Zdarzenie, które musi zostać opowiedziane

Odcisnęło się na jej psychice w równym stopniu co na ciele. O mało go nie przeżyła. Powagę tego zdarzenia w spektaklu oddaje ziemia rozrzucona po całej scenie. Ziemia i pył pokrywa i brudzi wszystko, łącznie z ubraniami i ciałami aktorek. Zostanie zamieciona dopiero na sam koniec przedstawienia, kiedy będzie już po wszystkim.

Tytułowym zdarzeniem jest niechciana ciąża i nielegalnie wykonana aborcja młodej studentki mieszkającej we Francji lat 60-tych, gdzie za przerwanie ciąży trafić można do więzienia. Sztuka oparta jest na autobiograficznej powieści „L'Évenement" [„Zdarzenie"] napisanej przez Annie Ernaux w 2000 roku. Parę miesięcy temu, w swoim wykładzie noblowskim, Ernaux powiedziała, że spisuje swoją historię, po to, żeby móc rozszyfrować sytuacje i wydarzenia, które przeżyła. Literatura pozwala jej przekazywać znaczenie własnych doświadczeń innym.
Dla bohaterki spektaklu „Das Ereignis" opowiedzenie historii swojej aborcji jest potrzebą, ale i obowiązkiem. Opisać znaczy zrozumieć i nadać znaczenie temu, co się wydarzyło. Kiedy Annie zwraca się do nas po raz pierwszy, czujemy, że pomimo, że od tamtego zdarzenia minęło wiele lat, mówienie o nim nadal sprawia jej ból. A jednak musi mówić. Sztuka Linnenbaum jest teatrem opowieści, chociaż nie opiera się na monologu. Stanowi dialog Annie z samą sobą.

Trzy świetne aktorki, Nina Bruns, Pauline Knof i Kathrin Wehlisch, wcielają się w bohaterkę na trzech różnych etapach jej życia. Najmłodsza, 23-letnia Annie (Bruns) to ta, której to wszystko się przydarzyło. Dla trochę starszej od niej, dorosłej już kobiety (Knof), wspomnienia pozostają świeże. W czasie spektaklu to ona najczęściej dokładnie opisuje wydarzenia. Najstarsza Annie (Wehlisch) to ta, która dzisiaj próbuje opowiedzieć nam swoją przeszłość. „Das Ereignis" nie jest więc przedstawieniem tylko o wydarzeniach z 1963/64 roku, ale także o mierzeniu się z nimi przez lata, o wspominaniu i opowiadaniu o nich. Każda z trzech warstw sztuki ma swoją bohaterkę i jest równie ważna. Trzy Annie, będąc cały czas razem na scenie, mówią na zmianę, słuchając się nawzajem. Nie są od siebie w żaden sposób odseparowane, tylko pozostają ze sobą w bliskim kontakcie. Myślę, że ich relacja jest najpiękniejszym elementem tej sztuki. Annie jest bohaterką pogodzą z samą sobą. Uśmiecha się do młodszych siebie. A one wspierają ją. Kobiety, których historii słuchamy są jednocześnie kruche i niezwykle silne. Niekiedy ciężar przeżyć udaje im się przezwyciężyć wspólnym śmiechem. Twór czynie spektaklu nie starały się, żeby aktorki były na siłę podobne do siebie nawzajem. Trzy Annie wyglądają bardzo różnie, każda ma swój własny sposób mówienia i gesty. A jednak postrzegamy je jako jedną, spójną postać. Świadczy to tym, jak dobrą sztuką jest „Das Ereignis."

Teatr Linnenbaum nie próbuje przedstawić przeszłości w realistyczny sposób. Pod tym względem jest raczej minimalistyczny. Jako 23-letnia Annie, Bruns rzadko kiedy rzeczywiście odgrywa sceny, o których jest mowa. Mimo tego wszystkie wydarzenia stają nam przed oczami. Sztuka opiera się na słowach zilustrowanych symbolicznymi obrazami. Język Ernaux, na niemiecki przełożony przez Sonję Finck, jest dosadny. Niczego nie stara się ominąć. Nawet opis samej aborcji jest szczegółowy i dosłowny. Ciężko się go słucha, ale znalezienie słów do mówienia o aborcji, która często nie ma miejsca w języku, jest ważnym osiągnięciem Ernaux. Aborcja jest nadal tematem często przemilczanym i ukrywanym, ale jednak kolektywnym. Musimy nauczyć się o niej rozmawiać.

Ruch sceniczny i scenografia, zaprojektowana przez Daniela Roskampa, przydają tekstowi siły. Niektóre sceny na długo zapadają w pamięć. Kiedy narratorki opowiadają, jak młoda Annie czekała na spóźniający się okres i zorientowała się, że jest w ciąży, ona zdejmuje z siebie kolejne pary majtek i wiesza je na przewieszonym przez całą scenę sznurku. Kiedy mowa jest o jej przerażeniu i wstydzie po upewnieniu się, że jest w ciąży, je na raz wielki pęczek pietruszki, którego nie jest w stanie przełknąć. Kiedy opowieść dochodzi do momentu, w którym Annie wie już na pewno, że zrobi aborcję, wszystkie trzy aktorki w furii rozsypują z czarnych worków ziemię. Tej scenie towarzyszy efekt stroboskopowy i głośna muzyka. Widzów przyprawia o ciarki na plecach. Ziemia zostaje na scenie prawie do samego końca spektaklu. Bohaterski brodzą i kładą się w niej, wsypują ją sobie pod ubrania, formując wypukłe brzuchy. Kiedy jedna z Annie opisuje przebieg aborcji, ta najmłodsza w bólu rozsmarowuje ziemię po ciele, wsypując ją sobie pod bieliznę.

Historia Annie pełna jest bólu. Opowiada o wstydzie i lęku związanym z niechcianą ciążą. Dla 23- letniej studentki urodzenie dziecka oznaczałoby przekreślenie wszystkich jej życiowych planów. Nic więc dziwnego, że jest zdeterminowana, żeby znaleźć sposób na przerwanie ciąży. Nie mając nikogo, kto by jej pomógł, próbuje zrobić sobie aborcję sama. Zadanie sobie bólu nie jest ciężkie w porównaniu z utartą szans na jakąkolwiek karierę, stwierdza bohaterka. Ten sposób jednak zawodzi. Jest zupełnie osamotniona, odseparowana od wszystkich swoich znajomych, których życie toczy się normalnie. Kiedy wreszcie udaje się jej znaleźć straszą kobietę, która wykonuje aborcje w swoim paryskim mieszkaniu, jest już na początku czwartego miesiącu ciąży. Eranux opisuje efekt zabiegu, mówiąc, że jednocześnie przyniosła na świat życie i śmierć. Ulga miesza się z bólem. Na skutek obrażeń, Annie popada w tak zły stan, że musi być natychmiast zabrana do szpitala. Lekarze, którzy ratują jej życie, okazują jej zupełny brak szacunku. Chociaż jest ledwo żywa, każą jej przysiąść, że więcej czegoś podobnego nie zrobi.

Annie udaje się wyzdrowieć. Odzyskuje swoje ciało. Może wrócić na studia i do normalnego życia. Wszystkie trzy aktorki zamiatają scenę, tak że zostają na niej już tylko ślady ziemi. Przez większość część sztuki były w samej bieliźnie, teraz z powrotem się ubierają. Annie poradziła sobie. Przeżyła i opowiedziała swoją historię.

Ale ta historia nie jest tylko o niej. To zdarzenie nie stanowiło pojedynczego przypadku. Jak podkreśla Linnenbaum, Eranux używa własnej biografii do opowiadania o uniwersalnych doświadczeniach. W krajach, takich jak Polska, gdzie aborcja uznawana jest za przestępstwo, tysiące kobiet zmuszone są przerywać ciążę nielegalnie. Annie przeżyła źle przeprowadzoną aborcję, ale wiele innych kobiet nie. Od dawna wiadomo, że zakaz aborcji nie zmniejsza ilości wykonywanych za biegów, czyni je natomiast niebezpiecznymi. Historia opowiedziana w „Das Ereignis" jest niestety szalenie aktualna, szczególnie w polskim kontekście. Sztuka wystawiana w Berliner Ensemble jest znakomita pod względem artystycznym, a jednocześnie ma jasny polityczny przekaz. Dobrze było by, żeby ten przekaz mógł wybrzmieć także w Polsce.

__

Informacje o spektaklu:
Reżyseria: Laura Linnenbaum
Dramaturgia: Amely Joana Haag
Tekst: Annie Ernaux
Tłumaczenie na niemiecki: Sonja Finck
Scenografia: Daniel Roskamp
Kostiumy: Michaela Kratzer
Obsada: Nina Bruns, Pauline Knof, Kathrin Wehlisch
Premiera: 18.02.2023, Berliner Ensemble, Berlin
__

Data spektaklu: 19.02.2023
__

Deutsche Fassung (wersja niemiecka)