym widz się bawi.

Chodzi o zabawę czy o ironię, coś gorzkiego i męczącego? 

- Chcę żeby widz się bawił tak jak to jest u Allena, to znaczy żeby w sytuacjach zabawnych pojawiały się kwestie filozoficzne. Sam Allen w swoich filmach dał temu dowód, kiedy aktorzy mówią o sprawach egzystencjalnych dłubiąc w nosie. Ja nie stosuję takich dosłowności. A to, że tekst jest zabawny i dowcipny, nie znaczy że jest głupi. I to jest główny atut i tego tekstu i w ogóle twórczości Allana.
(ml)