Jerzy Bińczycki (1937 - 1998)

Urodził się 6 września 1937 w Witkowicach. Zmarł 2 października 1998 w Krakowie.

W 1961 ukończył studia w Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego.

Zaraz po studiach zaczął pracować w Teatrze Śląskim im. Stanisława Wyspiańskiego. Zadebiutował 4 listopada 1961 rolą Swistunowa w „Rewizorze" Mikołaja Gogola w reżyserii Mieczysława Daszewskiego. W Katowicach zagrał jeszcze m. in w spektaklach: „Matka Courage" Bertolta Brechta, „Zabawa" Sławomira Mrożka, „Lato w Nohant" Jarosława Iwaszkiewicza, „Ostatnia sekunda" Andrzeja Wydrzyńskiego, „Wesele" Stanisława Wyspiańskiego, „Kremlowskie kuranty" Nikołaja Pogodina, „Maria Sturt" Juliusza Słowackiego, „Wizyta starszej pani" Friedricha Dürrenmatta, a ostatnim był „Popas króla jegomości" (Pieter) Adama Grzymały-Siedleckiego w reżyserii Aleksandry Mianowskiej (premiera 11 lipca 1965).

Od 30 czerwca 1965, zatrudniony przez Zygmunta Hübnera, rozpoczął pracę w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. Pozostał wierny tej scenie do końca życia. Rozpoczął od roli Jakuba w „Nieboskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego w reżyserii Konrada Swinarskiego (premiera 9 października 1965). Z jego udziałem powstało ponad 70 spektakli. Oprócz Jerzego Jarockiego współpracował z wieloma najznakomitszymi reżyserami: Bogdan Hussakowski, Kazimierz Kutz, Witold Skaruch, Zygmunt Hübner, Aleksander Bardini, Bogdan Korzeniewski, Andrzej Wajda, Jerzy Grzegorzewski, Krzysztof Babicki, Laco Adamik, Krzysztof Jasiński, czy Tadeusz Bradecki.
1 lipca 1998 został dyrektorem naczelnym i artystycznym tego teatru. Trzy miesiące później zmarł. To w Starym stworzył swoje najwybitniejsze kreacje, w spektaklach Jerzego Jarockiego (rola Edka w Tangu Sławomira Mrożka, Tomasza Becketa w Mordzie w katedrze), Andrzeja Wajdy (Poloniusz w Hamlecie), Konrada Swinarskiego (Kajetan w Fantazym Juliusza Słowackiego) i wielu innych.

Podejmował się także prac reżyserskich – w 1975 dokonał adaptacji dwóch sztuk Antona Czechowa – Niedźwiedź i Oświadczyny, sam też w nich zagrał.

W filmie zadebiutował w 1962 epizodyczną rolą policjanta w Drugim brzegu. W kolejnych latach wcielał się w niewielkie role, głównie czarnych charakterów. W 1975 nastąpił przełom – Jerzy Antczak zaangażował go do roli Bogumiła w adaptacji Nocy i dni Marii Dąbrowskiej. Rola Bińczyckiego zachwyciła krytyków i publiczność, przeszła do historii polskiego kina. Aktor otrzymał za nią wiele nagród, a film został nawet nominowany do Oscara. Bińczycki ukazał tu siłę swojego aktorstwa, jak pisał Krzysztof Demidowicz – „Zbudował on fascynującą, ponadczasową sylwetkę zwyczajnego człowieka. Delikatnie odsłonił psychiczne rany bohatera, pokazując jednocześnie jego wewnętrzne bogactwo".

Później Bińczycki zagrał w wielu innych filmach – w Dreszczach Wojciecha Marczewskiego, Magnacie Filipa Bajona, Cieniach Jerzego Kaszubowskiego, Z biegiem lat, z biegiem dni... Wajdy i innych. Do historii kina przeszła jego kreacja w Znachorze Jerzego Hoffmana. Ostatnim filmem, w jakim zagrał Jerzy Bińczycki, był Pan Tadeusz – wcielił się tam w postać Macieja Dobrzyńskiego. Podczas 36 lat pracy w filmie zagrał ponad 70 ról.

Wiele aktywności artystycznej wykazywał w Teatrze Telewizji, gdzie zadebiutował 11 grudnia 1964 spektaklem „Czarne i białe pióropusze" Albina Siekierskiego w reżyserii Tadeusza Aleksandrowicza. Zagrał tam w ponad sześćdziesięciu spektaklach m. in. Alfreda w „Wariacie i zakonnicy", Ransoma w „Smudze cienia", Pawła Lebiediewa w „Iwanowie", Borysa Godunowa w „Borysie Godunowie", Pimkę w „Ferdydurke", Basilio w „Życie jest snem", Króla Dunkana w „Makbecie", Solca w „Dzieciach Arbatu", Króla Edwarda IV w „Ryszardzie III", Poloniusza w „Hamlecie", Dyndalskiego w „Zemście", a także Dyrektora teatru w spektaklu „Tak zwana ludzkość w obłędzie" Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego, którego premiera odbyła się już po jego śmierci (10 grudnia 1998).

Jego żywiołem był Teatr Polskiego Radia, gdzie zagrał w ponad stu dwudziestu słuchowiskach począwszy od spektaklu „Sposób na małżeństwo" (Wiktor) Haliny Kwiatkowskiej i Ewy Otwinowskiej w reżyserii Romany Bobrowskiej (premiera 9 czerwca 1964), skończywszy na słuchowisku „Dzień jastrzębia" (Ojciec) Jerzego Cieślaka również w reżyserii Romany Bobrowskiej (premiera 26 kwietnia 1968).

Wystąpił również w rolach dubbingowych m. in „Podróż na wschód" (1994) i „Historia jednej znajomości" (1997).

W teatrze jego ostatnią aktorską kreacją był Escalus w „Miarce za miarkę" Szekspira w reżyserii Tadeusza Bradeckiego. Ostatnim spektaklem, który wyreżyserował były „Śluby panieńskie" Aleksandra Fredry w Tarnowskim Teatrze im. Ludwika Solskiego, gdzie gościnnie zagrał również rolę Radosta.

Angażował się także politycznie, działał w Unii Demokratycznej i z ramienia tej partii kandydował do Senatu w 1991, zabrakło mu niespełna 2000 głosów.

Zmarł nagle na zawał w szpitalu im. Gabriela Narutowicza w Krakowie. Został pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Rakowickiego w Krakowie.

Nagrody:
1971 - Wrocław - XII FPSW - nagroda za rolę Jana w przedstawieniu "Żegnaj, Judaszu" Ireneusza Iredyńskiego w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
1971 - Katowice - I Festiwal Sztuk Krajów Socjalistycznych - nagroda za rolę Fana w "Pokoju na godziny" w Starym Teatrze w Krakowie
1972 - Kalisz - XII KST - nagroda za rolę Fana w "Pokoju na godziny" Pavla Ladovskyego w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
1975 - Złoty Krzyż Zasługi
1975 - Gdańsk - II FPFF - nagroda aktorska za rolę Bogumiła w filmie "Noce i dni"
1976 - Łagów - Lubuskie Lato Filmowe - Złote Grono
1976 - Nagroda Państwowa I stopnia (zespołowa) za film "Noce i dni"
1978 - Kraków - nagroda miasta Krakowa w dziedzinie upowszechniania kultury
1978 - Nagroda prezesa Komitetu d/s PRiTV za kreację aktorską w serialu TV "Noce i 1979 - Kalisz - XIX KST - nagroda za rolę XX w "Emigrantach" Sławomira Mrożka w Starym Teatrze im.Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
1979 - Nagroda teatralna tygodnika "Przyjaźń" za rolę Lebiedjewa w "Iwanowie" Antoniego Czechowa w Teatrze TV
1982 - Dyplom Honorowy za zwycięstwo w plebiscycie "Przekroju" na najpopularniejszych aktorów krakowskich w latach 1946-81
1988 - Nagroda indywidualna prezesa Komitetu d/s PRiTV za wybitne kreacje aktorskie w filmach i widowiskach telewizyjnych
1989 - Krzyż Oficerski OOP1997 - Kraków - Złota Maska

Źródło: Wikipedia, FilmPolski_E-teatr.



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
6 września 2023
Portrety
Jerzy Bińczycki