Zderzenie z Edkiem

W 1964 roku pisząc "Krawca" Mrożek intuicyjnie przewidział nadejście barbarzyńców, a raczej ich stałą obecność w naszym życiu, tylko tymczasowo przetrzymywanych w przedpokoju. Ale wystarczy iskra na beczce prochu, żeby się wdarli na salony. Wystarczy chwila nieuwagi, mała szczelina, żeby barbarzyństwo pokonało cywilizację.

Bo barbarzyństwo ma większą siłę, głównie siłę pięści - naprawdę i w przenośni. Przy czym granica między barbarzyństwem i cywilizacją jest cienka. Na pierwszy rzut oka trudno rozróżnić. Barbarzyńcy niczym mrożkowski Onucy zakładają eleganckie stroje od najlepszych krawców, pozostawiając wszelkiej maści ekscelencje w tyle. Trzeba patrzeć na buty, tam czasami kawałek słomy można zobaczyć. Ale kto by patrzył na buty, skoro Onucowie tak ładnie wyglądają i mówią. Kto marzy o obnażeniu obłudy i kłamstwa świata delikatnie sobie kwili w kąciku.

W kulturze barbarzyńcami nazywa się zazwyczaj tych, którzy burzą od środka tradycję i proponują nową jakość. A że artyści mają siódmy zmysł i potrafią sięgnąć wzrokiem, gdzie zwykły odbiorca kultury nie sięga, często przypina im się łatki obelżywe. Obrywają za to, że burzą zastany porządek. Krytyczny stosunek do takich poczynań twórców nie jest niczym nowym.

Dla starożytnych Greków barbarzyńca (barbarus) to człowiek dziki, pierwotny, niecywilizowany, okrutny, o prymitywnych odruchach, nie znający kultury europejskiej. Ale dziś kultura europejska to nie tylko piękno w czystej postaci, to nie tylko rzeczy lekkie, łatwe, proste w odbiorze. Kiedyś barbarzyńcami byli impresjoniści, których dzisiaj nikt by tak nie nazwał. Tylko dlatego, że tworzyli coś, czego nikt inny nie tworzył. Barbarzyńcami byli kubiści, surrealiści, dadaiści. Wszyscy, którzy wybiegali przed szereg zataczając koło i stając się z czasem podziwianą klasyką.

Kto jest więc dziś bardziej barbarzyńcą - ten, kto wytycza nowe ścieżki, czy ten, kto tych ścieżek nie zauważa? Ten, kto widzi zło tego świata i ośmiela się je pokazywać, czy ten, kto nowe ścieżki omija, a zło ignoruje lub ukrywa? Ten, kto za dobro uznaje tylko kulturę mieszczącą się w wyznaczonych wyłącznie przez siebie ramach, czy ten, czy ten, który te ramy przekracza? Ten, kto ogląda, ocenia i wyciąga własne wnioski, czy ten, kto opluwa nie wiedząc, na co pluje? Ten, który tworzy sztukę tańcząc tak, jak mu zagra jego pan, czy ten, który tworzy sztukę czerpiąc z tego, co gra dusza?

Sięgnijmy jeszcze raz do definicji i osób o prymitywnych odruchach, nie znających kultury europejskiej. Kogo nam podsuwa wyobraźnia?

Za czasów Szekspira było tak: "Potężni arystokraci, ważni urzędnicy państwowi oraz sama królowa - wszyscy ci dostojnicy brali teatry publiczne i trupy aktorskie pod swoje skrzydła. W ich mniemaniu nawet jeżeli w królestwie działała jakaś groźna wywrotowa siła, to nie był nią teatr, lecz jego wrogowie, wiecznie niezadowoleni, wścibscy, małostkowi radykałowie protestanccy pragnący wyeliminować wszelkie świeckie przyjemności". ("Shakespeare. Stwarzanie świata" Stephen Greenblatt).

Kogo podsuwa nam dzisiaj wyobraźnia?

Niestety, barbarzyńcy trzymają się mocno. Znajdują popleczników i z nimi wygrywają swoje małe bitewki. Czy można ich zatrzymać nie sięgając do ich metod? Może można, ale trzeba chcieć. Nie można popełniać grzechu zobojętnienia. Inaczej czeka nas zderzenie z Edkiem.

Edek: Widzieliście, jaki mam cios? Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze, zobaczycie. Ja jestem swój chłop. I pożartować mogę, i zabawić się lubię. Tylko posłuch musi być.
"Tango" Sławomir Mrożek.