Xymena Zaniewska (1927 - 2016)

Urodziła się 4 czerwca 1927 r. w Poznaniu. Zmarła 12 lutego 2016 w Warszawie.

Najmłodsze lata życia spędziła pod Poznaniem, a podczas okupacji mieszkała w Częstochowie, gdzie została wysiedlona jej rodzina. Była sanitariuszką w Armii Krajowej, a równolegle pobierała lekcje rysunku. Po maturze wyjechała do stolicy, gdzie rozpoczęła studia architektoniczne na Politechnice Warszawskiej.

Już podczas ich trwania podjęła pracę w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego, później w "Miastoprojekcie". Była także m.in. kierownikiem Pracowni Urbanistycznej Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Kształciła się również na stołecznej Akademii Sztuk Pięknych. Później zajęła się tworzeniem scenografii. Przygotowywała wystawy dla Mody Polskiej, dla której z czasem zaczęła także projektować kolekcje modowe.

Pod koniec lat 50. zaczęła pracować jako autorka scenografii w Telewizji m.in. do programów telewizyjnych i spektakli teatralnych.

Po raz pierwszy scenografię dla Teatru Telewizji przygotowała w 1958 r. do spektaklu "Apollo z Bellac" w reżyserii Hanuszkiewicza. Premiera spektaklu odbyła się 17.03.1958 r., jednak z powodu niedoskonałości technicznych nie zachowała się kopia tamtego przedstawienia. Spektakl zachowany to powtórzona inscenizacja w niezmienionej obsadzie, data emisji - 10.07.1961 r.

"Oboje, i ja i Adam, byliśmy jak z tego wynika pionierami teatru telewizyjnego. "Apollo z Bellac" był realizowany w Pałacu Kultury i Nauki. Zastosowałam tam specjalne plansze fotograficzne, które zastąpiły typową scenografię. Chodziło bowiem o osiągnięcie efektu głębi, a ówczesne kamery nie dawały takiej możliwości. One dawały tylko jaką taką ostrość osobom czy przedmiotom położonym najbliżej. Wszystko co było dalej, zacierało się. I na tle tych plansz grali aktorzy" - wspominała w jednym z wywiadów.

Twórczyni scenografii do kilkuset spektakli Teatru Telewizji (m.in. „Makbet", „Szkoła żon", „Wizyta starszej pani" i programów telewizyjnych, scenografii do 5 filmów baletowych.
Dokonania w zakresie wystawiennictwa, w tym 20 ekspozycji Międzynarodowych Targów Poznańskich i 20 ekspozycji zagranicznych. W latach 90. współprowadziła w TVP1 program „Stawka większa niż szycie".

Uznawana za twórczynię polskiej szkoły scenografii.

Zaniewska przygotowywała również scenografie do przedstawień teatralnych i operowych. Pierwsza premiera z jej scenograficznym udziałem odbyła się 15 lutego 1961 w spektaklu „Łowcy głów" Maxa Ragniera w reż. Andrzeja Szczepkowskiego w Teatrze Komedia w Warszawie.
W teatrach dramatycznych i operowych wykonała scenografie do ok. stu spektakli, a dla ponad pięćdziesięciu kostiumy.
Współpracowała głównie z Adamem Hanuszkiewiczem ale również z wieloma innymi np. Bohdan Korzeniewski, Maryna Broniewska, Joanna Koenig, Olga Lipińska, Władysław Krasnowiecki, Witold Skaruch, Henryk Baranowski, Andrzej Łapicki, Andrzej Strzelecki, Marian Jonkajtys, Maria Kaniewska, Klaus Wagner, Jan Szurmiej, Alain Bernard, Tomasz Zygadło, Janina Niesobska i Waldemar Zawodziński.

Tworzyła również wystawy m.in. na Międzynarodowe Targi Poznańskie, później była autorką kolekcji mody prezentowanych także za granicą. Z telewizji odeszła w okresie stanu wojennego. Wróciła do niej na pewien czas w latach 90., kiedy była prowadzącą powstałego na podstawie jej pomysłu programu "Stawka większa niż szycie".

W filmie zadebiutowała 11 lutego 1966 w „Jutro Meksyk" w reż. Aleksandra Ścibora-Rylskiego projektując kostiumy. W filmie fabularnym jako scenograf wystąpiła tylko jeden raz w „Tylko Beatrycze" w reż. Stefana Szlachtycza (9 lutego 1976).

Była jedną z postaci w cyklu dokumentalnym „Twentieth Century", gdzie prezentowane są sylwetki polskich twórców sztuki XX wieku, odcinek z jej osobą zatytułowany jest „Twentieth Century Television – Xymena".

Wykładała w łódzkiej szkole filmowej. Zaangażowana w działalność na rzecz zwierząt, była przez wiele lat prezesem Fundacji Rozwoju Warszawskiego Ogrodu Zoologicznego "Panda".

W 2015 wydano jej wspomnieniową książkę pt. "Xymena. Zapiski i rysunki".

Jej pierwszym mężem był Ryszard Zaniewski, a drugim Mariusz Chwedczuk. Jej synem jest Iwo Zaniewski.

Źródło: PAP, Wikipedia, E-teatr, FilmPolski

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
12 lutego 2024