Hanka Ordonówna (1902-1950)

Urodziła się 25 września 1902 w Warszawie, zmarła 8 września 1950 w Bejrucie.

Hanka Ordonówna, pseud. Ordonka, właściwie Maria Anna Tyszkiewicz, z domu Pietruszyńska, pseud. literacki Weronika Hort. Urodziła się w Warszawie przy ul. Żelaznej 68 w rodzinie kolejarskiej. Była córką Władysława i Heleny.

Od 1908 uczęszczała do szkoły baletowej przy warszawskim Teatrze Wielkim. W 1918 związała się z kabaretem Sfinks, gdzie początkowo występowała jako tancerka. Wtedy zaczęła używać pseudonimu Hanka Ordonówna, którego pomysłodawcą był tancerz K. Hanusz. Jako piosenkarka niezbyt udanie zadebiutowała na tamtejszej scenie 17 IX 1918 piosenką Szkoda słów. Przez rok występowała w lubelskim kabarecie Wesoły Ul. Od IV 1919 w Warszawie, gdzie ponownie występowała w Sfinksie (od 17 VI), a potem w Mirażu (VIII). Dzięki protekcji poetki Z. Bajkowskiej po raz pierwszy wystąpiła (21 VII 1920) w słynnym później kabarecie Qui Pro Quo, z którym związała się na niemal dziesięć lat (od 2 V 1922 do 1931) W tym czasie pobierała także naukę dykcji i aktorstwa u F. Járosy'ego w Warszawie i C. Sorel i Y. Guilbert w Paryżu. W okresie międzywojennym dawała recitale na scenach Francji, Niemiec, USA, Egiptu i ZSRR oraz w kraju, m.in. w Gdańsku, Krakowie, Bydgoszczy, Poznaniu i w Kaliszu.

Kalisz odwiedziła kilkakrotnie. Kolejno wystąpiła 13 II 1928 wraz z F. Járosym i zespołem Qui Pro Quo w sali Stow. Rzem. Chrześć. przy ul. Piekarskiej, 12 VI 1929 w kinie Oaza, 2 III 1930 wraz z E. Bodo (bilety po 10 zł), 6 III 1931 w Teatrze Rozmaitości (sala Stow. Rzem. Chrześc.), 7 I 1934 w tej samej sali, 10 IV 1935 z Igo Symem w sali Teatru Nowego. Ponadto za ciekawostkę można uznać marionetkę przedstawiającą artystkę, którą zaprezentowano w szopce politycznej Szachy pana Marszałka, wystawianej od 15 VI 1934 w sali kina Oaza.

W latach trzydziestych okrzyknięta największą gwiazdą polskiego kabaretu. W tym okresie występowała na scenach Bandy (1932-33), Wielkiej Rewii (1935-36) i Cyrulika Warszawskiego (1936-37). Nagrywała dla polskich filii czołowych europejskich wytwórni płyt, m.in. Parlpohone, Odeon, Columbia, Syrena-Electro. Po wojnie większość tych nagrań została opublikowana przez Polskie Nagrania.

Była również popularną aktorką filmową. Debiutowała jeszcze w filmie niemym. Największą popularność przyniosły jej filmy Szpieg w masce (reż. M. Krawicz, 1933) i Parada gwiazd Warszawy (reż. K. Tom, 1937), w których wylansowała swoje największe przeboje Miłość ci wszystko wybaczy, Na pierwszy znak.

W dniu wybuchu wojny wraz z M. Foggiem na Dworcu Gdańskim w Warszawie śpiewała dla żołnierzy wyjeżdżających na front. Przez kilka pierwszych dni września 1939 występowała w teatrzyku Tip-Top. W XI 1939, po donosie aktora T. Ortyma, krótko więziona na Pawiaku za rzekomą współpracę z wywiadem angielskim. W III 1940 opuściła Warszawę i zamieszkała w Wilnie, gdzie występowała w teatrach Pohulanka i Miniatura oraz kabarecie Ksantyna. Po aresztowaniu przez NKWD i wywiezieniu w nieznanym kierunku jej męża, wyjechała w jego poszukiwaniu do Moskwy. Po odmówieniu przyjęcia obywatelstwa rosyjskiego, aresztowana w 1941 roku za nie posiadanie przynależności państwowej i zesłana do obozu pracy dla kobiet w Uzbekistanie. Zwolniona po podpisaniu układu polsko-radzieckiego w VII 1941. Wraz z Armią gen. Andersa wyjechała na Bliski Wschód, dając koncerty w teatrzykach żołnierskich II Korpusu. Opiekowała się także osieroconymi polskimi dziećmi, które udało się jej wywieźć z ZSRR. W ostatnich latach wojny mieszkała kolejno w Palestynie, Indiach i Syrii. Po wojnie osiedliła się w Bejrucie. Tu razem z J. Petersburskim dała swój ostatni koncert. Ciężko chora na gruźlicę, wycofała się z życia estradowego i poświęciła malarstwu.

Była autorką tomiku poezji Piosenki, których nie śpiewałam (1929), kilku tomików własnych piosenek, śpiewnika Piosenki żołnierskie, pamiętnika Zamki na lodzie i wspomnień Tułacze dzieci (1948 pod ps. Weronika Hort).

Zm. 8 IX 1950 w Bejrucie (Liban). W 1989 z inicjatywy J. Waldorffa jej prochy przewieziono do Warszawy i złożono w Alei Zasłużonych na Powązkach.

Prywatnie związana z konferansjerem Fryderykiem Járosym, reżyserem i aktorem Juliuszem Osterwą, aktorem Igo Symem. Zamężna z Michałem hr. Tyszkiewiczem, z którym ślub wzięła 26 III 1931 w kościele św. Krzyża w Warszawie.

Była bohaterką kilku programów telewizyjnych oraz filmu Miłość ci wszystko wybaczy (reż. J. Rzeszewski, 1982). W 1985 w Londynie ukazała się jej biografia Pieśniarka Warszawy. Hanka Ordonówna i jej świat autorstwa T. Wittlina.

O jej aktorstwie pisano "Ordonówna to doprawdy niezwykłe zjawisko. Głos miała małego formatu, ale bardzo przyjemny. Ciepły w rejestrze niskim i w średnicy, ostry w górze. Znakomita dykcja pomagała jej w aktorskim wykonaniu każdej piosenki czy wiersza. Bowiem Ordonówna była przede wszystkim aktorką i to znakomitą. Jej śpiew nigdy nie był beznamiętny: wiedziała to, co czuła, i potrafiła swe uczucia przekazać publiczności. Głosem i sercem" (T. Dąbrowski).

Popularnie nazywana przez publiczność Ordonką, Kniaginiuszką lub Kobietą Wampem.

Bibliografia: Androchowicz A., Kaliskie kinoteatry (maszynopis), Kalisz 2001; Encyklopedia kina (red. Lubelski T.), Kraków 2003; Encyklopedia muzyczna PWM t. 7, Kraków 2002; Kościelniak W., Walczak K., Kronika miasta Kalisza, Kalisz 2002; Kozłowska I., Teatr w Kaliszu w okresie II Rzeczypospolitej, Kalisz 2005; Michalski D., Co nam zostało z tych lat ... [w:] Komu piosenkę, Warszawa 1990; Sempoliński L., Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1968; Szczublewski J., Żywot Osterwy, Warszawa 1973; Wittlin T., Pieśniarka Warszawy. Hanka Ordonówna i jej świat, Londyn 1985; Wolański R., Leksykon polskiej muzyki rozrywkowej, Warszawa 1995; "Ziemia Kaliska. Miesięcznik Regionalny" nr 3/1931;



Andrzej Androchowicz
Słownik biograficzny. Ziemia kaliska
24 września 2022
Portrety
Hanka Ordonówna