Karol Adwentowicz
Aktor, reżyser, dyrektor teatru.
Urodził się 19 października 1871 w Wielogórze pod Radomiem. Zmarł 19 lipca 1958 w Warszawie.
Był synem Antoniego Adwentowicza i Katarzyny z Lorensów, mężem Anieli Adwentowicz, potem Janiny Nosarzewskiej, potem aktorki Ireny Grywińskiej. W Radomiu uczył się w gimnazjum, z którego został wydalony za posiadanie książek Mickiewicza i Słowackiego. Przez dwa lata kontynuował naukę w prywatnej szkole w Radomiu. Następnie pracował w fabryce motorów w Warszawie, jako praktykant na wsi, kolejarz w Radomiu.
Debiutował 4 lutego 1894 w roli Edwina w „Odludkach i poecie” w zespole amatorskim w Radomiu. Na sezon 1894/95 zaangażował się do zespołu L. Czystogórskiego; tu pod pseudonimem Edwin grał i śpiewał, m.in. partię Stolnika w „Halce”. Potem występował: od jesieni 1895 do maja 1896 w Częstochowie w zespole Cz. Janowskiego uczestnicząc w jego wyprawach do innych miast; latem 1896 w warszawskich teatrach ogrodowych Wodewil; w sezonie 1897/98 w teatrach poznańskich; latem 1898 w warszawskich teatrach ogrodowych Odeon; nadto 6 września 1898 wystąpił w teatrze krakowskim w roli tytułowej w sztuce „Frycek”. Na przełomie 1898 i 1899 wyjechał z zespołem G. Morskiej i J. Popławskiego do Rosji i występował w wielu miastach, od Rygi po Odessę. W Moskwie podziwiał wówczas grę E. Zacconiego. Latem 1899 występował w warsz. teatrach ogrodowych Odeon; w sezonie 1899/1900 w teatrach poznańskich; latem 1900 w warszawskich teatrów ogrodowych Fantazja.
W jesieni 1900 zaangażował się do teatru lwowskiego i pracował tu przez dwanaście sezonów. W tym okresie czynnie uczestniczył w ruchu robotniczym. Wstąpił do PPSD 1 (połączonej później z PPS), w 1903 założył we Lwowie amatorską scenę robotniczą. Nadal wiele podróżował. Uczestniczył w wyprawach teatru lwowskiego do Kijowa (czerwiec 1905), Wiednia (styczeń i maj 1910) i Paryża (czerwiec 1913). W lutym i marcu 1908 występował gościnnie w Krakowie, a od maja w Warszawie, w Teatrze Rozmaitości, potem w Teatrze Małym. Latem 1908 występował z własnym zespołem w Królestwie (m.in. w Lublinie, Kaliszu, Warszawie), w styczniu 1909 grał w Warszawie w zespole F. Kwaśniewskiego, potem w Teatrze Małym, latem 1909 w Galicji w zespole T. Pilarskiego, latem 1910, 1911, 1912 w wielu miastach Galicji. W jesieni 1912 zaangażował się do krakowskiego Teatru im. Słowackiego i pracował tu przez dwa sezony, z przerwą od stycznia do marca 1912 (występował wtedy w zespole T. Pilarskiego w wielu miastach Galicji). W sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich; służył w 1. pułku ułanów. Kontuzjowany w upadku z konia, leczył się w Wiedniu. W 1915 w okresie rekonwalescencji występował w tamtejszym Teatrze Polskim, potem w teatrach Zagrzebia i Brna. W 1915 został zwolniony z wojska i wrócił do kraju.
W 1915-29 nie miał stałego engagement. Występował wówczas gościnnie w wielu miastach. W 1934 zagrał jedyny raz w filmie „Przeor Kordecki - Obrońca Częstochowy”.
Podczas II wojny światowej pracował w kawiarni aktorskiej ,.Znachor” w Warszawie. Aresztowany 27 sierpnia 1942, został osadzony na Pawiaku. Zwolniony z więzienia w połowie marca 1943, uczestniczył w konspiracyjnym życiu artystycznym, m.in. współpracował z Radą Teatralną. Podczas Powstania Warszawskiego uczestniczył 15 sierpnia 1944 w wykonaniu „Kantaty na otwarcie Teatru Narodowego”, pod kierownictwem Leona Schillera. Po powstaniu przedostał się do teatrów Krakowa. Po wyzwoleniu uruchomił wraz z Wilamem Horzycą Teatr im. Wyspiańskiego w Katowicach (przedstawienie inauguracyjne 2 kwietnia 1945) i był jego dyrektorem. Następnie był dyrektorem Teatru Powszechnego w Krakowie (sezon 1945-46), kierownikiem artystycznym Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie (jesień 1946). W 1946-48 występował gościnnie w warszawskim Teatrze Studio i w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi; tu zdobył nagrodę na Festiwalu Szekspirowskim za rolę Prospera w „Burzy”. W 1948 po połączeniu PPS i PPR został członkiem PZPR. Od 1 września 1948 do 31 grudnia 1950 był dyrektorem Teatru Powszechnego w Łodzi. W 1950 obchodził w Łodzi i w Warszawie jubileusz pięćdziesięciolecia pracy; grał wtedy Prof. Sonnenbrucha w „Niemcach”. Następnie zaangażował się do Teatru Polskiego w Warszawie i pracował tu do śmierci.
Był jednym z najznakomitszych wykonawców współczesnego repertuaru wystawianego na przełomie wieków. Duży wpływ na jego poglądy estetyczne miało n, zetknięcie z grą E. Zacconiego („niezapomniane, wstrząsające do głębi wrażenie”). Jego talent rozwinął się w znacznym stopniu dzięki wieloletniej współpracy z Tadeuszem Pawlikowskim, który skierował jego zainteresowana na właściwe tory. Średniego wzrostu i średniej tuszy, obdarzony piękną twarzą o regularnych rysach, Adwentowicz grywał początkowo amantów. Jednak sławę zdobył w rolach, w których mógł wyrazić obawy i udręki swojego pokolenia.
Poczynając od 1903 grał główne role w trzynastu dramatach Henryka Ibsena, największe wrażenie osiągając w 1907 w roli Oswalda w „Upiorach”. Adwentowicz zasłynął swymi rolami w polskich sztukach współczesnych, m.in. Stanisława Przybyszewskiego, jak np. Mlicki „Dla szczęścia”, Przecławski „Złote runo”; także w sztukach Tadeusza Rittnera, szczególnie w roli Doktora w „W małym domku”. Jego porywająca gra przełamywała uprzedzenia widowni do nowego repertuaru - wg Grzymały-Siedleckiego „zwycięsko się przyczynił do zżycia się widza z modernizmem”.
Drugą specjalnością Adwentowicza były role bohaterskie w polskim repertuarze romantycznym, a także w dramatach poetyckich okresu Młodej Polski. Miał ich wiele. Występował w ośmiu sztukach Słowackiego, m.in. w tytułowych rolach w „Mazepie”, „Księdzu Marku” i „Kordianie”, w późniejszych latach ceniony jako Wojewoda w „Mazepie” i w tytułowej roli w „Horsztyńskim”. W tym repertuarze budził
powszechny podziw swą niezrównaną techniką recytacji.
Trzecią domeną Adwentowicza były role szekspirowskie. Ogółem grał ich dziesięć, w tej liczbie Hamleta (od 1907). Była to jedna z najoryginalniejszych polskich interpretacji tej roli. Innego rodzaju, bardzo harmonijna i pełna zadumy była zagrana pod koniec życia rola Prospera w „Burzy”, Zgodnie z życzeniem inscenizatora, Leona Schillera, Adwentowicz ucharakteryzował się wówczas na Szekspira.
W jego działalności dyrektorskiej wyróżnia się sezonie 1929/30. Wspólnie z Leonem Schillerem, którego zaprosił do współpracy, Adwentowicz stworzył wówczas w Łodzi aktualny teatr polityczny narażając się na ataki kół prawicowych. Teatr Kameralny w Warszawie zasłużył się za jego dyrekcji wystawiając nowe polskie sztuki, m.in. Antoniego Słonimskiego, Jerzego Zawieyskiego; największe powodzenie miały tam jednak przedstawienia, w których Adwentowicz występował w swych dawnych rolach.
Pośmiertnie opublikowano jego „Wspominki” (Warszawa I960).
Oprac. RK
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego
Był synem Antoniego Adwentowicza i Katarzyny z Lorensów, mężem Anieli Adwentowicz, potem Janiny Nosarzewskiej, potem aktorki Ireny Grywińskiej. W Radomiu uczył się w gimnazjum, z którego został wydalony za posiadanie książek Mickiewicza i Słowackiego. Przez dwa lata kontynuował naukę w prywatnej szkole w Radomiu. Następnie pracował w fabryce motorów w Warszawie, jako praktykant na wsi, kolejarz w Radomiu.
Debiutował 4 lutego 1894 w roli Edwina w „Odludkach i poecie” w zespole amatorskim w Radomiu. Na sezon 1894/95 zaangażował się do zespołu L. Czystogórskiego; tu pod pseudonimem Edwin grał i śpiewał, m.in. partię Stolnika w „Halce”. Potem występował: od jesieni 1895 do maja 1896 w Częstochowie w zespole Cz. Janowskiego uczestnicząc w jego wyprawach do innych miast; latem 1896 w warszawskich teatrach ogrodowych Wodewil; w sezonie 1897/98 w teatrach poznańskich; latem 1898 w warszawskich teatrach ogrodowych Odeon; nadto 6 września 1898 wystąpił w teatrze krakowskim w roli tytułowej w sztuce „Frycek”. Na przełomie 1898 i 1899 wyjechał z zespołem G. Morskiej i J. Popławskiego do Rosji i występował w wielu miastach, od Rygi po Odessę. W Moskwie podziwiał wówczas grę E. Zacconiego. Latem 1899 występował w warsz. teatrach ogrodowych Odeon; w sezonie 1899/1900 w teatrach poznańskich; latem 1900 w warszawskich teatrów ogrodowych Fantazja.
W jesieni 1900 zaangażował się do teatru lwowskiego i pracował tu przez dwanaście sezonów. W tym okresie czynnie uczestniczył w ruchu robotniczym. Wstąpił do PPSD 1 (połączonej później z PPS), w 1903 założył we Lwowie amatorską scenę robotniczą. Nadal wiele podróżował. Uczestniczył w wyprawach teatru lwowskiego do Kijowa (czerwiec 1905), Wiednia (styczeń i maj 1910) i Paryża (czerwiec 1913). W lutym i marcu 1908 występował gościnnie w Krakowie, a od maja w Warszawie, w Teatrze Rozmaitości, potem w Teatrze Małym. Latem 1908 występował z własnym zespołem w Królestwie (m.in. w Lublinie, Kaliszu, Warszawie), w styczniu 1909 grał w Warszawie w zespole F. Kwaśniewskiego, potem w Teatrze Małym, latem 1909 w Galicji w zespole T. Pilarskiego, latem 1910, 1911, 1912 w wielu miastach Galicji. W jesieni 1912 zaangażował się do krakowskiego Teatru im. Słowackiego i pracował tu przez dwa sezony, z przerwą od stycznia do marca 1912 (występował wtedy w zespole T. Pilarskiego w wielu miastach Galicji). W sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich; służył w 1. pułku ułanów. Kontuzjowany w upadku z konia, leczył się w Wiedniu. W 1915 w okresie rekonwalescencji występował w tamtejszym Teatrze Polskim, potem w teatrach Zagrzebia i Brna. W 1915 został zwolniony z wojska i wrócił do kraju.
W 1915-29 nie miał stałego engagement. Występował wówczas gościnnie w wielu miastach. W 1934 zagrał jedyny raz w filmie „Przeor Kordecki - Obrońca Częstochowy”.
Podczas II wojny światowej pracował w kawiarni aktorskiej ,.Znachor” w Warszawie. Aresztowany 27 sierpnia 1942, został osadzony na Pawiaku. Zwolniony z więzienia w połowie marca 1943, uczestniczył w konspiracyjnym życiu artystycznym, m.in. współpracował z Radą Teatralną. Podczas Powstania Warszawskiego uczestniczył 15 sierpnia 1944 w wykonaniu „Kantaty na otwarcie Teatru Narodowego”, pod kierownictwem Leona Schillera. Po powstaniu przedostał się do teatrów Krakowa. Po wyzwoleniu uruchomił wraz z Wilamem Horzycą Teatr im. Wyspiańskiego w Katowicach (przedstawienie inauguracyjne 2 kwietnia 1945) i był jego dyrektorem. Następnie był dyrektorem Teatru Powszechnego w Krakowie (sezon 1945-46), kierownikiem artystycznym Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie (jesień 1946). W 1946-48 występował gościnnie w warszawskim Teatrze Studio i w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi; tu zdobył nagrodę na Festiwalu Szekspirowskim za rolę Prospera w „Burzy”. W 1948 po połączeniu PPS i PPR został członkiem PZPR. Od 1 września 1948 do 31 grudnia 1950 był dyrektorem Teatru Powszechnego w Łodzi. W 1950 obchodził w Łodzi i w Warszawie jubileusz pięćdziesięciolecia pracy; grał wtedy Prof. Sonnenbrucha w „Niemcach”. Następnie zaangażował się do Teatru Polskiego w Warszawie i pracował tu do śmierci.
Był jednym z najznakomitszych wykonawców współczesnego repertuaru wystawianego na przełomie wieków. Duży wpływ na jego poglądy estetyczne miało n, zetknięcie z grą E. Zacconiego („niezapomniane, wstrząsające do głębi wrażenie”). Jego talent rozwinął się w znacznym stopniu dzięki wieloletniej współpracy z Tadeuszem Pawlikowskim, który skierował jego zainteresowana na właściwe tory. Średniego wzrostu i średniej tuszy, obdarzony piękną twarzą o regularnych rysach, Adwentowicz grywał początkowo amantów. Jednak sławę zdobył w rolach, w których mógł wyrazić obawy i udręki swojego pokolenia.
Poczynając od 1903 grał główne role w trzynastu dramatach Henryka Ibsena, największe wrażenie osiągając w 1907 w roli Oswalda w „Upiorach”. Adwentowicz zasłynął swymi rolami w polskich sztukach współczesnych, m.in. Stanisława Przybyszewskiego, jak np. Mlicki „Dla szczęścia”, Przecławski „Złote runo”; także w sztukach Tadeusza Rittnera, szczególnie w roli Doktora w „W małym domku”. Jego porywająca gra przełamywała uprzedzenia widowni do nowego repertuaru - wg Grzymały-Siedleckiego „zwycięsko się przyczynił do zżycia się widza z modernizmem”.
Drugą specjalnością Adwentowicza były role bohaterskie w polskim repertuarze romantycznym, a także w dramatach poetyckich okresu Młodej Polski. Miał ich wiele. Występował w ośmiu sztukach Słowackiego, m.in. w tytułowych rolach w „Mazepie”, „Księdzu Marku” i „Kordianie”, w późniejszych latach ceniony jako Wojewoda w „Mazepie” i w tytułowej roli w „Horsztyńskim”. W tym repertuarze budził
powszechny podziw swą niezrównaną techniką recytacji.
Trzecią domeną Adwentowicza były role szekspirowskie. Ogółem grał ich dziesięć, w tej liczbie Hamleta (od 1907). Była to jedna z najoryginalniejszych polskich interpretacji tej roli. Innego rodzaju, bardzo harmonijna i pełna zadumy była zagrana pod koniec życia rola Prospera w „Burzy”, Zgodnie z życzeniem inscenizatora, Leona Schillera, Adwentowicz ucharakteryzował się wówczas na Szekspira.
W jego działalności dyrektorskiej wyróżnia się sezonie 1929/30. Wspólnie z Leonem Schillerem, którego zaprosił do współpracy, Adwentowicz stworzył wówczas w Łodzi aktualny teatr polityczny narażając się na ataki kół prawicowych. Teatr Kameralny w Warszawie zasłużył się za jego dyrekcji wystawiając nowe polskie sztuki, m.in. Antoniego Słonimskiego, Jerzego Zawieyskiego; największe powodzenie miały tam jednak przedstawienia, w których Adwentowicz występował w swych dawnych rolach.
Pośmiertnie opublikowano jego „Wspominki” (Warszawa I960).
Oprac. RK
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego
