Marian Wyrzykowski

Aktor teatralny, telewizyjny, radiowy i filmowy, reżyser teatralny, pedagog.
Urodził się 15 lipca 1904 w Chomontowie k. Legionowa. Zmarł 23 kwietnia 1970 w Warszawie.
Podjął studia aktorskie na Oddziale Dramatycznym przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. Na popisie adeptów szkoły w 1926 (pokazano fragmenty dramatów Stanisława Wyspiańskiego) zwrócił uwagę Tadeusza Boya-Żeleńskiego jako ten, "o którym zapewne niedługo posłyszymy na prawdziwej scenie".
Zaangażowany w 1926 do Teatru Narodowego w Warszawie, pozostał tam przez trzy sezony, występując też na scenach Teatru Letniego i Nowego. Debiutował jako Kozak w "Śnie srebrnym Salomei" (16 września 1926); nastepnie grał takie role, jak: Sobolewski ("Dziady"), Kleofas ("Złota Czaszka"), Marek ("Adwokat i róże"). Jesienią 1929 z grupą Aleksandra Zelwerowicza wyjechał do Wilna. Po zagraniu Gustawa-Konrada w "Dziadach" (1929), zajął od razu znaczącą pozycję w młodym zespole i utrzymał ją do końca pobytu w Wilnie (1932).
W wileńskich Teatrach Miejskich zagrał ponad piętnaście ról, m.in. takie, jak: Wysocki ("Noc listopadowa"), Stach ("Krakowiacy i Górale"), tytułową w "Lelewelu", Czarowic ("Róża"), Kalaf ("Księżniczka Turandot").
Po powrocie do Warszawy rozpoczął tułaczkę po różnych scenach stolicy, bywał bez pracy. W drugiej połowie 1932 w Teatrze Artystów zagrał Bardosa w "Krakowiakach i Góralach" Jana Nepomucena Kamińskiego i ponownie rolę Kalafa.
Po podziale zespołów, grał w 1936-38 w Teatrze Narodowym i Nowym, w sezonie 1938/39 w Teatrze Polskim.
W 1933 rozpoczął studia na Wydziale Reżyserskim Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Występował jako aktor w warsztatach reżyserskich kolegów, grał m.in. Napoleona ("Mąż przeznaczenia", 1936), Orestesa ("Elektra" Hugo von Hofmannsthala, 1937); jego pracą dyplomową (pod kierunkiem Leona Schillera) był "Miguel Manara" w Teatrze Narodowym (30 maja 1937). W 1939 reżyserował w Teatrze Letnim "Świerszcza za kominem".
Brał udział w kampanii wrześniowej. Po powrocie z wojska, w 1939 zorganizował i krótko kierował spółdzielnią pracy w gmachu Teatru Polskiego, zlikwidowaną przez Niemców.
Wygłaszał prelekcje w tajnym teatrze szkolnym. W dniach powstania był wśród realizatorów "Kantaty na otwarcie Teatru Narodowego". W powstaniu warszawskim jako żołnierz (pseudonim Żuk) walczył w rejonie ulic Królewskiej i Marszałkowskiej, m.in. o gmach "Pasty". Przeszedł przez obóz w Pruszkowie.
Od kwietnia 1945 zaangażował się do Teatru Wojska Polskiego w Łodzi, gdzie zagrał pierwszą swą rolę po wojnie - Dziennikarza ("Wesele"), a także Jana w "Fantazym". W listopadzie tego roku przeniósł się do Warszawy.
W okresie tym reżyserował ponad dwadzieścia sztuk w różnych teatrach warszawskich i na prowincji (Olsztyn, Częstochowa, Zielona Góra, Sosnowiec, Rzeszów). Ważniejsze wśród nich to w Warszawie: "Wysoka ściana" (Teatr Kameralny, 1961) i "Most" (Teatr Narodowy, 1963). Zawsze jednak czuł się przede wszystkim aktorem.

Występował w słuchowiskach radiowych zarówno przed wojną (np. w "Gałązce oliwnej" wg "Dysku olimpijskiego" Jana Parandowskiego, "Wiesławie" Kazimierza Brodzińskiego), jak i po wojnie (rola tytułowa w "Ruy Blasie", 1955). Znakomity recytator, brał udział w wielu wieczorach poetyckich. Występował również w Teatrze TV (Antenor w "Odprawie posłów greckich", Dyrektor teatru w "Dwóch teatrach"). W filmach grał rzadko ("Znachor" - 1937, "Geniusz sceny" - 1939).
Pedagog z zamiłowania, od 1942 wykładał grę sceniczną w konspiracyjnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej, potem w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi (1946) i Warszawie (1947-69); pełnił również funkcję dziekana Wydziału Aktorskiego (1952-57). Przez wiele lat był działaczem ZASP-u: przewodniczącym wileńskiej filii (1929-32), członkiem Zarządu Głównego (1934-39), członkiem Głównej Komisji Weryfikacyjnej (1946-49), sekretarzem Komisji Organizującej Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu (1950), wiceprzewodniczącym SPATiF-u (1950-56) i przewodniczącym SPATiF-ZASP-u (1957-59). Od 1969 był członkiem Kapituły Członków Zasłużonych tego stowarzyszenia.
Powszechnie ceniono go jako człowieka, kolegę, artystę.
Był synem Franciszka Wyrzykowskiego, cieśli i sezonowego robotnika rolnego, i Rozalii z Wesołowskich, mężem aktorek: najpierw Czesławy Szurszewskiej, następnie Elżbiety Barszczewskiej (ślub w 1946), ojcem aktora Juliusza Wyrzykowskiego.
Pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
rk

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...